Παιδική ηλικία: το όνειρο που μας στοιχειώνει

Η παιδική ηλικία έχει κάτι μαγικό, κάτι που δεν μπορούμε πια να το ξαναζήσουμε. Ακόμα και όσοι δεν είχαν ευτυχισμένα παιδικά χρόνια, όταν τα θυμούνται, νιώθουν μια αναπόφευκτη νοσταλγία.

Επειδή εκεί, στα χρόνια αυτά που ήμασταν παιδιά, ο Κόσμος ήταν καινούργιος, άγνωστος και ανεξερεύνητος. Κάθε μέρα νέες εμπειρίες και γνώσεις αποτυπώνονταν στο φρέσκο μας μυαλό που αργά και καίρια μάς μετασχημάτιζαν για να μας δώσουν ύστερα, στα χρόνια της ενηλικίωσης, την τελική μας μορφή. Αυτό που είμαστε σήμερα οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στον τρόπο που βιώσαμε την παιδική μας ηλικία.

Όμως δεν είναι αυτός ο λόγος που τα παιδικά μας χρόνια έχουν αυτή την ανεξήγητη γοητεία. Ο λόγος είναι ότι ζούσαμε μέσα στη μαγεία. Οι μεγάλοι μπορεί να μας εξηγούσαν, γιατί σχηματίζονται τα σύννεφα στον ουρανό, όμως εμείς κοιτάζαμε  μαγεμένοι τους σχηματισμούς τους. Οι καθρέφτες δεν αντικατόπτριζαν ψυχρά το είδωλό μας, ήταν μαγικά αντικείμενα που μέσα τους ο Κόσμος μπορούσε να διπλασιαστεί. Οι κούκλες είχαν ψυχή, οι χρωματιστές εικόνες ήταν αυτόνομες και ανεξάρτητες από τη θέλησή μας και μια κόκκινη γυαλιστερή κασετίνα με ξυλομπογιές είχε κάτι το θεϊκό μέσα της. Όλα ήταν τότε μαγικά.

Μεγαλώσαμε, ο Κόσμος πήρε τις κανονικές του διαστάσεις και το παιδί που τον έβλεπε με μαγικό τρόπο κάπου πήγε και κρύφτηκε μέσα μας. Πότε-πότε δηλώνει την παρουσία του, άλλοτε τρυφερά, άλλοτε μελαγχολικά . Είναι η στιγμή της νοσταλγίας.

Στο Διαδίκτυο βρήκα κάποιους αφορισμούς για την παιδική ηλικία που μου άρεσαν.  Ας δούμε  μερικούς:

Πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία (Αγνώστου).

Αυτή η σκέψη μού άρεσε ιδιαίτερα. Μόλις τη διάβασα, σκέφτηκα ότι είχα βρει το στίγμα μου.

Είναι βέβαια μια παράξενη πατρίδα αυτή. Δεν έχει σύνορα, δεν έχει χρόνο. Ένα τοπίο είναι ασαφές που όσο διεισδύεις μέσα του τόσο αυτό εξαπλώνεται και ο ορίζοντάς του χάνεται μέσα στην αχλύ. Προχωρείς και το τοπίο εξαπλώνεται προς όλες τις κατευθύνσεις και ακόμα ανοίγεται και σε άλλες διαστάσεις, άγνωστες στον τρισδιάστατο κόσμο μας. Αλλά όπου κι αν σταθείς, κάτι σαν σύννεφο σε ακολουθεί και κρύβει τις άκρες του τοπίου. Όλα κινούνται μέσα σε μια παράδοξη αχλύ που σε μπερδεύει μερικές φορές,

Την πατρίδα αυτή την κατοικούν περίεργα πλάσματα, άλλα ολόκληρα, άλλα μισά, άλλα με φευγαλέες μορφές που μόλις πάμε να τις δούμε, κρύβονται πίσω από σκιές και θολούρες αφήνοντας πίσω τους μια παράξενη αίσθηση, άλλοτε γλυκιά, άλλοτε γλυκερή. Μερικές φορές εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά σου γεμίζοντας ασφυκτικά το οπτικό πεδίο σου. Άλλοτε γλιστρούν και χάνονται πίσω από τις σκιές. Τρέχεις ξωπίσω τους να τις προφτάσεις, αλλά αυτές έχουν γίνει κιόλας ομίχλη, κάτι μικρά κομμάτια τους έχουν απομείνει που σαλεύουν στον αέρα λες και είναι ακόμα ζωντανά.

