Καίτη Βασιλάκου: Μαζική παιδεία

18/1/14

Μαζική παιδεία

Η μαζική παιδεία είναι αποτέλεσμα του εκδημοκρατισμού της κοινωνίας που απαιτεί, και δικαίως, να μορφώνονται όλοι οι πολίτες της σε σχολεία που ιδρύει η Πολιτεία ή που έχει τη γενική εποπτεία τους.

Όμως για να στελεχωθούν τα αμέτρητα σχολεία μιας χώρας με το απαραίτητο διδακτικό προσωπικό, πρέπει αναγκαστικά η επιλογή των δασκάλων να μην είναι ιδιαίτερα αυστηρή. Όποιος διαθέτει τα τυπικά προσόντα και είναι υγιής μπορεί θαυμάσια να γίνει δάσκαλος σε ένα δημόσιο σχολείο. Το ίδιο πάνω κάτω ισχύει και για τα ιδιωτικά σχολεία, αν και εκεί, ένας τελείως ακατάλληλος δάσκαλος μάλλον δεν θα προσληφθεί ή θα απολυθεί μετά από λίγο. Επομένως η μαζική παιδεία απαιτεί μαζικούς διορισμούς δασκάλων που δεν είναι απαραίτητα καλοί δάσκαλοι.

Η μαζική παιδεία απαιτεί επίσης μαζική διδασκαλία μαθημάτων. Το αναλυτικό πρόγραμμα ετοιμάζεται από κάποιους υπαλλήλους του κράτους, εγκρίνονται τα συγκεκριμένα βιβλία και στη συνέχεια ο δάσκαλος –που δεν είναι απαραίτητα ο καλύτερος – πρέπει να διδάξει στους μαθητές του τη συγκεκριμένη διδακτέα ύλη. Δεν έχει σημασία, αν είναι καλός γνώστης της ύλης αυτής ή αν συμφωνεί με αυτά που καλείται να διδάξει. Δεν έχει επίσης σημασία, αν η τάξη των μαθητών του μπορεί να αφομοιώσει με ταχύτητα τη διδακτέα ύλη ή αν έχει απορίες που απαιτούν να αφιερωθεί περισσότερος χρόνος ή αν το επίπεδο των μαθητών είναι τέτοιο που η διδακτέα ύλη δεν μπορεί να αφομοιωθεί με επιτυχία από όλους. Το αναλυτικό πρόγραμμα απαιτεί συγκεκριμένο ρυθμό και ολοκλήρωση της υποχρεωτικής γνώσης μέσα σε συγκεκριμένο χρόνο.

Η μαζική παιδεία δεν μπορεί παρά να απευθύνεται σε μάζες μαθητών. Οι μάζες αυτές είναι συχνά ετερόκλιτες, με διαφορετικές προτεραιότητες, διαφορετικές αξίες, διαφορετική αντιληπτική ικανότητα, διαφορετική κουλτούρα και διαφορετικό background. Ο δάσκαλος - που δεν είναι υποχρεωμένος να είναι και ο καλύτερος του είδους – έχει λοιπόν να αντιμετωπίσει ποικίλες αντιδράσεις κατά τη διδασκαλία του μαθήματος, τις οποίες πρέπει να διευθετήσει το συντομότερο δυνατόν, εφόσον ο χρόνος τρέχει και η διδακτέα ύλη πρέπει οπωσδήποτε να ολοκληρωθεί. Το πιθανότερο είναι ότι θα προχωρήσει αφήνοντας πίσω του κενά και απορίες.

Η μαζική παιδεία αναγκαστικά είναι μια απρόσωπη παιδεία. Οι μαθητές δεν δένονται με το δάσκαλο, ο οποίος είναι προσωρινός και εφήμερος επισκέπτης της τάξης και ο οποίος στο κάτω-κάτω μπορεί να μην έχει και καμιά όρεξη να δεθεί με τους μαθητές του. Μπορεί να είναι ένας απλός εργαζόμενος που δουλεύει για να βγάλει το ψωμί του. Οι εξαιρέσεις υπάρχουν ασφαλώς και οφείλονται στην καλή τύχη και την καλή χημεία δασκάλου και τάξης, δεν είναι όμως ο κανόνας.

