Φύση ωραία, σοφή και μοχθηρή

Δεν τρέφω κανένα ιερό θαυμασμό για τη Φύση και το μεγαλείο της, σε αντίθεση με τον περισσότερο κόσμο που τη λατρεύει. Αν είχα σπουδάσει φυσική, βιολογία, αστρονομία ή κάποια παρεμφερή επιστήμη, θα είχα μια πιο συγκροτημένη εικόνα γι’ αυτήν. Τώρα έχω την εικόνα που έχουμε οι περισσότεροι, δεν έχω όμως και τον ανάλογο σεβασμό των περισσότερων.

Κατά πρώτον η Φύση δεν νομίζω ότι είναι καμιά θεότητα που πρέπει να την προσκυνώ και να την προσβλέπω με δέος. Αν είναι δημιούργημα κάποιας θεότητας ή κάποιας οντότητας σοφότερης του ανθρώπου, τότε το δέος μου μπορεί να απευθυνθεί στο δημιουργό, όχι όμως και ο σεβασμός μου.

Αν αποδεχτούμε ότι η Φύση είναι δημιούργημα, τότε Κάποιος κάθισε κάτω και την έφτιαξε, αφού πρώτα σκέφτηκε πολύ. Ο λόγος που την έφτιαξε μάς διαφεύγει, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι το έκανε από χόμπι (του αρέσει να φτιάχνει Φύσεις) ή από επιστημονικό ενδιαφέρον (ίσως πρόκειται για ένα γιγαντιαίο για τις δικές μας διαστάσεις πείραμα), ή από ματαιοδοξία (για να δείξει στους συναδέλφους του τις καταπληκτικές του ικανότητες) ή μπορεί να την έφτιαξε σε κάποιο διαγωνισμό Φύσεων ή τέλος μπορεί να έπληττε και είπε να φτιάξει κάτι για να περάσει η ώρα.

Όλες αυτές οι ερμηνείες είναι βέβαια πολύ ανθρωποκεντρικές, αλλά, πρώτον: οι άνθρωποι σκέφτονται ανθρώπινα, δεν μπορούν να σκεφτούν διαφορετικά και δεύτερον: δεν είναι περίεργο που με τον ανθρωποκεντρικό τρόπο σκέψης η Φύση ερμηνεύεται και αποκαλύπτει ένα-ένα τα μυστικά της;

Αν λοιπόν μας επιτρέπεται να μελετούμε και να ερμηνεύουμε τη Φύση, μας επιτρέπεται και να την κρίνουμε και να την αξιολογούμε. Ή καλύτερα, να προσπαθούμε να εξιχνιάσουμε τη σκέψη του πιθανού δημιουργού της. Δύσκολη υπόθεση πάντως. Εδώ δεν μπορούμε με βεβαιότητα να καταλάβουμε ποια ήταν η σκέψη του δημιουργού του μηχανισμού των Αντικυθήρων που ήταν και συνάνθρωπος, πόσο μάλλον να καταλάβουμε τη σκέψη ενός Όντος που  δεν είναι ανθρώπινο. Βλέπουμε για παράδειγμα σ’ ένα μουσείο  το εργόχειρο, το κέντημα μιας άγνωστης κεντήστρας του 12^ου αιώνα και πρέπει τώρα εμείς να ανιχνεύσουμε από αυτό το εργόχειρο με τα σχέδια και τις πολύχρωμες κλωστές  το χαρακτήρα, τις προθέσεις και το σκοπό της κεντήστρας.

Με αυτό το παράδειγμα σκέφτηκα τώρα άλλη μία εκδοχή: μπορεί ο δημιουργός να έφτιαξε αυτή τη Φύση κατόπιν παραγγελίας, όπως κάνουν οι κεντήστρες. Κάποιος άλλος παράγγειλε στο δημιουργό μας αυτό το έργο που θα το θέλει για τους δικούς του προσωπικούς λόγους. Να το επιδεικνύει λόγου χάριν στους φίλους του, να παίζει μαζί του στον ελεύθερο χρόνο του, να κάνει μια επένδυση (όπως κάνουμε εμείς με τα έργα τέχνης), να είναι συλλέκτης Φύσεων ή να είναι κανείς ανισόρροπος που του αρέσει να βλέπει το Κακό (όπως περίπου κι εμάς μας αρέσει να βλέπουμε ταινίες τρόμου και φρίκης).

