Καίτη Βασιλάκου: Ασπασία Αννία Ρήγιλλα

Όλοι έχουμε αναφέρει κάποια στιγμή το όνομά της, ελάχιστοι όμως ξέρουμε ποια είναι αυτή η Ρήγιλλα - αν δηλαδή πρόκειται για γυναίκα ή για κάτι άλλο που αγνοούμε εντελώς.

Ολόκληρο το όνομά της ήταν Appia Annia Regilla Atilia Caucidia Tertulla, αλλά, όταν ήρθε στην Ελλάδα, την είπαμε Ασπασία και την κάναμε Ελληνίδα, μια και παντρεύτηκε τον πάμπλουτο Έλληνα αριστοκράτη Ηρώδη τον Αττικό.

Αυτό συνέβη τον 2^ο αιώνα μΧ, όταν η Ελλάδα ήταν φρόνιμα υποταγμένη στους Ρωμαίους και μια χαρά τα πήγαινε μαζί τους, τα είχανε βρει κατακτημένοι και κατακτητές και συμβίωναν αγαστά. Και γιατί όχι άλλωστε; Πριν τους Ρωμαίους οι Έλληνες ήταν υποταγμένοι στους βασιλιάδες των ελληνιστικών βασιλείων, οι βασιλιάδες τρώγονταν μεταξύ τους, ποιος θα αρπάξει τα εδάφη του άλλου, μια ταραχή ήταν τότε όλος ο κόσμος και μια αναστάτωση. Ήρθαν οι Ρωμαίοι και επικράτησε ησυχία.

Και όχι μόνο αυτό. Οι Ρωμαίοι αγάπησαν τον ελληνικό πολιτισμό και ξαφνικά οι Έλληνες από κει που ήταν ξεπεσμένοι και αδύναμοι έγιναν το κέντρο της (παγκόσμιας τότε) προσοχής και οι χαϊδεμένοι των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και διανοούμενων. Αρκούσε κανείς να είναι ελληνικής καταγωγής και να μιλά ελληνικά και είχε μπροστά του πεδίον δόξης λαμπρόν. Πλημμύρισε η Ρώμη από Έλληνες που έκαναν την τύχη τους διδάσκοντας τους Ρωμαίους ελληνικά. Μαζί με τους μορφωμένους Έλληνες βολεύτηκαν τότε και κάθε λογής τυχοδιώκτες, αμόρφωτοι και ψιλοαπατεώνες που κορόιδευαν τους Ρωμαίους με τις αρλούμπες τους. Μέχρι που πια αγανάκτησαν και οι Ρωμαίοι και μας είπαν γραικύλους και ακούσαμε τότε πολύ περιφρονητικά σχόλια για τη ράτσα μας.

Σε γενικές γραμμές πάντως οι αριστοκράτες Ρωμαίοι εξακολουθούσαν να έχουν περί πολλού τον ελληνικό πολιτισμό και δεν έλεγαν όχι σε ένα γάμο μεταξύ Ρωμαίων και Ελλήνων, αρκεί η ελληνική πλευρά να ήταν εξίσου σημαντική όσο και η ρωμαϊκή.

Ο Ηρώδης ο Αττικός δεν ήταν αμελητέο πρόσωπο. Ήταν ένας βαθύπλουτος Έλληνας αριστοκράτης, πολύ μορφωμένος που έζησε πολλά χρόνια στη Ρώμη και υπήρξε φίλος αυτοκρατόρων. Ήταν μάλιστα δάσκαλος του Μάρκου Αυρηλίου, όταν ακόμα αυτός βρισκόταν υπό την κηδεμονία του θετού πατέρα του, του αυτοκράτορα Αντωνίνου του Ευσεβούς.