Η μαζική παιδεία είναι μια αναγκαστική παιδεία. Οι μαθητές ξέρουν ότι δεν μπορούν να την αποφύγουν, δεν μπορούν να την αλλάξουν, δεν μπορούν να παραλείψουν ένα μέρος της συγκεκριμένης γνώσης που έχει αποφασίσει κάποιος απρόσωπος μηχανισμός ερήμην τους. Αυτό σημαίνει ότι ποτέ οι μαθητές δεν θα νιώσουν λύπη, αν χαθεί κάποια ώρα διδασκαλίας, αντίθετα θα νιώσουν μεγάλη χαρά. Την ίδια χαρά θα νιώσει και ο δάσκαλος, διότι, είπαμε, είναι ένας εργαζόμενος που βγάζει δουλειά τύπου φασόν.

Η μαζική παιδεία είναι μια αργοκίνητη παιδεία. Πολλά και συνταρακτικά λαμβάνουν χώρα εκτός των τειχών της, αλλά αυτή από τη φύση της είναι υποχρεωμένη να τα αγνοήσει. Θα τα συμπεριλάβει στη διδακτέα ύλη της, όταν όλα αυτά τα καινοφανή παλιώσουν και δεν θα συγκινούν κανένα. Οι μαθητές ρωτούν συχνά το δάσκαλο για όλα αυτά τα καινούρια που μαθαίνουν εκτός του σχολείου κι εκείνος πρέπει να ισορροπήσει σε τεντωμένο σκοινί, όταν δίνει τις απαντήσεις του. Ιδιαίτερα επικίνδυνο σπορ, όταν πρόκειται για αμφισβητούμενες αξίες, παλιές ή νέες.

Η μαζική παιδεία προσπαθεί να προετοιμάσει τα παιδιά της κοινωνίας για την μελλοντική τους επαγγελματική αποκατάσταση, πράγμα για το οποίο ενδιαφέρονται διακαώς οι γονείς τους αδιαφορώντας κατά κανόνα για την ουσιαστική καλλιέργεια των γόνων τους. Λίγο πολύ τα καταφέρνει παρά τα τεράστια πρακτικά και ψυχολογικά εμπόδια που παρεμβάλλονται.

Η μαζική παιδεία ωστόσο έχει ως απώτερο στόχο να μορφώσει τα παιδιά της κοινωνίας και εδώ επίσης τα καταφέρνει λίγο πολύ. Ένας απόφοιτος λυκείου είναι οπωσδήποτε πιο καλλιεργημένος από έναν απόφοιτο δημοτικού. Δεν είναι όμως τόσο καλλιεργημένος όσο θα έπρεπε, αν λάβουμε υπόψη τα δώδεκα χρόνια φοίτησής του, τις αμέτρητες ώρες που κατανάλωσε παρακολουθώντας τη διδασκαλία στην τάξη και μελετώντας στο σπίτι του, τις εξετάσεις και τα διαγωνίσματα στα οποία υποβλήθηκε, τα βιβλία που διάβασε, τα τετράδια που μουτζούρωσε.

Η μαζική παιδεία είναι απαραίτητη για να μορφωθούν στοιχειωδώς τα παιδιά μιας κοινωνίας. Είναι όμως τελείως ακατάλληλη για βαθύτερη καλλιέργεια και πραγματική μόρφωση αυτών των παιδιών.

Η μαζική παιδεία παρά τις όποιες μεταρρυθμίσεις, καινοτομίες και ευγενείς προσπάθειες δεν μπορεί παρά να παραμείνει μαζική σε μια κοινωνία που απαιτεί, και δικαίως, να μορφώνονται όλοι οι πολίτες της. Εναλλακτική λύση δεν υπάρχει. Όποιος απαιτεί περισσότερη καλλιέργεια πρέπει να τη βρει μόνος του.