Γιατί η Φύση είναι ένα έξοχο δημιούργημα, ένας θαυμαστός αυτόματος μηχανισμός που όμως περιέχει πολλή μοχθηρία. Μη μας ξεγελά η ομορφιά της ούτε η σοφία της. Κάτω από αυτά τα μαγικά πέπλα κρύβεται ένας μηχανισμός που στόχο έχει την αυτοδιατήρησή του με κάθε κόστος. Κι όταν λέμε με κάθε κόστος, το εννοούμε στην κυριολεξία.

Όπως όλοι οι μηχανισμοί, η Φύση χρειάζεται ενέργεια για να λειτουργήσει. Η αρχική ενέργεια τής δόθηκε με τη Μεγάλη Έκρηξη και με αυτήν πρέπει να αυτοδιατηρηθεί όσο γίνεται περισσότερο. Κάποια στιγμή βέβαια η ενέργεια θα εξαντληθεί και το μηχάνημα θα αχρηστευθεί. Ως τότε όμως έχουμε καιρό.

Αφήνοντας στην άκρη την Κοσμογονία και ερχόμενοι σε ένα φυσικό περιβάλλον μικρότερο, το δικό μας, που έχει μέσα του και τη ζωή, παρατηρούμε ότι και η ζωή, ως φυσικό φαινόμενο, θέλει ενέργεια για να υπάρξει. Εκτός από την αρχική ενέργεια  έχουμε εδώ και την τοπική ενέργεια του Ήλιου και μετά άλλες μικρότερες πηγές ενέργειας όπως το νερό και η τροφή.

Και εδώ ο άνθρωπος με την ανθρωποκεντρική του σκέψη βλέπει πολλή μοχθηρία. Αν δεν είναι μοχθηρία, τότε είναι ίσως πλήρης αδιαφορία για τα πάθη της ζωής. Ή μπορεί να είναι κάτι σαν ερασιτεχνισμός, σαν απειρία και χοντροκοπιά στην κατασκευή της ζωής, όλα είναι πιθανά.

Ναι, για έναν εστέτ μιας άλλης πραγματικότητας το εργόχειρο μπορεί να  έχει πολύ ενδιαφέρον, για μας εδώ πάντως έχει πολλά βάσανα.

Γιατί άραγε ο δημιουργός της ζωής τα κανόνισε έτσι, ώστε για να διατηρηθεί η ζωή πρέπει να τρώει τα κομμάτια της; Αν δεν φάει ο ένας ζωντανός οργανισμός τον άλλον, δεν πρόκειται να ζήσει, θα πεθάνει. Νόμος λοιπόν απαράβατος: Όποιος ζωντανός θέλει να μείνει ζωντανός, πρέπει να φάει έναν άλλο ζωντανό. Βέβαια τρώγοντας τους άλλους ζωντανούς ο ζωντανός δεν εξασφαλίζει την αθανασία αλλά μόνο μια μικρή παράταση της πολύ εφήμερης ζωής του. Διότι κάποια στιγμή θα φαγωθεί κι αυτός από άλλους ζωντανούς, δεν πρόκειται να γλιτώσει. Αν κατά τύχη πεθάνει από γηρατειά  (όπως συνήθως συμβαίνει στους ανθρώπους), τότε θα φαγωθεί νεκρός. Θα φαγωθεί πάντως οπωσδήποτε, διότι αυτός είναι ο νόμος που έθεσε ο δημιουργός.

Έτσι η ζωή, αυτό το θαύμα, είναι στη βάση της μια πολύ μοχθηρή υπόθεση. 

Η ζωή, αυτό το σύντομο θαύμα για κάθε ζωντανό, έχει ημερομηνία λήξης που λέγεται θάνατος. Αν η ζωή μάς θαμπώνει με τη δύναμή της, την ποικιλία της, την ομορφιά της και τις δυνατότητές της, ο θάνατος (που θέλουμε να αγνοούμε, γιατί δεν μας αρέσει φυσικά) θα έπρεπε να μας θαμπώνει εξίσου με την ευρηματικότητά του, την ποικιλία του, τις δυνατότητές του και τη δύναμή του. Δεν θαμπώνει εμάς, αλλά υποπτεύομαι ότι θαμπώνει και ενθουσιάζει ίσως τον εστέτ που έχει στην κατοχή του το εργόχειρο. Αυτός έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τόσους τρόπους θανάτου των ζωντανών που εμείς από την εδώ μεριά δυσκολευόμαστε να απαριθμήσουμε.