Τα μέλη της οικογένειας του Ηρώδη ήταν ήδη Ρωμαίοι πολίτες επί της βασιλείας των αυτοκρατόρων Κλαυδίου και Νέρωνα. Ο Ηρώδης έγινε μέλος της ρωμαϊκής Συγκλήτου και ο πρώτος Έλληνας ύπατος στρατηγός. Το λατινικό του όνομα ήταν Lucius Vibullius Hiparchus Tiberius Claudius Atticus Herodes. Με άλλα λόγια ο Ηρώδης είχε πλήρως ενσωματωθεί στη ρωμαϊκή αριστοκρατία, παρέμενε ωστόσο Έλληνας, όπως απέδειξε στη συνέχεια.

Σαράντα χρονών παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τη Ρήγιλλα, ένα κοριτσάκι δέκα τεσσάρων χρονών, από την πλούσια αριστοκρατική οικογένεια των Anni Regilli. Η Ρήγιλλα ήταν μακρινή συγγενής αρκετών Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Ο πατέρας της ήταν διακεκριμένος συγκλητικός και ύπατος στρατηγός το 139 μΧ. Συγκλητικοί υπήρξαν και οι παππούδες της. Γενικά οι στενοί συγγενείς της είχαν μεγάλα αξιώματα.

Η μικρή αριστοκράτισσα, εφόσον αυτό αποφάσισε ο πατέρας της, παντρεύτηκε τον μεσόκοπο Ηρώδη, αν και κάποιοι από την οικογένειά της είχαν αντίθετη γνώμη. Ίσως και να είχαν δίκιο, όπως θα δούμε παρακάτω.

Με την προίκα της και μαζί με χρήματα του Ηρώδη αγόρασαν μια βίλλα και μια μεγάλη έκταση γης στην Αππία οδό, νότια της Ρώμης και εγκαταστάθηκαν εκεί. Αλλά δεν έμειναν για πολύ. Σύντομα έφυγαν και ήρθαν να εγκατασταθούν στην Αθήνα, όπου και έμειναν πια μόνιμα. Η Ρήγιλλα έγινε μέλος της υψηλής αθηναϊκής κοινωνίας και έκανε πολλά ταξίδια στην Ελλάδα.

Τιμήθηκε ως ιέρεια της θεάς Τύχης και της Δήμητρας Χαμύνης στην Ολυμπία το έτος 153 μΧ. Ως ιέρεια της Δήμητρας ήταν η μόνη γυναίκα που μπορούσε να παραστεί επίσημα στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Το Νυμφαίο στην Ολυμπία

Η Ρήγιλλα ίδρυσε το 160 μΧ στην Ολυμπία ένα μεγάλο Νυμφαίο (μνημειακή κρήνη με δεξαμενή νερού) που ήταν όαση για τον κόσμο εκεί, ειδικά κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, όταν η προσέλευση ήταν πολύ μεγάλη. Μέχρι τότε το πρόβλημα της λειψυδρίας ήταν έντονο και ο κόσμος προσπαθούσε να ξεδιψάσει από τα πηγάδια της περιοχής μέσα σε ένα ελληνικό καλοκαίρι που ξέρουμε πόσο καυτό είναι.

Το Νυμφαίο ήταν μια μεγαλοπρεπής ημικυκλική κατασκευή με αγάλματα του συγγενούς της Ρήγιλλας αυτοκράτορα Αντωνίνου του Ευσεβούς και μελών της οικογένειάς του και με αγάλματα του Ηρώδη Αττικού και του οίκου του. Στη μέση της δεξαμενής είχε στηθεί ένας μαρμάρινος ταύρος που συμβόλιζε το υδάτινο στοιχείο. Μερικά από αυτά τα αγάλματα έχουν σωθεί και βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας.

Το υδραγωγείο που έφερνε το νερό στο Νυμφαίο ήταν δωρεά του Ηρώδη.