Δημοσιεύτηκε στην Ελεύθερη Ζώνη:

http://www.elzoni.gr/html/ent/536/ent.41536.asp

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...: Μαζική παιδεία -Μαζική άποβλάκωση -Υπανάπτυξη .
Τελικά αυτό πιστεύω ότι είναι τό άποτέλεσμα τής μαζικής παιδείας , ή υπανάπτυξη .
γιώργος-λευκαδα; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 8:24 π.μ.
Καίτη Βασιλάκου είπε...: Δεν είναι ακριβώς έτσι, κάτι μαθαίνουν τα παιδιά στα σχολεία, αλλά θα μπορούσαν να μάθαιναν περισσότερα με τόσες ώρες που αφιερώνουν στην εκπαίδευσή τους. Όμως η ίδια η φύση της μαζικής παιδείας δεν το επιτρέπει.; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 10:53 π.μ.
Μιχάλης είπε...: - Στη βάση του διαδικτυακού χρόνου, είμαστε παλιοί γνώριμοι, έχουμε συναντηθεί -σ’ εκδήλωση παρουσίασης βιβλίου σου- και συζητήσει δια ζώσης, είμαστε για τα καλά μεσήλικες κι’ οι δυό, και μας συνδέουν κοινά ενδιαφέροντα, όπως η αγάπη μας για τη γλώσσα· έχουμε’ επίσης εκπαιδευτική εμπειρία ως εργαζόμενοι σε διαφορετικούς έστω χώρους, καθώς -όπως είναι’ επόμενο- και διαφορές, κάποιες από τις οποίες αναδείχτηκαν κατά την κοινή μας παρουσία σε δυό ασχολούμενες με την ελληνική γλώσσα ομάδες, από τις οποίες και αποβλήθηκα ως αιρετικός μάλλον κι’ ανάρμοστος προς τους καταστατικούς -κατά κάποιο τρόπο- κανόνες τους.
Επιμένοντας στην «αιρετική» μου αυτή διάθεση, όχι τόσο εξ επιλογής όσο εξ ανάγκης, θα μου επιτρέψεις να επισημάνω κάποια σημεία της εξαιρετικής σου αυτής προσέγγισης· λέ’ω εξ ανάγκης, γιατί η πληθώρα των άρθρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, δεν επιτρέπει την ανταπόκρισή μου σε όλα, στο’ διαθέσιμο χρόνο και καταλήγει ν’ ασχολούμαι μόνον μ’ αυτά που -εκ πρώτης όψεως- διαφωνώ, θεωρώντας πως έχουν προτεραιότητα έναντι των άλλων. Αυτό -σ’ αντίθεση μ’ εσένα- δημιουργεί τριβές κι’ αντιπάθειες, ένα κόστος αναμενόμενο, το οποίο και υπομένω αδιαμαρτύρητα, ως απόρροια πάντοτε της επιλογής μου αυτής.
Επί του προκειμένου, δεν αποδέχομαι τον όρο «μαζική παιδεία» ως δόκιμο, όπως και την οποιαδήποτε σχετική αναφορά· κοινωνικές μάζες, Μ.έσα Μ.αζικής Ε.νημέρωσης, Μ.έσα Μ.αζικής Μ.εταφοράς κ.ά. που αναφέρονται στους ανθρώπους, κατ’ απαράδεκτο -για ’μένα- τρόπο· έναντι των συμπολιτών μου, που μπορεί να χαρακτηριστούν «πεζοί», προτιμώ να θεωρούμαι «ρομαντικός» ή και «γραφικός» ακόμη.
