Η τρίτη ηλικία

Υπάρχει μια γενική αντίληψη ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι πρέπει να ζουν ήσυχα και καθημερινά, μέσα σε μια ειρηνική ρουτίνα, να παίρνουν τα φάρμακά τους, να λένε πέντε κουβέντες με το σύντροφό τους, να βλέπουν τηλεόραση και να κάθονται φρόνιμα στο σπίτι τους.  Έχουν εξάλλου κάθε δικαίωμα να το κάνουν, έζησαν τα νιάτα τους, δούλεψαν, έφτιαξαν οικογένεια, ό,τι συμβατικό απαιτεί η κοινωνία από τα μέλη της το έκαναν και τώρα κουρασμένοι από τη ζωή μπορούν να απολαύσουν τα χρόνια που τους απομένουν  μέσα στην ησυχία.

Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι δεν διαφωνούν με αυτή την αντίληψη. Παίρνουν τη σύνταξή τους και αράζουν στον καναπέ. Η μια μέρα διαδέχεται την άλλη, τίποτα δεν συμβαίνει, αλλά οι ίδιοι δεν το συνειδητοποιούν, γιατί χωρίς να το καταλαβαίνουν ζουν τώρα μέσα από τις ζωές των άλλων, των παιδιών τους και των εγγονιών τους. Ό,τι σπουδαίο και ενδιαφέρον γίνεται, αφορά τους απογόνους τους και οι ίδιοι με πηγαία συναισθήματα αγάπης συμμετέχουν στις ζωές τους, χαίρονται, ανησυχούν, νοιάζονται. Φυσικά μόνο με συναισθηματικό τρόπο επεμβαίνουν στις ξένες ζωές, επειδή οι ξένες ζωές αφορούν άλλους και εκείνοι οι άλλοι είναι οι υπεύθυνοι να λύσουν τα προσωπικά τους προβλήματα ή να αποφασίσουν τις όποιες αλλαγές στην καθημερινότητά τους.

Οι ηλικιωμένοι έχουν γίνει θεατές. Μεταξύ τους συζητούν για τα προβλήματα των απογόνων τους και το περισσότερο που μπορούν να κάνουν είναι να τους δώσουν καμιά συμβουλή. Τα βράδια που ξαπλώνουν για να κοιμηθούν δεν σκέφτονται αν πέρασαν ή όχι μια χαμένη μέρα. Σκέφτονται τους απογόνους τους και τις μέρες τους. Και, όταν παραγεράσουν, σκέφτονται επίσης και τους γιατρούς και τα φάρμακα που θα τους κρατήσουν περισσότερο στη ζωή που ολοένα φθίνει εντός τους.

Η ζωή εντός τους πράγματι τους παίζει διάφορα άσχημα παιχνίδια. Το μηχάνημα έχει αρχίσει να σαραβαλιάζει, πρόβλημα εδώ, πρόβλημα εκεί, οι γιατροί δίνουν οδηγίες, μην τρώτε αυτά, μην κάνετε εκείνα, αποφεύγετε ετούτα,  πάρτε και μερικές κούτες φάρμακα να έχετε να καταπίνετε κάθε μέρα.

Μια ηττοπάθεια ύπουλη εισχωρεί αργά μέσα τους, ο χρόνος λιγοστεύει, αυτό είναι ένα αναπότρεπτο γεγονός, τουλάχιστον όσος απομένει ας περάσει όσο γίνεται πιο ειρηνικά και ανώδυνα. «Ειρηνικά και ανώδυνα τέλη» εύχεται και η Εκκλησία στους πρεσβύτερους, γιατί τι άλλο να ευχηθεί κανείς στους απόμαχους της ζωής;

Οι μάχιμοι της ζωής εν τω μεταξύ θορυβούν αφόρητα. Δεν το κάνουν σκόπιμα. Η ίδια η ζωή τούς παρασύρει κι εκείνοι υπακούουν, έχει εξάλλου πολύ γούστο όλη αυτή φασαρία και έχει και μια σημασία εξαιρετική, ένα νόημα βαθύ που όμως οι ηλικιωμένοι το έχουν βαρεθεί και το έχουν απαξιώσει. Κάνουν λοιπόν οι μάχιμοι πράγματα, λένε πράγματα, αλλάζουν, διορθώνουν, χαλάνε, ξαναφτιάχνουν, ο χρόνος κυλά, η ζωή παίρνει διάφορες νέες μορφές που είναι οι παλιές μορφές μεταμφιεσμένες, αλλά οι μάχιμοι δεν το ξέρουν, γιατί όλα αυτά τα ζουν για πρώτη φορά.

Οι απόμαχοι, όσο έχουν το μυαλό στη θέση του, παρατηρούν το νταβαντούρι κι αν είναι βολικοί, χαμογελούν με κατανόηση, αν είναι δύστροποι, θυμώνουν, γιατί η φασαρία τούς βγάζει από τη βολή τους.

Κάποτε, σε χρόνους πιο παλιούς, η νεότης στεκόταν σούζα απέναντι στους μεγαλύτερους. Έπρεπε κανείς να γεράσει και να ασπρίσουν τα μαλλιά του για να έχει βάρος και κύρος ο λόγος του. Ως τότε όφειλε να είναι σοβαρός, σεμνός και λιγόλογος και οπωσδήποτε να υπακούει και να σέβεται τους μεγαλύτερους.

