Καίτη Βασιλάκου: Μαύσωλος, ο σατράπης των δύο εποχών

Τι σημαίνει «μαυσωλείο» ξέρουμε. Ποιος ήταν ο Μαύσωλος ξέρουμε;

Θα πούμε λίγα πράγματα γι’ αυτόν τον Έλληνα σατράπη της Καρίας, αλλά κυρίως θα σταθούμε στο γεγονός ότι γεννήθηκε, όταν ακόμα έβραζε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και πέθανε, όταν ο Φίλιππος της Μακεδονίας άρχισε να ανακατεύεται με τα πράγματα της νότιας Ελλάδας.

Με άλλα λόγια η ζωή του εκτάθηκε στο μεταίχμιο δύο εποχών της ελληνικής ιστορίας, σε ένα μεσοδιάστημα θολό και αμφίσημο, όπου ακόμα οι Έλληνες νόμιζαν ότι ζούσαν με τον τρόπο που ήξεραν, ενώ ο κόσμος ετοιμαζόταν να πάρει την καινούργια μορφή του.

Ήταν έξι περίπου χρονών, όταν οι Σπαρτιάτες νίκησαν τους Αθηναίους στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και εγκατέστησαν στην Αθήνα τους τριάκοντα τυράννους (404 πΧ). Αυτό σημαίνει ότι ήταν ακόμα παιδί, όταν οι Έλληνες στη νότια Ελλάδα συνέχιζαν να ζουν τη λεγόμενη «κλασική εποχή» τους.

Προχωρούμε:

Ήταν οχτώ χρονών, όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στην Αθήνα (402 πΧ) και όλοι πίστευαν ότι η ζωή συνεχίζεται, όπως την ήξεραν.

Ήταν δέκα χρονών, όταν οι Αθηναίοι καταδίκασαν σε θάνατο τον Σωκράτη (400 πΧ). Την ίδια χρονιά ο Ιπποκράτης περιγράφει διάφορες ασθένειες, όπως την κύφωση και τη σκολίωση της σπονδυλικής στήλης, τα κρεατάκια της μύτης, διάφορες οδοντιατρικές παθήσεις και δίνει οδηγίες θεραπείας και εγχείρησης. Περιγράφει επίσης το εξωτερικό αφτί και το τύμπανο, καθώς και τις ασθένειες του αφτιού (ωτίτιδα).

Το 399 πΧ, ο Μαύσωλος είναι έντεκα χρονών, όταν στην Ελλάδα διακρίνονται οι μεγάλοι ζωγράφοι Ζεύξις και Παρράσιος.

Είναι δέκα τεσσάρων χρονών, όταν ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγησίλαος εκστρατεύει κατά των Περσών (396 πΧ) - πρώτη απόκλιση από τα καθιερωμένα.

Είναι είκοσι τριών χρονών, όταν συνάπτεται η Ανταλκίδειος ειρήνη μεταξύ Περσών και Λακεδαιμονίων το 387 πΧ. Την ίδια χρονιά ο Πλάτων διδάσκει στην Ακαδημία και ο Ισοκράτης διδάσκει τη ρητορική.

Τίποτε δεν προμηνύει την αλλαγή εποχής, εκτός από κάποια σκόρπια γεγονότα που είναι αδύνατο να τα συνδέσει κανείς και να προεικάσει το άμεσο μέλλον, αυτό που θα αλλάξει τον αρχαίο κόσμο σε λίγες δεκαετίες.

Το 377 πΧ διαδέχεται τον πατέρα του και γίνεται αυτός σατράπης της Καρίας. Ήταν τότε 33 χρονών.

Τριάντα έξι χρονών, σατράπης πλέον της Καρίας εδώ και τρία χρόνια, ο Αρταξέρξης Β' της Περσίας κλείνει συμφωνία ειρήνης με τους Έλληνες. Οι Λακεδαιμόνιοι αναλαμβάνουν την προστασία της ξηράς, οι Αθηναίοι της θάλασσας (374 πΧ).

