Καίτη Βασιλάκου: Εξόδιος Ακολουθία: το άλλο πρόσωπο της Εκκλησίας

Σε λίγες κηδείες έχω παρευρεθεί και κατά την Εξόδιο Ακολουθία απλώς βαριόμουν, στεκόμουν εκεί όρθια, οι παπάδες έψαλλαν τα δικά τους κι εγώ σκεφτόμουν τα δικά μου.

Κάποιες γνωστές φράσεις αυτής της Ακολουθίας τις ήξερα, γιατί κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα (έχω γράψει και ένα ποίημα στηριγμένο σ’ αυτές) αλλά πέραν τούτου ουδέν.

Όταν προ ημερών παρακολούθησα από την τηλεόραση την κηδεία του Μίκη Θεοδωράκη, για να μη βαρεθώ, όσο διαρκούσε η Εξόδιος Ακολουθία, αποφάσισα να ακούσω τι τέλος πάντων έψαλλαν οι ψάλτες και οι παπάδες. Και έμεινα έκπληκτη από τη γενναιοδωρία ψυχής που ανέπεμπαν στον Θεό οι ιερουργούντες.

Το έχω δηλώσει ότι δεν είμαι θρησκευόμενη, ανήκω στους αγνωστικιστές και η Εκκλησία δεν με ενδιαφέρει, συχνά μάλιστα με εκνευρίζουν οι εκπρόσωποί της με τις άκαιρες ή ακραία συντηρητικές δηλώσεις τους.

Εδώ όμως τώρα άκουγα λόγια που δεν τα περίμενα, λόγια καταλλαγής και συχώρεσης. Μια βαθιά ευγένεια ψυχής αναδυόταν από τα χείλη όσων έψαλλαν, μια πολύ ανθρώπινη, πολύ συγκινητική στάση απέναντι στον νεκρό και στις δεήσεις τους «υπέρ αναπαύσεως αυτού».

Από περιέργεια κατέφυγα αργότερα στο διαδίκτυο, όπου διάβασα ολόκληρη την Εξόδιο Ακολουθία. Αν παραλείψουμε τα αναπόφευκτα «Κύριε ελέησον», «ευλογητός ει, Κύριε, δίδαξόν με τα δικαιώματά σου» και άλλα παρόμοια που έχουν απόλυτη σχέση με τη συγκεκριμένη ορθόδοξη χριστιανική λατρεία, όλα τα υπόλοιπα είναι δεήσεις προς τον Θεό να δεχτεί την ψυχή του αποδημήσαντος, να συγχωρήσει τις αμαρτίες του και να μην τον καταδικάσει στο αιώνιο σκότος:

«Ἀνάπαυσον, ὁ Θεὸς τὸν δοῦλόν σου, καὶ κατάταξον αὐτὸν ἐν Παραδείσῳ … τὸν κεκοιμημένον δοῦλόν σου ἀνάπαυσον, παρορῶν αὐτοῦ πάντα τὰ ἐγκλήματα (παραβλέποντας όλες τις αμαρτίες του)».

Πολλές αναφορές γίνονται στο πρόσκαιρο και μάταιο της ζωής με καθαρά ποιητική και φιλοσοφική διάθεση:

«Ποία τοῦ βίου τρυφὴ διαμένει λύπης ἀμέτοχος; Ποία δόξα ἔστηκεν ἐπὶ γῆς ἀμετάθετος; Πάντα σκιᾶς ἀσθενέστερα, πάντα ὀνείρων ἀπατηλότερα· μία ῥοπή, καὶ ταῦτα πάντα θάνατος διαδέχεται».

«Ὡς ἄνθος μαραίνεται, καὶ ὡς ὄναρ (όνειρο) παρέρχεται καὶ διαλύεται πᾶς ἄνθρωπος».

«Οἴμοι (αλίμονο), οἶον ἀγῶνα ἔχει ἡ ψυχή, χωριζομένη ἐκ τοῦ σώματος! Οἴμοι, πόσα δακρύει τότε, καὶ οὐχ ὑπάρχει ὁ ἐλεῶν αὐτήν».

«Πάντα ματαιότης τὰ ἀνθρώπινα, ὅσα οὐχ ὑπάρχει μετὰ θάνατον· οὐ παραμένει ὁ πλοῦτος, οὐ συνοδεύει ἡ δόξα· ἐπελθὼν γὰρ ὁ θάνατος, ταῦτα πάντα ἐξηφάνισται».

«Ποῦ ἐστιν ἡ τοῦ κόσμου προσπάθεια; Ποῦ ἐστιν ἡ τῶν προσκαίρων φαντασία; Ποῦ ἐστιν ὁ χρυσὸς καὶ ὁ ἄργυρος; Ποῦ ἐστι τῶν οἰκετῶν (υπηρετών) ἡ πλημμύρα καὶ ὁ θόρυβος; Πάντα κόνις, πάντα τέφρα, πάντα σκιά».