Για να μη μακρύνω, διαφωνώ με κάθε σχετικότητα των εννοιών, όπως για παράδειγμα, δεν θεωρώ πως η παρεχόμενη σήμερα παιδεία είναι αποτέλεσμα κοινωνικού εκδημοκρατισμού· τουναντίον είναι πολλαπλά ποδηγετημένη, για τους «παιδευτές» και τους «παιδευόμενους». Δημοκρατική ’μπορεί νά ’ναι μια «υπόδειξη» και όχι μιά «απαίτηση»· άλλο «εποπτεία» κι’ άλλο «εξαναγκασμός» και ισοπέδωση της προσωπικής γνώμης, που υπερτερεί του γενικού κανόνα, που κι’ αυτός ’μπορεί να σφάλει εξ αρχής, αν όχι κι’ εκ προθέσεως, χωρίς να συνωμοσιολογώ διόλου.
Οι σωστοί δάσκαλοι και καθηγητές ’μπορεί να περισσεύουν, αν ο επαγγελματικός προσανατολισμός λειτουργεί εγκαίρως κι’ αν αυτή η περιλάλητη, μα πολυ-διακορευμένη συνάμα, αξιοκρατία ήταν στοιχειωδώς σεβαστή. Ειδικά στις ’μέρες μας έχει ποδοπατηθεί η ουσία από τον τύπο, όπως και το νόμιμο από το νομότυπο· τα τυπικά στοιχεία έπονται των ουσιαστικών και καμιά φορά ίσως να μην είναι και αναγκαία, όταν δεν έχει απαξιωθεί η κοινωνική ηθική σε βαθμό υπέρτατο, όπως τώρα συμβαίνει. Το ίδιο ισχύει και περί «συμφερόντων» δημοσίου και ιδιωτικού.
Όποιος διδάσκει, όποιος ιερουργεί, δεν ’μπορεί νά ’ναι επαγγελματίας, χωρίς νά ’ναι πρώτιστα λειτουργός· κι’ εκεί είναι το μέγα μας πρόβλημα· ναι μεν ο λειτουργός ’μπορεί να βιοπορεί από την ενασχόλησή του, μα δεν επαγγέλλεται ως τέτοιος, τουλάχιστον υπό τη σκέπη του Δημοσίου.
Το τί έχει και τί δεν έχει σημασία, είναι ένα άλλο μεγάλο ζήτημα.
Όπως περιγράφεις το όλο πλαίσιο είναι εξ αρχής λάθος δομημένο.
Το αναλυτικό πρόγραμμα δε’ ’μπορεί να συντάσσεται εν αγνοία εκείνων που θα το εφαρμόσουν είτε πρόκειται περί δασκάλων είτε περί μαθητών. Αν δεχτούμε δε πως δεν έχει σημασία αν γνωρίζει ή όχι τη διδακτέα ύλη ο δάσκαλος κι’ αν συμφωνεί ή όχι μ’ αυτήν, δεν χρειάζεται να ’δούμε τίποτε άλλο· δάσκαλος που αγγαρεύεται, «στουρνάρια» θα βγάλει κι’ όχι φωτισμένους.
Τα παιδιά μας -εξ άλλου- δεν πάνε στο σχολείο για να περάσουν την ώρα τους, μα για να μάθουν· μην υποτιμούμε τόσο το εκπαιδευτικό προσωπικό στο οποίο κι’ εσύ ανήκες· ότι δηλαδή δεν το ενδιαφέρει αν αφομοιώνουν οι μαθητές ή όχι τη διδακτέα ύλη, αρκεί να τηρηθεί ο προγεγραμμένος ρυθμός και η προβλεπόμενη ύλη ώστε ν’ αρκέσει ο εκάστοτε προκαθορισμένος χρόνος· είναι εξαιρετικά απογοητευτικό για να ’μπορεί να γίνει’ αποδεκτό. Τέτοια κατάντια πια; Όχι!
...; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 3:01 μ.μ.
Μιχάλης είπε...: ...
Όλα έχουν τη λύση τους και βεβαίως, η εξομοίωση προς τα κάτω μόνο πρόοδος δεν ’μπορεί να χαρακτηριστεί.
Αν αλλοιώνεται η σύσταση της κοινωνίας μας, για διάφορους λόγους, είναι χρήσιμο να συστήνονται και σχολεία ειδικά για κάθε περίπτωση· και μη χαρακτηριστεί «ρατσιστικό», γιατί η εκδοχή αυτή δεν είναι μιας κατεύθυνσης μόνον· οι μαθητές που καθυστερούν ιδιαίτερα ας μείνουν στην ίδια τάξη· κι’ εκείνοι που αριστεύουν ας περνούν δύο και τρείς τάξεις στην ίδια διδακτική περίοδο ή ας πάρουν διπλάσια και τριπλάσια μαθήματα από τους άλλους, αν κι’ εφ’ όσον το επιθυμούν· θά ’ταν δικαιότερο, προοδευτικότερο και πιο αποτελεσματικό σίγουρα.