Η πατρίδα έχει και ήχους που διασχίζουν την ατμόσφαιρα, το σφύριγμα του αέρα, καθώς τρυπώνει από τις χαραμάδες, παλιά ξεχασμένα τραγούδια από το ραδιόφωνο, ανθρώπινες φωνές, λεπτές, έρρινες, τσιριχτές ή βαριές, έχει και λέξεις και φράσεις που κι αυτές άλλοτε είναι ολόκληρες κι άλλοτε μισές. Έχει μυρωδιές και γεύσεις μακρινές. Δρόμους, σπίτια, αυλές, χωράφια, παραλίες. Όλα είναι ακίνητα, μοιάζουν κάπως με μακέτα, επειδή βρίσκονται έξω από το χρόνο και τη φθορά του.

Κυρίως έχει ιστορίες, αναρίθμητα γεγονότα περιπετειώδη, δραματικά, συναρπαστικά. Είναι κι αυτά, όπως όλα όσα ανήκουν σ’ αυτή την πατρίδα, άλλα ολόκληρα, άλλα μισά και ανακατεύονται μεταξύ τους με ένα παράλογο τρόπο καταργώντας τη χρονική αλληλουχία.

Αλλά το πιο παράξενο απ’ όλα είναι πως σ’ αυτή την πατρίδα βλέπεις και τον εαυτό σου σαν ένα από τα πλάσματα που την κατοικούν. Έχεις κι εσύ πολλές μορφές και κυκλοφορείς μέσα στα γεγονότα ανεβοκατεβαίνοντας στο χρόνο. Μερικές φορές εξαφανίζεσαι, άλλοτε εμφανίζεσαι μισός, άλλοτε ολόκληρος. Πότε-πότε τρέχεις και κρύβεσαι στις σκιές αφήνοντας πίσω σου μικρά κομμάτια, όπως ένα κίτρινο μπλουζάκι ή ένα τετράδιο με ζωγραφιές που τα φύλλα του γυρίζουν μόνα τους.

Όταν γυρνάς εδώ, στον τόπο που υπάρχεις και στο χρόνο σου, νιώθεις τη νοσταλγία του ξενιτεμένου. Γιατί η παιδική σου ηλικία είναι η πατρίδα που κρατά την ψυχή σου. Εδώ που ζεις τώρα είσαι μόνο ένα σώμα που αθροίζει νεότερες εμπειρίες.

Υπάρχει πάντα στην παιδική μας ηλικία μια στιγμή που ανοίγει η πόρτα και μπαίνει το μέλλον» (Graham Green).

Προσπαθώ να θυμηθώ πότε έγινε αυτό. Δεν θυμάμαι. Πρέπει να έγινε πολύ νωρίς, σε μια εποχή που η μνήμη ακόμα δεν είναι ικανή να συγκρατήσει τα τρομαχτικά γεγονότα που καθορίζουν τη μελλοντική ζωή μας. Τα γεγονότα αυτά γλιστρούν και εγκαθίστανται κάτω από τη μνήμη. Εκεί εγγράφουν το μέλλον μας. Του ενός το μέλλον λέει ότι θα γίνει μεγάλος επιστήμονας, του άλλου ότι θα γίνει δολοφόνος. Των περισσότερων ότι δεν θα ξεπεράσουν το μέσο όρο.

Μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία είναι ανεπαρκής προετοιμασία για τις ανθρώπινες σχέσεις (Collette).

Και μετά ενηλικιώνεσαι και βρίσκεσαι μόνος σου με τον Κόσμο απέναντί σου. Αλλά δεν είναι ο Κόσμος αυτός όπως νόμιζες, όσο καιρό καθόσουν προστατευμένος κάτω από την οικογενειακή  φτερούγα. Έρχονται τα σκαμπίλια απανωτά, οι απορρίψεις, οι ματαιώσεις και οι απογοητεύσεις. Κάτι δεν πήγε τελικά καλά. Η πόρτα άνοιξε, όταν ήσουν παιδί ακόμα, και μπήκε μέσα το μέλλον σου σε μια στιγμή απροσεξίας. Θα το πληρώνεις αυτό σε όλη την υπόλοιπη ζωή σου. Τότε είναι που εκείνη η μακρινή πατρίδα  παίρνει μέσα σου γιγάντιες διαστάσεις και σε απορροφά. Τότε είναι που γυρίζεις την πλάτη στον κόσμο των τριών διαστάσεων και γίνεσαι περιπλανώμενος στη μαγική πατρίδα της παιδικής σου ηλικίας.