«Ὄντως φοβερώτατον, τὸ τοῦ θανάτου μυστήριον, πῶς ψυχὴ ἐκ τοῦ σώματος, βιαίως χωρίζεται ἐκ τῆς ἁρμονίας, καὶ τῆς συμφυΐας ὁ φυσικώτατος δεσμός, θείῳ βουλήματι ἀποτέμνεται (αποκόβεται). Διό σε ἱκετεύομεν· τὸν μεταστάντα ἀνάπαυσον».

«Ἐμνήσθην τοῦ Προφήτου βοῶντος· Ἐγώ εἰμι γῆ καὶ σποδός (σκόνη)· καὶ πάλιν κατενόησα ἐν τοῖς μνήμασι καὶ εἶδον τὰ ὀστᾶ τὰ γεγυμνωμένα καὶ εἶπον· ἆρα τίς ἐστι, βασιλεὺς ἢ στρατιώτης, ἢ πλούσιος ἢ πένης, ἢ δίκαιος ἢ ἁμαρτωλός; Ἀλλὰ ἀνάπαυσον, Κύριε, μετὰ Δικαίων τὸν δοῦλόν σου, ὡς φιλάνθρωπος».

«Θρηνῶ καὶ ὀδύρομαι, ὅταν ἐννοήσω τὸν θάνατον, καὶ ἴδω ἐν τοῖς τάφοις κειμένην τὴν κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ, πλασθεῖσαν ἡμῖν ὡραιότητα, (να είναι) ἄμορφον, ἄδοξον, μὴ ἔχουσαν εἶδος (μορφή)».

«Ἐξέλθωμεν καὶ ἴδωμεν ἐν τοῖς τάφοις, ὅτι γυμνὰ ὀστέα ὁ ἄνθρωπος, σκωλήκων βρῶμα (τροφή) καὶ δυσωδία καὶ γνῶμεν τίς ὁ πλοῦτος, τὸ κάλλος, ἡ ἰσχὺς καὶ ἡ εὐπρέπεια».

Και κάθε τόσο επαναλαμβάνονται οι παρακλήσεις και οι δεήσεις να αναπαυθεί η ψυχή του μεταστάντος, να συγχωρηθούν οι αμαρτίες του, να παραβλέψει ο Θεός τα λάθη του και να τον δεχτεί στην ουράνια κατοικία του:

«Τόν μεταστάντα ἐξ ἡμῶν ἀνάπαυσον, ἔνθα πάντων ἐστὶν εὐφραινομένων ἡ κατοικία».

«Κύριε, τῶν αἰωνίων σου ἀγαθῶν ἀξίωσον, τὸν μεταστάντα ἐξ ἡμῶν, ἀναπαύων αὐτὸν ἐν τῇ ἀγήρῳ μακαριότητι».

«Ἀνάπαυσον, Σωτὴρ ἡμῶν ζωοδότα, ὃν μετέστησας ἀδελφὸν ἡμῶν ἐκ τῶν προσκαίρων».

Ακόμα και επίκληση στην Παναγία γίνεται να μεσιτεύσει, ώστε η ψυχή του νεκρού να ελεηθεί και να μη χαθεί:

«Ἁγνὴ Παρθένε, τοῦ Λόγου Πύλη, τοῦ Θεοῦ ἡμῶν Μήτηρ, ἱκέτευε ἐλεηθῆναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ».

Υπενθυμίζεται επίσης ότι και ο ληστής έλαβε συγχώρηση στον Σταυρό:

«Λῃστὴν τοῦ Παραδείσου Χριστὲ πολίτην, ἐπὶ Σταυροῦ σοι βοήσαντα, τὸ Μνήσθητί μου προαπειργάσω· αὐτοῦ τῆς μετανοίας, ἀξίωσον κἀμὲ τὸν ἀνάξιον… Ανάπαυσον ἐν χώρᾳ Δικαίων, ὃν μετέστησας δοῦλόν σου».

Και πάλι ευχή να δώσει άφεση ο Χριστός στις αμαρτίες του θανόντος:

«Χριστός σε ἀναπαύσοι ἐν χώρᾳ ζώντων, καὶ πύλας Παραδείσου ἀνοίξοι σοι, καὶ βασιλείας δείξοι πολίτην, καὶ ἄφεσίν σοι δῴη, ὧν ἥμαρτες ἐν βίῳ φιλόχριστε ( και να σου δώσει άφεση για όσες αμαρτίες έκανες στη ζωή σου)».

Παράκληση να συγχωρηθεί κάθε αμαρτία του, γιατί κανείς άνθρωπος δεν είναι αναμάρτητος:

«Αὐτός, Κύριε, ἀνάπαυσον τὴν ψυχὴν τοῦ κεκοιμημένου δούλου σου... Πᾶν ἁμάρτημα τὸ παρ᾿ αὐτοῦ πραχθὲν ἐν λόγῳ ἢ ἔργῳ ἢ διανοίᾳ, ὡς ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς συγχώρησον· ὅτι οὐκ ἔστιν ἄνθρωπος, ὃς ζήσεται καὶ οὐχ ἁμαρτήσει· (δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν θα αμαρτήσει στη ζωή του)».