Εν τω μεταξύ, για να μη σας κουράζω, όλα αυτά τα χρόνια στη νότια Ελλάδα γίνεται χαμός, πολεμούν οι μεν εναντίον των δε, χάνουν περιστασιακά, κερδίζουν περιστασιακά, εμφανίζονται και οι Θηβαίοι και νικούν τους Σπαρτιάτες στα Λεύκτρα (371 πΧ). Ο Μαύσωλος είναι τώρα τριάντα εννιά χρονών.

Ότι κάτι έχει αλλάξει στην Ελλάδα είναι πλέον φανερό: για πρώτη φορά οι Σπαρτιάτες ηττώνται σε πεζομαχία. Διακρίνονται οι Θηβαίοι στρατηγοί Επαμεινώνδας και Πελοπίδας. Η Θήβα για λίγο καιρό εμφανίζεται ως η πρώτη δύναμη στην Ελλάδα.

Ήδη ο Μαύσωλος έχει φτάσει τα πενήντα, όταν ο Φίλιππος γίνεται βασιλιάς των Μακεδόνων (360 πΧ). Κανείς ακόμα δεν μπορεί να υποπτευθεί ότι πλησιάζει το τέλος μιας ολόκληρης εποχής.

Το 356 πΧ γεννιέται ένα μωρό στην Πέλλα που σε λίγα χρόνια θα αλλάξει την ιστορία και θα εγκαινιάσει τη νέα εποχή. Το μωρό αυτό είναι ο Μέγας Αλέξανδρος. Ο Μαύσωλος είναι πενήντα τεσσάρων χρονών.

Τρία χρόνια αργότερα, το 353 πΧ, όταν ο Φίλιππος της Μακεδονίας αρχίζει να ανακατεύεται με τα πράγματα της νότιας Ελλάδας, ο Μαύσωλος θα πεθάνει σε ηλικία πενήντα εφτά χρονών.

Είναι λοιπόν ενδιαφέρον ότι ο Έλληνας αυτός σατράπης της Καρίας έζησε στο μεταίχμιο δύο εποχών, των κλασικών και των αλεξανδρινών - ελληνιστικών χρόνων, χωρίς φυσικά να έχει ιδέα, όπως όλοι οι συγκαιρινοί του, ότι η Ιστορία είχε αποφασίσει να αλλάξει ρότα και ότι σύντομα τίποτα δεν θα ήταν όπως πριν.

Ας επανέλθουμε τώρα στην προσωπική ζωή του Μαύσωλου.

Γεννήθηκε κάπου στο 410 πΧ. Έλληνας της Μικράς Ασίας, γιος του σατράπη Εκατόμνου που είχε την έδρα του στην πόλη Μύλασα της Καρίας. Όταν ο ίδιος πήρε τη θέση του πατέρα του το 377/376 και έγινε κι αυτός σατράπης, μετέφερε την έδρα του στην Αλικαρνασσό.

Στις μέρες του η πόλη πολλαπλασιάστηκε σε πληθυσμό, καθώς ο Μαύσωλος μετακίνησε πολλούς κατοίκους γειτονικών περιοχών και τους έφερε στην Αλικαρνασσό.

Είναι μια εποχή που ο Πέρσης βασιλιάς έχει χάσει τη δύναμή του και δεν μπορεί να ελέγξει τις δυτικές σατραπείες του. Ο Μαύσωλος στην ουσία φέρεται ως αυτόνομος ηγεμόνας της Καρίας.

Λίγο αργότερα μάλιστα συμμετέχει μαζί με άλλους σατράπες σε μια ανταρσία κατά του Αρταξέρξη Β΄, αλλά αποσύρεται εγκαίρως, πριν ηττηθούν οι συνάδελφοί του. Κερδίζει την εύνοια του βασιλιά και κατακτά για χάρη του τη Φάσηλι και τη Λυκία. Στη συνέχεια επεκτείνει την κυριαρχία του σε περιοχές της Λυδίας και σε κάποιες ελληνικές πόλεις που βρίσκονται στα παράλια της Καρίας.