«Αν ένας άνθρωπος υπήρξε το αναμφισβήτητα αγαπημένο παιδί της μητέρας του, διατηρεί σε όλη του τη ζωή το αίσθημα θριάμβου, την πίστη στην επιτυχία που συχνά οδηγεί πράγματι στην ευτυχία» (Sigmund Freud).

Ο Φρόιντ φαίνεται να έχει άλλη άποψη, ωστόσο δεν είναι έτσι. Αυτός που έχει μεγαλώσει με την αγάπη της μητέρας του, την έχει ακούσει πολλές φορές να τον μαλώνει και να τον διορθώνει. Έχει μάθει από πρώτο χέρι ότι ορισμένες συμπεριφορές δεν επιτρέπονται και ότι άλλες επιβραβεύονται. Έχει μείνει στο δωμάτιό του συλλογισμένος, απορημένος και ίσως λυπημένος για κάτι που τον έφερε σε σύγκρουση με τους άλλους. Έχει προσπαθήσει να ανακτήσει την επιδοκιμασία τους με πράξεις που η μητέρα εγκρίνει και θαυμάζει. Το «μπράβο» που θα εισπράξει κατόπιν θα στερεώσει μέσα του το αίσθημα ότι μπορεί να πετύχει και άλλα πιο δύσκολα πράγματα στη ζωή του. Η πίστη στον εαυτό του χτίζεται. Έχει πολλές πιθανότητες να ζήσει μια καλή ζωή και, όποτε γυρίζει στη μαγική πατρίδα, θα είναι γι’ αυτόν ένα γλυκό ταξίδι, όχι μια απελπισμένη φυγή από την πραγματικότητα.

«Στις πιο ευτυχισμένες αναμνήσεις της παιδικής μας ηλικίας οι γονείς μας είναι επίσης ευτυχισμένοι» (Robert Brault).

Δεν το είχα σκεφτεί. Αν είναι έτσι, τότε πρέπει να ισχύει και το αντίθετο. Ή μήπως όχι; Δεν ξέρω. Δοκιμάστε κι εσείς. Πάντως τώρα θυμάμαι τρελά παιχνίδια με τους συνομηλίκους μου και οι γονείς μου ήταν απόντες. Δεν είμαι σίγουρη, αν ήμουν ευτυχισμένη, ξένοιαστη όμως ήμουν. ‘Η μήπως ούτε αυτό ήμουν; Μπερδεύτηκα τώρα.

«Όταν η παιδική ηλικία πεθαίνει, τα πτώματά της τα λέμε ενήλικες» (Brian Ardiss).

Μου αρέσει αυτή η οπτική γωνία των πραγμάτων. Το έγραψα εξάλλου πιο πάνω:

«Η παιδική  ηλικία είναι η πατρίδα που κρατά την ψυχή μας. Εδώ που ζούμε τώρα είμαστε μόνο ένα σώμα που αθροίζει νεότερες εμπειρίες». Ή απλώς ένα πτώμα, όπως λέει και ο Ardiss.

«Ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής ηλικίας του» (Sigmund Freud).

Από τους πιο καίριους ορισμούς, κατά τη γνώμη μου. Εδώ δεν έχουμε πτώμα, έχουμε ένα σύνολο τραυμάτων που το ονομάζουμε άνθρωπο.  Αν υπήρχε μια μηχανή που να ακτινογραφούσε τα ψυχικά τραύματα, θα μας παρουσίαζε ένα πανόραμα τραυμάτων που υποστήκαμε, όταν ήμασταν παιδιά και που τώρα δεν τα θυμόμαστε. Τα τραύματα αυτά δείχνουν επουλωμένα, αλλά είναι οι ουλές αυτές που μας έχουν παραμορφώσει τον ψυχισμό.

Αν και δεν γνώριζα αυτό τον ορισμό, είχα γράψει ένα διήγημα που περιγράφει ακριβώς αυτές τις ουλές που αφήνουν τα παιδικά τραύματα («Η αποδελτίωση», από τη συλλογή μου «Οι πόρτες»).

«Ο πατέρας μου με έχει δείρει μόνο μια φορά.  Άρχισε το Σεπτέμβριο του 1945 και τέλειωσε το Μάρτιο του 1956» (Woody Allen).

Και με αυτό το τελευταίο που το αφήνουμε ασχολίαστο, διότι είναι προφανές τι έπαθε ο μεγάλος αυτός ηθοποιός και σκηνοθέτης,  επικυρώνονται όλα τα προηγούμενα που αναφέραμε.