Σχολικός εκφοβισμός

«-Έχετε πολλά μαυράκια, Αλβανάκια, Ρωσάκια στο σχολείο;

-Όχι, μπαμπά, μόνο παιδάκια έχουμε».

Θα το έχετε δει το σχετικό εικονίδιο, κυκλοφορεί πολύ στο φβ. Και το μήνυμά του είναι σαφές: τα παιδιά δεν κάνουν διακρίσεις. Τα παιδιά δεν είναι ρατσιστές, όπως είναι οι μεγάλοι. Τα παιδιά είναι αθώα. Τα παιδιά είναι αμόλυντα από τις κακόβουλες ιδέες των μεγάλων. Τα παιδιά μάς δίνουν το παράδειγμα.

Καλά.

Εγώ πάντως μπήκα στον πειρασμό να συνεχίσω τον φανταστικό αυτό διάλογο μεταξύ του παιδιού και του μπαμπά του:

-Έχετε πολλά μαυράκια, Αλβανάκια, Ρωσάκια στο σχολείο;

-Όχι, μπαμπά, μόνο παιδάκια έχουμε.

-Μπράβο, γιε μου. Και τι παιδάκια είναι αυτά;

-Ε, τι παιδάκια, ξέρω γω; Πολλά παιδάκια.

-Είναι όλα καλά παιδάκια;

-Ε, ναι, μόνο ο Πέτρος είναι κακό παιδάκι.

-Γιατί είναι κακό παιδάκι ο Πέτρος;

-Γιατί μας δέρνει εμένα και τον Τάκη, όπου μας βρει.

-Και γιατί σας δέρνει;

-Δεν ξέρω.

-Κι εσύ τι κάνεις, κάθεσαι και τις τρως;

-Όχι, τον δέρνω κι εγώ, αλλά αυτός είναι πιο δυνατός.

-Το είπες στη δασκάλα σου;

-Το είπα.

-Και;

-Η δασκάλα τον μάλωσε τον Πέτρο. Αλλά αυτός πάλι όπου με βρει, με δέρνει. Και δέρνει και τον Τάκη.

-Χμ...

-Αλλά κι εγώ τον δέρνω τον Τάκη.

-Τον φίλο σου δέρνεις, βρε;

-Ε, αφού είναι χαζός...

-Γιατί, βρε, είναι χαζός ο Τάκης;

-Γιατί δεν λέει ποτέ μάθημα. Δεν καταλαβαίνει. Είναι πολύ χαζός. Και ο Στέφανος είναι κι αυτός χαζός. Τον κοροϊδεύουμε όλα τα παιδιά. Πολύ χαζός σού λέω.

-Κανέναν έξυπνο δεν έχει η τάξη σου, παιδί μου;

-Έχει. Τον Γιάννη. Αυτόν δεν τον δέρνει κανείς. Και ο Πέτρος δεν τον πειράζει, τον φοβάται.

-Τι είναι δηλαδή αυτός ο Γιάννης, ο νταής της τάξης σου;  Κανένα καλό παιδί τέλος πάντων δεν υπάρχει εκεί μέσα;

-Ναι. Ο Σπύρος.

-Δεν δέρνει αυτός, έτσι;

-Όχι, δεν δέρνει. Αυτός είναι καλός μαθητής και τον αγαπά πολύ η δασκάλα μας Μιλά μόνο με τη Σοφία που είναι καλή μαθήτρια κι αυτή. Εμάς δεν μας μιλά. Ούτε και η Σοφία μάς μιλά. Μια μέρα ο Γιάννης τους έπιασε να κοιτάζουν κάτι φωτογραφίες και άρχισε να τους κοροϊδεύει. Μαζευτήκαμε κι εμείς και τους κοροϊδεύαμε όλοι μαζί. Αυτοί θύμωσαν και μας είπαν ότι είμαστε παλιόπαιδα και αλήτες και θα το πουν στη δασκάλα. Τότε ο Γιάννης έσπρωξε τον Σπύρο και ο Σπύρος έπεσε κάτω και χτύπησε. Και η Σοφία έφυγε και πήγε και το είπε στη δασκάλα.  Και μετά η δασκάλα μάς είπε να ζητήσουμε συγγνώμη από τον Σπύρο και τη Σοφία.

-Πολύ καλά σας είπε.

-Ναι, αλλά τώρα όπου τους βρούμε τους κοροϊδεύουμε εμείς και η Σοφία μια φορά έβαλε τα κλάματα.

-Δεν ντρέπεσαι, βρε, να φέρεσαι έτσι στα άλλα παιδιά; Αντί να θαυμάζεις τους καλούς μαθητές και να κοιτάξεις να τους μοιάσεις, τους κοροϊδεύεις; Να σου αστράψω μία τώρα να μάθεις!

-Μα δεν τους κοροϊδεύω μόνο εγώ! Όλοι τους κοροϊδεύουν. Και κοροϊδεύουμε και τα άλλα κορίτσια.