Στον πρώτο Συμμαχικό Πόλεμο, 357-355 πΧ, μεταξύ της Αθήνας από τη μια πλευρά και της Χίου, Κω, Ρόδου (και Βυζαντίου) από την άλλη, ο Μαύσωλος ήταν ο κύριος υποκινητής. Οι κάτοικοι των τριών αυτών νησιών είχαν εξοργιστεί από την αυταρχική συμπεριφορά των Αθηναίων που είχαν συστήσει τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία και θέλησαν να απαλλαγούν από αυτήν. Τελικά οι Αθηναίοι μετά από μια σειρά από ήττες και μετά από τις απειλές των Περσών ότι θα ανοίξουν πόλεμο εναντίον τους, συνθηκολόγησαν και δέχτηκαν την αποχώρηση της Χίου, της Ρόδου και της Κω από τη συμμαχία. Έτσι, τα τρία αυτά νησιά άλλαξαν αφέντη. Τώρα αντί για τους Αθηναίους, αφέντη είχαν τον σατράπη της Καρίας.

Ο Μαύσωλος είχε τέσσερα αδέλφια: την Άδα, τον Πιξώδαρο, τον Υδριέα και την Αρτεμισία. Κατά τα ήθη της περιοχής παντρεύτηκε την αδελφή του Αρτεμισία και απέχτησε ένα γιο, τον Πιξώδαρο.

Κυβέρνησε επί είκοσι τέσσερα χρόνια ως απόλυτος σχεδόν μονάρχης την Καρία και τις γύρω περιοχές που είχε κατακτήσει και πέθανε το 353 πΧ. Η Αρτεμισία ανέλαβε στη θέση του και κυβέρνησε άλλα τρία χρόνια μέχρι τον δικό της θάνατο ως Αρτεμισία Β΄.

Μαζί με την αδελφή και σύζυγό του σχεδίασαν τον μεγαλοπρεπή τάφο του, το Μαυσωλείο, το οποίο μετά τον θάνατό του ξεκίνησε να χτίζει η Αρτεμισία. Πέθανε όμως κι εκείνη, πριν ολοκληρωθεί το έργο. Το συνέχισαν και μάλιστα αμισθί οι εργάτες που δούλευαν εκεί. Ίσως γιατί ένιωθαν υπεύθυνοι γι’ αυτό το θαυμαστό έργο.

Το Μαυσωλείο ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Είχε ύψος 45 μέτρων και το σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Σάτυρος και Πύθεος. Το διακόσμησαν οι γλύπτες Σκόπας, Βρύαξις, Τιμόθεος και Λεωκράτης.

Πάνω σε μια πέτρινη βάση οικοδομήθηκε ένα κτίσμα όμοιο με ελληνικό ναό με κίονες και αγάλματα να το περιβάλλουν. Στην κορυφή χτίστηκε πυραμίδα και πάνω σ’ αυτήν υπήρχε γλυπτό που παρίστανε άρμα με άλογα. Μέσα στο Μαυσωλείο τοποθετήθηκε η τέφρα του Μαύσωλου και της Αρτεμισίας σε χρυσές τεφροδόχες.

Το Μαυσωλείο έμεινε στη θέση του επί δέκα οχτώ αιώνες, μέχρι που το έριξε ένας δυνατός σεισμός. Το 1489 οι Ιωαννίτες Ιππότες χρησιμοποίησαν τα υλικά του για να οικοδομήσουν ένα φρούριο.

Τρακόσια χρόνια αργότερα οι αρχαιολόγοι βρήκαν σε ανασκαφές αγάλματα και άλλα γλυπτά του Μαυσωλείου, τα οποία μετέφεραν στο Βρετανικό Μουσείο.

Ο Μαύσωλος κέρδισε την αθανασία του τελικά με αυτό το μνημειώδες οικοδόμημα. Μολονότι μάλλον δεν κατάλαβε ότι έζησε το τέλος μιας εποχής και την έναρξη μιας άλλης.

Δέκα εφτά χρόνια μετά τον θάνατό του ο Αλέξανδρος είναι κύριος της Ελλάδας και οι πόλεις χάνουν την αυτονομία τους. Δέκα εννιά χρόνια αργότερα ξεκινά για την Ασία και σαρώνει τα πάντα.

Ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ πια όπως πριν.