Αλλοίμονο αν ένας δάσκαλος δεν εμπνέει τους μαθητές του· ούτε θα τον σέβονται ούτε και θα μάθουν· αλλοίμονο αν δεν αγαπηθεί το σχολείο και το μάθημα γενικά· τί θέλουμε να αποφοιτούν; Αναίσθητοι, συμβιβασμένοι, άβουλοι κι’ εν δυνάμει πωρωμένοι κι’ «εγκληματίες» τελικά;
Το μόνο που με παρηγορεί είναι ότι προφανώς, με το άρθρο σου αυτό, αντιπολιτεύεσαι τα ισχύοντα στην παιδεία κι’ ειρωνευόμενη προκαλείς την επίσπευση της αναγκαίας κοινωνικής αντίδρασης, προκειμένου να σταματήσει -επί τέλους- ο κατήφορος· και παρακαλώ, μην αδικούμε και τους γονείς, που στο κάτω-κάτω ενημέρωση ’μπορεί να θέλουν κι’ αυτοί, αν ειδικά έτυχαν μιάς τέτοιας -όπως την γλαφυρά περιγραφόμενη εδώ- παιδεία.
Φοίτησα στο Ε’ Αρρένων Αθηνών, μόλις είχε πάψει να είναι πρότυπο· το επίπεδό του ήταν αρκούντως ανώτερο, σε σύγκριση με άλλα, ίσως λόγω κεκτημένης ταχύτητας.
Πολλά πρέπει ν’ αλλάξουν, το πρόγραμμα να ελευθεροποιηθεί, όπως είναι και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα χρόνια του δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου κι’ αυτά -ίσως- ν’ αλλάξουν (τρείς 4ετίες λ.χ.), όπως και η υποχρεωτικότητα να περιοριστεί στο ελάχιστο αναγκαίο σε όλους τους τομείς. Όταν ο μαθητής κι’ ο δάσκαλος είναι δέσμιοι, δεν ’μπορούν να κινηθούν και να προκόψουν, όπως και κάθε «σκλάβος»· και οι ιδιότητες είτε του μαθητή είτε του δασκάλου, δεν συνάδουν με τη σκλαβιά· ή όχι;
Πάντοτε υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, αρκεί να μην αποκλείονται αυθωρεί και παραχρήμα, πριν καν ακουστούν κι’ εφαρμοστούν, πιλοτικά έστω; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 3:02 μ.μ.
Καίτη Βασιλάκου είπε...: Μιχάλη, ευχαριστώ για τα εκτενή σχόλια. Από ό,τι βλέπω, δεν διαφωνείς με όσα παραθέτω. Στο τι δέον γενέσθαι είναι το πρόβλημα.; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 3:13 μ.μ.
Ανώνυμος είπε...: Εχω στό email μου , σέ μορφή bdf ένα μικρό καί δυστυχώς σπάνιο βιβλίο "Ανάλυση τής Νεοελληνικής Αστικής Ιδεολογίας " είναι ό τίτλος του, στό όποίο άναλύεται μέ έπιστημονικό τρόπο-κατά τήν γνώμη μου-τό θέμα τής παιδείας καί όχι μόνο .
Αν θέλετε καί σάς ένδιαφέρει μπορώ νά σάς τό στείλω .
γιώργος λευκάδα.; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 6:55 μ.μ.
Καίτη Βασιλάκου είπε...: Ευχαριστώ, Γιώργο, έχω άλλες προτεραιότητες και πολλά βιβλία που περιμένουν να τα διαβάσω.; 19 Ιανουαρίου 2014 στις 10:35 μ.μ.