Ο Ηρώδης υπήρξε μέγας ευεργέτης όχι μόνο της Αθήνας αλλά και άλλων ελληνικών πόλεων του ελλαδικού χώρου και της Μικράς Ασίας. Φαίνεται όμως ότι στην ιδιωτική του ζωή δεν ήταν και τόσο καλός άνθρωπος.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Φιλόστρατο, για τους φίλους του ήταν μέγας ευεργέτης, αλλά για τους εχθρούς του ήταν ένας διεστραμμένος εγκληματίας. Μάλλον ήταν και τα δύο. Πάντως, στο περιβάλλον του υπήρξαν πολυάριθμοι και ανεξήγητοι θάνατοι. Από τα έξι παιδιά που του έκανε η Ρήγιλλα στο τέλος έμεινε ζωντανό μόνο το ένα, ο Αττικός Βραδούας που ήταν πνευματικά καθυστερημένος. Τα περισσότερα μάλιστα πέθαναν, πριν φτάσουν στην εφηβεία:

Κλαύδιος: γεννήθηκε και πέθανε το 141 μΧ.

Ελπινίκη: 142- 165 μΧ.

Αθηναΐς: 143-161 μΧ.

Αττικός Βραδούας: γεν. 145 μΧ.

Ρήγιλλος: 150-155 μΧ.

Παιδί χωρίς όνομα που πέθανε, μόλις γεννήθηκε, μαζί με τη μητέρα του ή ίσως λίγο αργότερα: 160 μΧ.

Αθηναΐς

Ύποπτος θεωρήθηκε και ο θάνατος τριών νεαρών προστατευόμενων του Ηρώδη.

Ύποπτος τελικά θεωρήθηκε και ο θάνατος της Ρήγιλλας. Ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι ο δούλος του Ηρώδη Αλκιμέδων μετά από εντολή του αφέντη του και για ασήμαντο λόγο τη σκότωσε με κλωτσιά, όταν ήταν έγκυος οχτώ μηνών.

Ο αδελφός της Ρήγιλλας Βραδούας που ζούσε στη Ρώμη και αντιπαθούσε τον Ηρώδη ως παρείσακτο στη ρωμαϊκή αριστοκρατία οδήγησε σε δίκη τον γαμπρό του με την κατηγορία της δολοφονίας της Ρήγιλλας. Ο Ηρώδης ωστόσο αθωώθηκε, το ίδιο και ο Αλκιμέδων, καθώς δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία της ενοχής τους.

Η Ρήγιλλα πέθανε στα τριάντα πέντε της χρόνια. Αν και πλούσια, αν και αριστοκράτισσα, αν και Ρωμαία, δεν είχε τελικά καλή τύχη. Πέθανε με τραγικό τρόπο την ίδια εκείνη χρονιά που ίδρυσε το Νυμφαίο. Ο εξηντάρης χήρος Ηρώδης θρήνησε την απώλεια της γυναίκας του με πολύ επιδεικτικό τρόπο, τόσο επιδεικτικό που προκάλεσε τα επικριτικά σχόλια των συγχρόνων του.

Η ιστορικός Sarah Pomeroy θεωρεί ότι η Ρήγιλλα υπήρξε κλασικό θύμα συζυγικής βίας. Φαίνεται ότι ο Ηρώδης φερόταν βάναυσα στη νεαρή του σύζυγο, ωστόσο δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το τι ακριβώς συνέβη. Υποψίες βέβαια υπάρχουν.

Η Ρήγιλλα σήμερα τιμάται και από μας τους Νεοέλληνες που έχουμε δώσει το όνομά της σε ένα μεγάλο αθηναϊκό δρόμο και σε μια κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας.

Και αυτή και ο Ηρώδης τιμώνται και από τους Ιταλούς που έχουν δώσει το όνομά τους σε δρόμους που βρίσκονται στο προάστιο Quarto Miglio, πολύ κοντά στην περιοχή όπου ήταν το κτήμα τους. Εκεί βρίσκεται και ο τάφος που θεωρείται ότι είναι της Ρήγιλλας. Διατηρείται σε καλή κατάσταση.