Και ο θάνατος είναι λοιπόν μια πολύ μοχθηρή υπόθεση.

«Ο θάνατός σου η ζωή μου», λέει μια παροιμία, μόνο που δεν είναι ακριβώς παροιμία, είναι ένας κανονικός νόμος της Φύσης, όπου ζωή και θάνατος είναι ένα είδος αλυσιδωτού παιχνιδιού που άλλοτε είναι από πάνω η ζωή και άλλοτε ο θάνατος.

Δεν συζητώ για τα κάθε λογής μικρόβια, βακτήρια και ιούς που θέλουν κι αυτά απεγνωσμένα να ζήσουν στέλνοντας εμάς τους ανθρώπους στο θάνατο. 

Για να είμαι ειλικρινής όλη αυτή τη μεγάλη εισαγωγή την έκανα για να καταλήξω σε κάποιες περιπτώσεις παρασίτων που διάβασα στο διαδίκτυο. Εδώ η κακότητα, η μοχθηρία, η διαβολική σκέψη –πείτε το όπως θέλετε – βρίσκονται στο απόγειό τους.

Τα παράσιτα αυτά γραπώνουν το θύμα τους και το κρατούν ζωντανό, όσο καιρό το χρειάζονται. Μετά το αφήνουν να πεθάνει. Προηγουμένως μπορεί και να έχουν κατασπαράξει τα σωθικά του. Η Φύση εδώ ( ή ο πιθανός δημιουργός της) είναι τόσο μοχθηρά ευρηματική που το ανθρώπινο μυαλό σαστίζει.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα για να θαυμάσουμε τη σοφία της Φύσης ή τη μοχθηρία της ή τα ύποπτα κίνητρα του κατασκευαστή της (αν υπάρχει τέτοιος).

Το τροπικό μυρμήγκι ζει στα τροπικά δάση της Κεντρικής Αμερικής. Όταν η κοιλιά  του γίνει κόκκινη (από μαύρη που είναι κανονικά), σημαίνει ότι το μυρμήγκι έχει μετατραπεί σε ξενιστή με τα αυγά του παρασίτου Myrmeconema neotropicum. Ένα χημικό των αυγών απαγορεύει πλέον στο μυρμήγκι να απελευθερώνει φερομόνες και την ίδια στιγμή το κάνει να πηγαίνει αργά κρατώντας πάντα την κοιλιά του ψηλά. Επίσης, λεπταίνει το περίβλημα της κοιλιάς του μυρμηγκιού, για να γίνονται ορατά τα κόκκινα αυγά του παρασίτου και να μοιάζει πλέον το μυρμήγκι με τα μούρα που ενδημούν στην περιοχή και που καταναλώνουν τα πουλιά του Παναμά. Αν τα βάλουμε όλα μαζί, έχουμε ένα σχεδόν ακίνητο μυρμήγκι που μοιάζει με λαχταριστό μούρο και περιμένει υπομονετικά να φαγωθεί. Το αδρανές μυρμήγκι εντοπίζεται από το πουλί που το καταβροχθίζει και το παράσιτο προσβάλλει κατόπιν το πουλί, ξεκινώντας έναν νέο κύκλο ζωής.

 Φονικά παράσιτα που ελέγχουν το μυαλό χτυπούν και τις μέλισσες στην Καλιφόρνια και την Ουάσιγκτον των ΗΠΑ. Το παράσιτο Apocephalus borealis, μια μικρή μύγα, προσκολλάται στη μέλισσα και εγχέει τα αυγά της στην κοιλιά της. Όταν τα αυγά εκκολαφθούν, η μέλισσα αρχίζει να συμπεριφέρεται "τρελά" πετώντας συνεχώς σε κυκλική πορεία και σκιοντάφτοντας, όταν πάει να περπατήσει. Οι μολυσμένες μέλισσες θα εγκαταλείψουν προοδευτικά την αποικία, θα πετάξουν σε κοντινή απόσταση και θα θάψουν το κεφάλι τους στο έδαφος. Μια εβδομάδα μετά μια ντουζίνα παρασιτικές μύγες θα ξεπεταχτούν από το κουφάρι της.

