Εθνικές εορτές και παρελάσεις

Είμαι πολύ περήφανη που οι πρόγονοί μου  πήραν τα όπλα κάποτε κι έδιωξαν τους Τούρκους από τον τόπο μας. Το είχαν επιχειρήσει και άλλες φορές στο παρελθόν, αλλά δεν τα είχαν καταφέρει. Αυτή τη φορά όμως, με νίκες και με ήττες, με φαγωμάρα και με μεγαλείο, αλλά και με τη βοήθεια των Ευρωπαίων προς το τέλος  οι πρόγονοι έδιωξαν τους Τούρκους από ένα μέρος της σημερινής Ελλάδας και έφτιαξαν το νέο ελληνικό κράτος.

Έχουμε επομένως κάθε λόγο οι επίγονοι να γιορτάζουμε την επέτειο της ανεξαρτησίας μας  και να τιμούμε τη μνήμη των αγωνιστών προγόνων μας.

Ως εδώ καλά.

Όμως τιμούμε τελικά τους αγωνιστές του 21 και τον αγώνα τους;

Στα τριάντα χρόνια που εργάστηκα σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης, όπου κυρίως τιμάται η ιστορική μνήμη, δεν είχα αυτή τη εντύπωση. Ο εορτασμός της 25^ης Μαρτίου ήταν μπελάς και συχνά  αιτία προστριβών μεταξύ των διδασκόντων και  ευκαιρία για χαβαλέ από τη μεριά των παιδιών.

Κατά κανόνα οι καθηγητές δεν έχουν καμιά όρεξη να αναλάβουν τέτοιες γιορτές. Πρέπει να τις οργανώσουν εις βάρος του μαθήματος ή σε κενές ώρες παίρνοντας μαθητές από τις τάξεις τους, πράγμα που δίνει μεν χαρά στους μαθητές που θα γλιτώσουν το μάθημα, αλλά που συχνά προκαλεί τη δυσφορία του καθηγητή που βλέπει ξαφνικά να αδειάζει η τάξη του, ενώ αυτός σκοπεύει να βάλει ένα διαγώνισμα ή να εξετάσει κάποιους ή να παραδώσει ένα σημαντικό κεφάλαιο και πρέπει οι μαθητές του να είναι όλοι παρόντες.

Γενικά επικρατεί μια αναστάτωση και μια αταξία, μπαινοβγαίνουν από τις αίθουσες οι μαθητές, πρέπει να ενημερωθεί κάθε φορά για την πρόβα ο διευθυντής, οι επιφορτισμένοι με την εορτή καθηγητές τρέχουν πάνω κάτω να συμμαζέψουν τα παιδιά που θα πάρουν μέρος, όλο και κάποιο από αυτά θα λείπει, μέχρι να ξεκινήσουν την πρόβα έχει περάσει η ώρα και σε λίγο χτυπά το κουδούνι για διάλειμμα.

Αλλά είναι και το άλλο: κάθε φορά οι επιφορτισμένοι καθηγητές πρέπει να βρουν νέο υλικό, νέα ποιήματα και τραγούδια, νέες ομιλίες. Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που δεν θέλουν να αναλάβουν τη γιορτή και νιώθουν πολύ ανακουφισμένοι, αν δεν επιλεγούν. Όσοι επιλεγούν καταφεύγουν συχνά στην εύκολη λύση: παίρνουν μια έτοιμη γιορτή περασμένης χρονιάς , από αυτές που κυκλοφορούν και  ανακυκλώνονται κάθε χρόνο, την αντιγράφουν και κάνουν τη δουλειά τους.

Μια φορά μάλιστα θυμάμαι είχα πέσει θύμα κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας , όταν παρακολούθησα μια σχολική γιορτή και είδα ότι μια συνάδελφος είχε φυλάξει την ομιλία που είχα γράψει σε μια παλιότερη χρονιά, όταν είχαμε συνεργαστεί για την επέτειο, και ανερυθρίαστα την παρουσίασε ως δική της δυο χρόνια μετά, χωρίς να μου ζητήσει έστω για τους τύπους την άδεια.

Από τη μεριά λοιπόν των καθηγητών όλη η ετοιμασία γίνεται στο πόδι, με το άγχος του περιορισμένου χρόνου, του υλικού που πρέπει να συγκεντρωθεί και του τρόπου που πρέπει να παρουσιαστεί ενώπιον  των μαθητών και του συλλόγου των διδασκόντων – με εξαίρεση τους διδάσκοντες που απουσιάζουν με τις ευλογίες του διευθυντή ή και χωρίς αυτές .