-Σαν δεν ντρέπεστε! Γιατί τα κοροϊδεύετε, βρε;

-Γιατί είναι κορίτσια.

-Ε, και;

-Μα είναι κορίτσια, σου λέω! Και πιο πολύ κοροϊδεύουμε τη Μαρία που αγαπά τον Χρήστο. Κι ο Χρήστος θυμώνει και δέρνει όποιον του το λέει. Έδειρε και τον Τάκη μια φορά, αλλά δεν πειράζει, αυτός είναι χαζός.

-Καλά, τίποτε άλλο δεν κάνετε εκεί πέρα, μόνο δέρνει ο ένας τον άλλον;

-Όχι, κάνουμε και άλλα πράγματα. Προχθές κρύψαμε τα βιβλία του Δημήτρη κι αυτός τα έψαχνε κι εμείς γελούσαμε. Και μια άλλη φορά πήραμε τα τετράδιά του και τα σκίσαμε.

-Θα σε σκοτώσω, βρε! Τι είναι αυτά που μου λες; Τι σας έφταιξε το παιδί και το βασανίζετε;

-Μα είναι χοντρός, μπαμπά! Πολύ χοντρός σού λέω.  Ο Γιάννης τού βάζει τρικλοποδιές και ο Δημήτρης πέφτει κάτω κι εμείς γελάμε.

-Γελάς κι εσύ, ρε παλιόπαιδο; Δεν ντρέπεσαι να κοροϊδεύεις τον συμμαθητή σου;

-Ε, και τι να κάνω, καλέ μπαμπά... Ο Γιάννης μάς μαζεύει και μας λέει τι να κάνουμε. Ό,τι πει ο Γιάννης κάνουμε.

-Φτου σου, χάσου αποδώ να μη σε βλέπω! Τέτοια αγωγή σού έχω δώσει εγώ, βρε; Να κάνεις το νταή στα άλλα παιδιά;

-Μα κι εμένα με πειράζει ο Πέτρος. Και μου ζητά λεφτά για να μη με δείρει.

-Τι λεφτά, έχεις εσύ λεφτά;

-Έχω τα λεφτά που μου δίνεις για να πάρω τυρόπιττα.

-Και τα δίνεις, βρε, στον αλήτη;

-Ε, ναι. Κι έτσι δεν με δέρνει.

-Μου φαίνεται πως πρέπει να έρθω μια μέρα στο σχολείο να τα πω ένα χεράκι με τη δασκάλα σου. Ακούς εκεί! Να δέρνεστε μεταξύ σας, τι είστε, βρε, ζώα είστε;

-Όχι, μπαμπά, παιδάκια είμαστε.

Το θέμα του σχολικού εκφοβισμού έχει πάρει στις μέρες μας μεγάλη δημοσιότητα και έχει δημιουργηθεί η ψευδής εντύπωση ότι είναι κι αυτός ένα φρούτο της εποχής μας. Δεν είναι έτσι. Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι κάτι καινούργιο, απλώς σήμερα είμαστε πιο ευαίσθητοι απέναντι σε ένα τέτοιο θέμα.

Η κοινωνία των παιδιών είναι σκληρή και αυτό το ξέρουμε. Μπορεί να εκθειάζουμε την αθωότητά τους, η οποία συνίσταται στο ότι αγνοούν την πολύπλοκη κακότητα των μεγάλων, όμως τα παιδιά υπακούουν ακόμα στην ακατέργαστη ανθρώπινη φύση που περιέχει πολλή επιθετικότητα και τάσεις εξουσίας του δυνατού πάνω στον αδύνατο. Εξάλλου, γιατί δίνουμε τόση σημασία στην αγωγή τους, αν τα παιδιά είχαν αγγελικές ιδιότητες; 

Χρειάζεται επίμονη και πολύχρονη προσπάθεια για να μεταμορφώσουμε ένα παιδί σε ώριμο ενήλικο με  ευγένεια και ανθρωπιά. Η υγιής οικογένεια και στη συνέχεια το σχολείο επί χρόνια βομβαρδίζουν το παιδί με αρχές και αξίες, ώστε να το μεταμορφώσουν από ζωικό, ενστικτώδες πλάσμα σε πολιτισμένο άνθρωπο.

Στο δημοτικό σχολείο και στο γυμνάσιο το παιδί είναι ακόμα ένα ενστικτώδες πλάσμα, γι’ αυτό και τα περισσότερα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού τα συναντούμε σ’ αυτές τις ηλικίες. Αντίθετα στο λύκειο τα κρούσματα μειώνονται, επειδή ο έφηβος έχει αρχίσει να ωριμάζει και μπορεί να ελέγχει τις επιθετικές του τάσεις.