Βέβαια οι μεγαλύτεροι τότε ήταν οι σαραντάρηδες, καθώς το προσδόκιμο ζωής ήταν πολύ πιο χαμηλό από σήμερα.

Όπως και να έχει, σήμερα οι νέοι, αν και ακόμα δεν έχουν βγει στην παραγωγή, δηλαδή ακόμα εξαρτώνται οικονομικά από τους μεγαλύτερους, έχουν άποψη, έχουν λόγο και έχουν και ψήφο. Εκτός από αυτά τα τρία πολύ σημαντικά δικαιώματα  οι νέοι έχουν μερικές φορές και θράσος. Μπορεί αυτό να είναι ίδιον της νεότητας, αλλά και οι μεγαλύτεροι τούς το καλλιέργησαν και τους ενθάρρυναν να είναι θρασείς χαμογελώντας  με συγκατάβαση κάθε φορά που ο νεαρός γόνος τους έλεγε κάτι «έξυπνο» που πρόσβαλλε τους γύρω του.

Μια αόρατη αντιπαλότητα χωρίζει τελικά  τα δυο στρατόπεδα και η νεότης είναι έτοιμη να γελάσει εις βάρος της τρίτης ηλικίας, κατά βάθος την περιφρονεί, τη βρίσκει εκτός πραγματικότητας, μια καρικατούρα.

Καθώς το προσδόκιμο ζωής έχει σήμερα αυξηθεί, οι μεγαλύτεροι στην πλειονότητά τους δεν είναι πια οι σαραντάρηδες αλλά οι εξηντάρηδες, οι εβδομηντάρηδες και οι ογδοντάρηδες, άτομα δηλαδή που λόγω της προχωρημένης ηλικίας τους έχουν οι περισσότεροι προβλήματα υγείας και προβλήματα βαρεμάρας, δεν έχουν μεγάλη όρεξη να ασχολούνται με τα τρέχοντα δημόσια προβλήματα και προτιμούν τη γαλήνη τους.

Βετεράνοι ή απόμαχοι, συνταξιούχοι, παππούδες, άνθρωποι κουρασμένοι από τη ζωή και ανήσυχοι για την υγεία τους, όλοι αυτοί περνούν σιγά-σιγά στο περιθώριο της κοινωνίας και γίνονται απλοί παρατηρητές. Οι νεότεροι – και τώρα εδώ συμπεριλαμβάνονται και οι σαραντάρηδες που λογίζονται νέοι με τα μέτρα της εποχής – πιάνουν τα πόστα και αναλαμβάνουν τις ευθύνες. Για τους μεγαλύτερους επιφυλάσσουν στην καλύτερη περίπτωση την κατανόηση και την ανοχή και στη χειρότερη την ειρωνεία και το χλευασμό τους.

Οι πρεσβύτεροι οφείλουν να είναι υπάκουοι. Αν η υγεία τους το επιτρέπει, μπορούν ακόμα να έχουν κάποιες απολαύσεις που ταιριάζουν στις μεγάλες ηλικίες, κανένα ταξιδάκι, κοινωνικές εξόδους με μέτρο, λίγη κοκεταρία –όχι όμως  υπερβολές – λίγο γυμναστήριο για να διατηρήσουν κάπως τη φόρμα τους. Μπορούν επίσης και οφείλουν να βοηθούν τα παιδιά τους που είναι μέσα στη βράση της ζωής και να κρατούν τα εγγόνια τους κάνοντας baby sitting. Αργότερα που τα εγγόνια θα μεγαλώσουν και εκείνοι θα έχουν παραγεράσει, δεν χρειάζεται να κάνουν τίποτα. Μόνο να παίρνουν τα φάρμακά τους, να βλέπουν τηλεόραση και να μη βγαίνουν έξω μόνοι τους, γιατί υπάρχει κίνδυνος να πέσουν και να χτυπήσουν, να τους αρπάξουν το πορτοφόλι τίποτε κλέφτες, αφού προηγουμένως τους γρονθοκοπήσουν, να τους πατήσει κανένα αυτοκίνητο ή να χάσουν τον προσανατολισμό τους και να περιφέρονται ασκόπως εδώ κι εκεί.  Επίσης οφείλουν να ακούνε τα παιδιά τους και να συμμορφώνονται στις συμβουλές τους, διότι έχουν εμφανιστεί και τα πρώτα εκφυλιστικά συμπτώματα του εγκεφάλου τους, ξεχνάνε εύκολα και λένε και καμιά φορά ασυναρτησίες.

Σε αυτή την κατάσταση οι πρεσβύτεροι είναι ό,τι πρέπει για να γίνουν ανέκδοτο, γελοιογραφία, αντικείμενο λαϊκής σάτιρας και στόχος ειρωνείας των νεότερων. Οι ίδιοι είναι ανίκανοι να υπερασπίσουν τον εαυτό τους. Αν το επιχειρήσουν, θα γίνουν ακόμα πιο γελοίοι σύμφωνα με τα μέτρα των νεότερων. Το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να σιωπήσουν.

Ας θυμηθούμε με την ευκαιρία το ωραιότατο διήγημα του Ροΐδη «Το ξεστούπωμα», όπου δυο σκανδαλιάρικα παιδιά παιδεύουν μια ηλικιωμένη γυναίκα: 

 http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=337&author_id=73

Τελικά, όπως φαίνεται, ο ανήμπορος γέροντας είναι στόχος των νέων σε όλες τις εποχές.