Η μύγα conopid, παράσιτο που κατοικεί σε Καναδά και Ευρώπη, προσβάλλει πολυάριθμα είδη εντόμων, κυρίως όμως τις αγριομέλισσες. Προσγειώνεται στην πλάτη της αγριομέλισσας και εγχέει ακαριαία τα αυγά της στο εσωτερικό της. Η κάμπια που θα ξεπεταχτεί θα αρχίσει να τρέφεται από τα εσωτερικά όργανα του εντόμου, κάνοντάς το να συμπεριφέρεται ολοένα και πιο ιδιόρρυθμα, όσο το εσωτερικό του εξαφανίζεται. Δέκα μέρες αργότερα η κάμπια αναγκάζει την αγριομέλισσα να κατέβει στο έδαφος, όπου και αποπειράται να θαφτεί στο χώμα. Όταν η διαδικασία ολοκληρωθεί, η κάμπια μετατρέπεται σε νύμφη στην ασφάλεια του εσωτερικού της νεκρής πλέον μέλισσας, εγκαταλείποντας τη ζοφερή της κρυψώνα, όταν φτάσει στην ενηλικίωσή της.

Η σφήκα Dinocampus coccinellae επιλέγει την πασχαλίτσα για ξενιστή των αυγών της. Μπήγει  το κεντρί της κάτω από την πασχαλίτσα, στην κοιλιά της, εναποθέτοντας στο εσωτερικό της ένα αυγό. Πέντε μέρες μετά η κάμπια ξεπετάγεται και αρχίζει να απορροφά θρεπτικά συστατικά από το σώμα της πασχαλίτσας, η οποία στο στάδιο αυτό κινείται ακόμα. Η κάμπια θα ζήσει έτσι για περίπου έναν μήνα. Μετά θα κόψει τα νεύρα των ποδιών της πασχαλίτσας, καθιστώντας την παράλυτη. Κατόπιν σκίζει την κοιλιά του εντόμου και βγαίνει έξω, σχηματίζοντας ένα κουκούλι μεταξύ των ποδιών της πασχαλίτσας. Δεν τη σκοτώνει βέβαια, καθώς χρειάζεται την προστασία της. Ελέγχει λοιπόν το μυαλό της (μέσω ενζύμου) με σκοπό να παραμένει μεν στη θέση του το έντομο, αλλά να κινείται ελαφρά, ίσα-ίσα για να ενημερώνει τους θηρευτές του ότι είναι ακόμα ζωντανό. Κάπου 6-9 μέρες μετά η ενήλικη σφήκα απελευθερώνεται και εγκαταλείπει οριστικά την πασχαλίτσα, η οποία αν έχει καταφέρει να επιβιώσει στις 40 και πλέον μέρες της ομηρίας της, είναι ελεύθερη να πάρει τον δρόμο της.

Το σαλιγκάρι είναι εξελικτικά αναγκασμένο να αποφεύγει το ηλιακό φως και τα ανοιχτά μέρη, εκεί όπου καραδοκούν δηλαδή οι θηρευτές του. Εκτός αν πέσει θύμα του παρασίτου Leucochloridium paradoxum. Το παράσιτο περνά την ενήλικη ζωή του στα έντερα πουλιών, με τα αυγά του να αποβάλλονται από το πτηνό μέσω των περιττωμάτων του. Αν το σαλιγκάρι συναντήσει στο διάβα του τα μολυσμένα περιττώματα και τα φάει, θα ξεκινήσει ο εφιάλτης του: τα αυγά στην ασφάλεια του εσωτερικού του σαλιγκαριού επωάζονται σε κάμπιες και καταλαμβάνουν τα στελέχη των ματιών του. Στη φάση αυτή το σαλιγκάρι είναι τελείως τυφλό και χάνει τον φυσικό του φόβο για το ηλιακό φως, αυτό ακριβώς που χρειάζεται το παράσιτο για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του. Η ηλιακή έκθεση κάνει τις πολύχρωμες κάμπιες των ματιών να συσπώνται και να πάλλονται, δίνοντας την εντύπωση στα πουλιά ότι πρόκειται για την αγαπημένη τους τροφή. Με το παράσιτο να υποχρεώνει λοιπόν το σαλιγκάρι να εκτίθεται στο ηλιακό φως και να σκαρφαλώνει στις κορυφές των δέντρων για να γίνεται ακόμα πιο ορατό, κάποια στιγμή θα τραβήξει την προσοχή διερχόμενου πουλιού: αν το σαλιγκάρι είναι τυχερό, το πουλί θα το φάει ολόκληρο, αν όχι, θα του ξεριζώσει μόνο τα στελέχη των ματιών. Το παράσιτο ξαναβρίσκεται έτσι στο εσωτερικό του πουλιού, ολοκληρώνοντας τον κύκλο ζωής του. Όσο για το σαλιγκάρι, τα μάτια του θα ξαναφυτρώσουν, με το παράσιτο να συνεχίζει τον κύκλο ζωής του μέχρι τον οριστικό θάνατο του σαλιγκαριού.