Από την άλλη έχουμε και τα παιδιά, το ακροατήριο. Τα παιδιά είναι πανευτυχή που δεν κάνουν μάθημα εκείνη την ημέρα. Μαζεύονται στη μεγάλη αίθουσα που γίνονται οι τελετές, φλυαρούν χαρούμενα και αδιαφορούν πλήρως για ό,τι τεκταίνεται μπροστά τους. Δεν ακούν απολύτως τίποτα. Αν απαγγέλλει κάποιος συμμαθητής τους, τότε μπορεί να σταματήσουν τα σούσουρα και τα χάχανα για να τον ακούσουν και μετά να τον χειροκροτήσουν με τον ανάλογο πάταγο, είναι ο δικός τους συμμαθητής εξάλλου.  Κατά τα άλλα κουβεντιάζουν χαμηλόφωνα, γελούν και δεν προσέχουν. Όταν η βουή στην αίθουσα ξεπεράσει κάποιο όριο, ένας καθηγητής σηκώνεται όρθιος και  φωνάζει να κάνουν ησυχία. Τα παιδιά ησυχάζουν ένα δυο λεπτά και μετά συνεχίζουν το κουβεντολόι.  Και έτσι πάει όλη η γιορτή με τον καθηγητή να φωνάζει κάθε τόσο, να ησυχάζουν τα παιδιά για λίγο και μετά να ξαναρχίζουν.

Οι καθηγητές εκείνη την ημέρα τιμούν τη γιορτή ερχόμενοι  πιο καλοντυμένοι από ό,τι συνήθως. Κάθονται στις θέσεις τους και παρακολουθούν σοβαροί.  Δεν διευκρίνισα ποτέ μου, αν πράγματι ακούν αυτά που απαγγέλλονται ενώπιόν τους ή αν τρέχει αλλού ο νους τους. Υποθέτω ότι οι νεότεροι ακούν από περιέργεια και επειδή δεν έχουν ακόμα λιμνάσει μέσα στη ρουτίνα. Οι πιο παλιοί μάλλον σκέφτονται τα δικά τους. Μετά συγχαίρουν δια χειραψίας τους συναδέλφους  που είχαν αναλάβει τη γιορτή και όλοι φεύγουν τρέχοντας για τα σπίτια τους ή για τις δουλειές τους.

Τυπικά η επέτειος της 25^ης Μαρτίου έχει εορταστεί, στην ουσία κανείς δεν ένιωσε την παραμικρή συγκίνηση και στους μαθητές δεν πέρασε κανένα μήνυμα, εκτός από το ότι τέτοιες μέρες είναι ωραίες, εφόσον δεν κάνουμε μάθημα.

Την επομένη γίνεται η παρέλαση.

Βεβαίως έχουν προηγηθεί πρόβες στο σχολείο, πράγμα το οποίο σημαίνει ξανά το ίδιο με τις πρόβες της σχολικής εορτής: παιδιά που μπαινοβγαίνουν στις τάξεις, αναστάτωση,  τύμπανα από την αυλή που δεν αφήνουν τους καθηγητές να κάνουν μάθημα και τα λοιπά. Από την άλλη πολλά παιδιά δεν θέλουν να πάρουν μέρος στην παρέλαση για τους δικούς τους λόγους που εγώ τους συνοψίζω όλους στη λέξη «απαξίωση».

Την ημέρα της παρέλασης παρόντες είναι οι μισοί καθηγητές ή και λιγότεροι. Έχει προηγηθεί συνεννόηση ποιοι θα έρθουν την 28^η Οκτωβρίου, ποιοι την 25^η  Μαρτίου και ποιοι δεν θα έρθουν καθόλου. Αυτοί οι τελευταίοι είναι και οι πιο μάγκες. Και εδώ επίσης παίζει η λέξη «απαξίωση».

Η παρέλαση αρχίζει. Πολλοί μαθητές που δεν παίρνουν μέρος ή άλλοι νεαροί απόφοιτοι του σχολείου και φίλοι των μαθητών είναι παρόντες και παρακολουθούν. Καθώς οι μαθητές περνούν από μπροστά τους, ακούγονται διάφορα φιλικά ή περιπαιχτικά σχόλια και πέφτουν και κάτι κέρματα κάθε τόσο. Γενικά η ατμόσφαιρα είναι πολύ χαρούμενη, αλλά δεν έχει καμιά σχέση αυτή η χαρά με την επέτειο. Η χαρά είναι για το νταβαντούρι που γίνεται.

Μετά την παρέλαση πάει ο καθένας σπίτι του και ασχολείται με τα δικά του.