«… μὴ παρίδῃς τὸ σὸν πλάσμα καταποθῆναι τῇ ἀπωλείᾳ· (μην αδιαφορήσεις και χαθεί το δικό σου πλάσμα)».

« …ἀλλὰ τὸ μὲν σῶμα διαλυθῆναι εἰς τὰ ἐξ ὧν συνετέθη, τὴν δὲ ψυχὴν καταταγῆναι (να συνταχθεί) ἐν τῷ χορῷ τῶν δικαίων».

«… εἴτε ὑπὸ κατάραν πατρὸς ἢ μητρός, εἴτε τῷ ἰδίῳ ἀναθέματι ὑπέπεσεν ὁ δοῦλός σου οὗτος, εἴτε τινὰ τῶν ἱερωμένων παρεπίκρανε, καὶ παρ᾿ αὐτοῦ δεσμὸν ἄλυτον ἐδέξατο, εἴτε ὑπὸ Ἀρχιερέως βαρυτάτῳ ἀφορισμῷ περιέπεσε, καὶ ἀμελείᾳ καὶ ῥαθυμίᾳ χρησάμενος, οὐκ ἔτυχε συγχωρήσεως, συγχώρησον αὐτῷ δι᾿ ἐμοῦ τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ ἀναξίου δούλου σου·»

«… λῦσον τὸν κοιμηθέντα δοῦλόν σου τοῦ ψυχικοῦ καὶ σωματικοῦ ἁμαρτήματος, καὶ ἔστω συγκεχωρημένος, καὶ ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καὶ ἐν τῷ μέλλοντι».

«Πανάγαθε Βασιλεῦ, δι᾿ ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ καὶ ἀναξίου δούλου σου, συγχώρησον τῷ δούλῳ σου εἴ τι ἐν τῷ παρόντι βίῳ ὡς ἄνθρωπος ἐπλημμέλησε· καὶ ἄφες αὐτῷ (συχώρεσέ τον) ὅσα ἐν λόγῳ ἢ ἔργῳ ἢ κατὰ διάνοιαν ἥμαρτε, λύσας αὐτοῦ καὶ τὸν ἐπικείμενον, μεθ᾿ οἱωνδήποτε τρόπων, δεσμόν, ὃν αὐτὸς καθ᾿ ἑαυτὸν ἐκ συναρπαγῆς ἢ ἄλλης τινὸς αἰτίας ἔδησεν, εἴτε ὑπὸ Ἀρχιερέως εἴτε παρ᾿ ἄλλου τινός, φθόνῳ καὶ συνεργείᾳ τοῦ πονηροῦ, τοιοῦτον ὑπέστη ὀλίσθημα· εὐδόκησον, ὡς μόνος ἀγαθὸς καὶ πολυέλεος…»

Και τελειώνοντας:

«Δεῦτε τελευταῖον ἀσπασμόν, δῶμεν ἀδελφοί τῷ θανόντι, εὐχαριστοῦντες Θεῷ· οὗτος γὰρ ἐξέλιπε τῆς συγγενείας αὐτοῦ, καὶ πρὸς τάφον ἐπείγεται, οὐκ ἔτι φροντίζων τὰ τῆς ματαιότητος, καὶ πολυμόχθου σαρκός».

«Ποῦ νῦν συγγενεῖς τε καὶ φίλοι; Ἄρτι χωριζόμεθα, ὅνπερ ἀναπαῦσαι Κύριος εὐξώμεθα».

«Αἰωνία σου ἡ μνήμη, ἀξιομακάριστε καὶ ἀείμνηστε ἀδελφὲ ἡμῶν».

http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/prayers/funeral_translation.htm

Πουθενά δεν είδα αυτή την άκαμπτη αυστηρότητα που εκπέμπει η επίσημη Εκκλησία, τις φοβέρες και τις απειλές που εξαπολύει προς όλους όσοι δεν ακολουθούν τυφλά το δόγμα και τη χριστιανική ηθική, την εχθρότητα προς τους «αμαρτωλούς». Δεν υπάρχει εδώ ο τρόμος της Κόλασης ούτε η «δίκαιη» τιμωρία των αμαρτωλών ούτε η αδέκαστη, σκληρή και απάνθρωπη στάση απέναντι σε όσους έκαναν λάθη στη ζωή τους και δεν μετανόησαν.

Αντίθετα είδα μακροθυμία, καλοσύνη, ευγένεια ψυχής, οίκτο και επίμονες παρακλήσεις να δοθεί άφεση αμαρτιών στον νεκρό όπως δόθηκε άφεση αμαρτιών στον ληστή στον Σταυρό, γιατί κανείς δεν είναι αναμάρτητος. Ακόμα και όσοι αφορίστηκαν για κάποιο βαρύ λάθος τους και αδιαφόρησαν και δεν διορθώθηκαν, ακόμα και γι’ αυτούς εκδηλώνεται συμπόνια και παρακαλείται ο Θεός να τους δεχτεί στους Ουρανούς.

Η Εξόδιος Ακολουθία ήταν για μένα έκπληξη και ανακούφιση ψυχής. Είχε αγάπη για τον άνθρωπο, για κάθε άνθρωπο.