Ίσως σήμερα ο σχολικός εκφοβισμός να μας έχει θορυβήσει για ένα λόγο παραπάνω. Στο παρελθόν τα παιδιά, ακόμα κι εκείνα που έπεφταν θύματα εκφοβισμού, ήταν πιο ανθεκτικά στις προσβολές και στις επιθέσεις. Οι εποχές ήταν γενικά πιο σκληρές και τα παιδιά τότε αντιμετώπιζαν την επιθετικότητα των άλλων με μεγαλύτερη φυσικότητα, διότι η επιθετικότητα ήταν διάχυτη παντού: οι γονείς έδερναν τα παιδιά, οι δάσκαλοι έδερναν τα παιδιά, οι μεγάλοι έδερναν τα παιδιά και τα παιδιά δέρνονταν μεταξύ τους.  Ήταν κάτι σαν κοινωνικός νόμος.

Σήμερα όμως που η κάθε μορφής βία είναι κατακριτέα και εξοβελιστέα, τα παιδιά είναι πολύ πιο ευαίσθητα απέναντι στην επιθετικότητα, με αποτέλεσμα να έχουμε μικρά δράματα, παιδιά φοβισμένα που αρνούνται να πάνε στο σχολείο, απομονωμένα, προβληματικά, με συναισθήματα ενοχής, ντροπής, φόβου, με αμηχανία και συστολή.

Ένα 10-15% των παιδιών υπολογίζεται ότι πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός, συναισθηματικός, σεξουαλικός. Να έχει σχέση με την εμφάνιση, το βάρος, το ύψος, τον τρόπο ομιλίας, τα χαρακτηριστικά, την καταγωγή, τη θρησκεία, τη συμπεριφορά, την καλή ή κακή απόδοση στο σχολείο.

Οι πιο συνήθεις τρόποι εκφοβισμού είναι η αφαίρεση χρημάτων και προσωπικών αντικειμένων, η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, οι απειλές, οι βρισιές, οι ψευδείς φήμες, οι προσβολές, τα ρατσιστικά, ομοφοβικά, σεξιστικά σχόλια, τα υποτιμητικά σχόλια για την εθνική προέλευση ή την οικονομική κατάσταση κάποιου,  η ειρωνεία και ο σαρκασμός, τα συκοφαντικά γκράφιτι. Επίσης η κοροϊδία, οι γκριμάτσες, τα καψόνια, οι κλοτσιές, οι τρικλοποδιές, οι σπρωξιές, το φτύσιμο, το μαλλιοτράβηγμα, το δάγκωμα, ο αποκλεισμός από το παιχνίδι.

Ποιος έμαθε σ’ αυτά τα παιδιά που εκφοβίζουν τα άλλα όλες αυτές τις μοχθηρές τεχνικές; Κανείς. Η φύση μάς έχει εφοδιάσει όλους με τέτοια όπλα εξουδετέρωσης του αντιπάλου και προσωπικής επικράτησης. Στην ομάδα (εν προκειμένω στη σχολική τάξη) πρέπει: α) όλοι να είμαστε όμοιοι, όποιος διαφέρει πρέπει να βγει εκτός ομάδας, γιατί συνιστά κίνδυνο για τη συνοχή της β) οι πιο δυνατοί να ηγηθούν της ομάδας και οι υπόλοιποι να υπακούουν, γιατί έτσι η ομάδα έχει περισσότερες πιθανότητες να αντέξει στις εξωτερικές απειλές.

Αυτοί οι πρωτόγονοι φυσικοί μηχανισμοί ήταν πολύ αποτελεσματικοί, όταν οι πρόγονοί μας τριγυρνούσαν εδώ κι εκεί με τα ακόντια ή όταν αργότερα έφτιαξαν τις πρώτες αγροτικές τους κοινωνίες.  Εξακολουθούν να υφίστανται και σήμερα στις δικές μας κοινωνίες, όπου όποιος διαφέρει από τον μέσο όρο είναι δαχτυλοδειχτούμενος και όπου ο ισχυρότερος (με οποιονδήποτε τρόπο ισχυρότερος) μπορεί να επιβάλλεται στον λιγότερο ισχυρό. Μόνο που σήμερα όλα αυτά γίνονται με διαφορετικές εκδηλώσεις, συμβολικές ή πιο εκλεπτυσμένες και όχι απροκάλυπτα με μαλλιοτραβήγματα και κλοτσιές.

Επομένως, ας μη μας προκαλεί έκπληξη ο σχολικός εκφοβισμός. Ούτε φαινόμενο των σημερινών καιρών είναι ούτε κάτι ανεξήγητο. Ας βάλουμε στην άκρη τις εξιδανικευμένες μας απόψεις περί αγγελικής παιδικής ψυχής και ας επικεντρωθούμε στην όσο πιο γρήγορη και αποτελεσματική εξημέρωση αυτής της παιδικής ψυχής.

Τα παιδιά δεν φταίνε. Υπακούουν στη φωνή μιας ακατέργαστης φύσης. Εμείς πρέπει να υποτάξουμε αυτή τη φύση στις αρχές και τις αξίες του πολιτισμού μας.

Δημοσιεύτηκε στην Ελεύθερη Ζώνη:

http://www.elzoni.gr/html/ent/296/ent.52296.asp