Για τις μεγάλες παρελάσεις που γίνονται στην πρωτεύουσα δεν έχω εικόνα, επειδή δεν τις έχω παρακολουθήσει. Μαθαίνω όμως ότι και εδώ έχουμε διάφορα παρατράγουδα, τύπους που ειρωνεύονται ή και ασχημονούν με διάφορους τρόπους. Τώρα τελευταία μάλιστα οι παρελάσεις αυτές έχουν γίνει πεδίο πολιτικής διαμαρτυρίας, ύβρεων και διαδηλώσεων. Η αστυνομία έχει αναλάβει το πρόσθετο καθήκον να προστατεύει τις παρελάσεις από διάφορους επιτιθέμενους, να κλείνει δρόμους για να αποφευχθούν επεισόδια που τελικά δεν αποφεύγονται, να συλλαμβάνει ταραξίες. Στις ειδήσεις κατόπιν αντί να βλέπουμε την παρέλαση, βλέπουμε τα επεισόδια και τις δηλώσεις της αστυνομίας, των επιτιθέμενων και των πολιτικών που έχουν υποστεί επίθεση.

Συνελόντι ειπείν: απαξίωση.

Ας το παραδεχθούμε: η παρέλαση της 25^ης Μαρτίου (όπως και της 28^ης Οκτωβρίου) δεν τιμά τους προγόνους, μάλλον τους ευτελίζει. Κανείς δεν ασχολείται μαζί τους, με τον αγώνα τους, με το μεγαλείο των πράξεών τους. Άλλοι κάνουν χαρές που θα έχουν αργία και δεν θα πάνε στη δουλειά ή το σχολείο τους, άλλοι βρίσκουν την ευκαιρία να διαμαρτυρηθούν για επαγγελματικά, οικονομικά, πολιτικά θέματα, άλλοι χαζολογούν και κάνουν καζούρα σε όσους παρελαύνουν και άλλοι στραβομουτσουνιάζουν, επειδή ανατέθηκε σε αυτούς η διοργάνωση της εορτής ή της παρέλασης ή επειδή είναι υποχρεωμένοι να πάρουν μέρος.

Απαξίωση και υποκρισία έχουν καταντήσει αυτές οι εθνικές εορτές που αντί να τιμούν, εξευτελίζουν και συχνά ατιμάζουν τους προγόνους.  Γι’ αυτό μάλλον πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που τιμούμε τη μνήμη τους.

Στα σχολεία δεν χρειάζεται να γίνονται όλες αυτές οι άψυχες τελετές. Κάθε δάσκαλος μπορεί να αφιερώσει δύο συνεχόμενες διδακτικές ώρες για να μιλήσει στα παιδιά από καρδιάς, να ανοίξει μαζί τους διάλογο, να μιλήσουν κι αυτά, να ακουστούν απόψεις, ακόμα και απορίες ή αντιρρήσεις που ο δάσκαλος θα ακούσει με κατανόηση και θα δώσει εξηγήσεις, να απαγγείλουν ίσως ένας  δύο μαθητές από ένα χαρακτηριστικό ποίημα ή απόσπασμα, να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα συγκίνησης ή ακόμα και κατάνυξης. Να περάσει με άλλα λόγια το μήνυμα της επετείου στις καρδιές των παιδιών.

Όσο για τις παρελάσεις, μπορεί να ακούγεται βλάσφημη για μερικούς η σκέψη να καταργηθούν, όμως ας σκεφθούν με πόσο βλάσφημο τρόπο γίνονται σήμερα.

Θα ήταν πολύ καλύτερα, αν η πόλη γιόρταζε όλη εκείνη την ημέρα, αν η Ακρόπολη και τα μουσεία μας ήταν ανοιχτά και με ελεύθερη είσοδο ως αργά το βράδυ, αν στήνονταν στους δρόμους μικρές αυτοσχέδιες γιορτές με τα ωραία παραδοσιακά τραγούδια μας.

Εδώ γιορτάζουμε το αυγουστιάτικο φεγγάρι και γίνονται τόσα στην πόλη και ο κόσμος ξεχύνεται και απολαμβάνει χαρούμενος τα διάφορα χάπενινγκ και παντού νιώθει κανείς την ειρήνη και τη συναδέλφωση των ανθρώπων. Κι όλα αυτά για ένα φεγγάρι του Αυγούστου.

Σκεφτείτε πόσο όμορφα θα ήταν να βγαίναμε στους δρόμους την 25^η Μαρτίου, να ανταλλάσσαμε χαμόγελα, να ακούγαμε τραγούδια σε κάθε γωνιά και να τραγουδούσαμε κι εμείς, συμφιλιωμένοι, αδελφωμένοι έστω για μια μέρα, να παρακολουθούσαμε διάφορα χάπενινγκ με θέμα τον Αγώνα του 21, να μπαινοβγαίναμε στα μουσεία μας ελεύθερα, να ανεβαίναμε στην Ακρόπολη το βράδυ για να δούμε τον ουρανό να φωτίζεται από πυροτεχνήματα.

Πόση τιμή και αξία θα δίναμε έτσι στον αγώνα των προγόνων που, όταν έπαιρναν τα όπλα για την εθνική ανεξαρτησία, κάτι τέτοιο περίπου οραματίζονταν: τους Έλληνες να ζουν ειρηνικά και να χαίρονται ελεύθεροι τον τόπο τους.