Παράσιτο Ophiocordyceps unilateralis. Οι σπόροι του μύκητα προσβάλλουν το μυρμήγκι, αναγκάζοντάς το να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο, να δαγκώσει ένα φύλλο και κατόπιν να πεθάνει. Λίγες μέρες αργότερα, ένα μανιτάρι θα ξεπηδήσει από το κεφάλι του μυρμηγκιού, σε ιδανική θέση για να ρίξει τους σπόρους του και πάλι στο έδαφος.

http://www.newsbeast.gr/environment/arthro/511668/ta-zobi-tou-kosmou-ton-edomon/

Η πράσινη σφήκα είναι ένα παρασιτικό έντομο που χρησιμοποιεί τον εγκέφαλο της κατσαρίδας ως μέρος για να φυτέψει τις προνύμφες της. Η τροπική σφήκα εγχέει το δηλητήριο της στον εγκέφαλο της κατσαρίδας προκειμένου να μπλοκάρει την οκτοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή αρμόδιο για την κίνηση και την επαγρύπνηση. Έτσι η κατσαρίδα παραμένει ζωντανή, αλλά χωρίς κανέναν έλεγχο του εαυτού της, γίνεται δηλαδή ένα πραγματικό ζόμπι. Οι προνύμφες χρειάζονται συνήθως μια εβδομάδα για να ωριμάσουν, κατά την οποία τρώνε την κατσαρίδα από μέσα προς τα έξω.

Οι πεταλίδες είναι γνωστά παράσιτα, αλλά το συγκεκριμένο θεωρείται το πιο σημαντικό, καθώς όχι μόνο παίρνει τις θρεπτικές ουσίες από το σώμα του καβουριού, αλλά ελέγχει και το μυαλό του. Το Sacculina Cracini ζει στη θάλασσα προσπαθώντας να βρει το αγαπημένο του σπίτι με την μυρωδιά του καβουριού. Όταν το βρει,  η πεταλίδα στέλνει κάτι σαν ρίζες τυλίγοντας το σώμα του καβουριού και γίνεται κυρίαρχός του. Αξίζει να σημειωθεί ότι αναγκάζει το καβούρι να σταματήσει τις δραστηριότητες του, όπως το ζευγάρωμα, προκειμένου να μην σπαταλήσει ενέργεια, την οποία παίρνει το καινούργιο αφεντικό. Τέλος, όταν η πεταλίδα είναι έτοιμη να αναπαραχθεί, ακόμη και το αρσενικό καβούρι μπορεί να κουβαλήσει τις προνύμφες της.

http://www.otherside.gr/2011/05/5-zwa-zompi-kai-ta-parasita-pou-ta-elegxoun/

Αυτά είναι μερικά παραδείγματα για το πώς λειτουργεί η Φύση σε πολλές περιπτώσεις. Εννοείται ότι ο άνθρωπος δεν συμφωνεί καθόλου με τέτοιες τακτικές, αν και ως τέκνο της αρκετές φορές κάνει κι αυτός παρόμοιες θηριωδίες.

Δεν πρέπει όμως να μας φαίνεται παράξενο αυτό. Όσοι διαπράττουν ειδεχθή εγκλήματα εις βάρος άλλων ζωντανών πλασμάτων είναι ένα είδος παρασίτων που η ατομική τους φύση συμμορφώνεται προς τα ήθη της μεγάλης Φύσης.