Ποιες φυλακές μάς αρέσουν τελικά;

Ο Νορβηγός εκείνος, ο Μπρέιβικ, που σκότωσε μερικές δεκάδες συμπατριώτες του και βρίσκεται τώρα στη φυλακή, διαμαρτυρήθηκε προ ημερών ότι οι συνθήκες κράτησής του είναι απάνθρωπες.
Αυτό φυσικά προκάλεσε την αγανάχτησή μας, διότι, όπως διαβάσαμε, διαμαρτύρεται ότι: του σερβίρουν κρύο καφέ, του δίνουν λίγο βούτυρο, δεν του επιτρέπουν να χρησιμοποιεί ενυδατικές κρέμες, το κελί του είναι φτωχά διακοσμημένο και δεν έχει θέα, είναι κρύο και αναγκάζεται να φορά τρεις στρώσεις ρούχα για να κοιμηθεί, οι διακόπτες για το φως και την τηλεόραση είναι έξω από το κελί και πρέπει να φωνάζει το φρουρό, όταν θέλει να αλλάξει κανάλι ή να σβήσει το φως, αναγκάζεται να ξυρίζεται και να βουρτσίζει τα δόντια του βιαστικά και τέλος οι χειροπέδες που του φορούν κατά τις μετακινήσεις του είναι αιχμηρές και του κόβουν τους καρπούς.

Οι νορβηγικές φυλακές, όπου κρατείται ο Μπρέιβικ, θεωρούνται από τις πιο σύγχρονες και πολυτελείς στον κόσμο. Το κελί του αποτελείται από τρία δωμάτια, οχτώ τετραγωνικών μέτρων το καθένα, ένα για να κοιμάται, ένα για να μελετά κι ένα για να γυμνάζεται. Εκεί μένει σε απόλυτη απομόνωση 23 ώρες την ημέρα. Σύμφωνα με τη νορβηγική νομοθεσία θα παραμείνει στη φυλακή για 21 χρόνια – αυτή είναι η ανώτερη ποινή στη χώρα του – και μετά θα κριθεί, αν πρέπει να βγει έξω ή αν εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος για την κοινωνία.

Εμείς φυσικά αγαναχτήσαμε, επειδή κρίναμε ότι ο άνθρωπος αυτός που προκάλεσε τόση δυστυχία στη χώρα του, έχει τώρα το θράσος να διαμαρτύρεται για τις συνθήκες κράτησής του – οι οποίες για τα δικά μας μέτρα είναι προκλητικά άνετες.

Η απορία μου ωστόσο είναι πώς ακριβώς θα θέλαμε να ζει αυτός ο δολοφόνος. Κάποιοι από μας θα ήθελαν να τον δουν να μη ζει, αλλά η θανατική ποινή έχει καταργηθεί ως γνωστόν στις πολιτισμένες χώρες (με εξαίρεση τις ΗΠΑ). Κάποιοι άλλοι θα ήθελαν να τον δουν να ζει υπό τις χείριστες συνθήκες, ώστε να τιμωρηθεί επάξια για τους φόνους που διέπραξε. Ποιες όμως μπορεί να είναι αυτές οι χείριστες συνθήκες; 

Ας κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν και ας φρίξουμε. Θα μιλήσουμε για τις φυλακές των Βυζαντινών και πρέπει να υποθέσουμε ότι παρόμοιες λίγο πολύ ήταν όλες οι φυλακές όλων των εποχών  στο παρελθόν σε ανατολή και δύση. Μας λέει λοιπόν ο Φαίδων Κουκουλές στον τόμο Γ’ στο έργο του «Βυζαντινών βίος και πολιτισμός»:

Το κτήριο της φυλακής: Μέσα εκεί βασίλευε βαθύ σκοτάδι. Τα κελιά φωτίζονταν με ένα λυχνάρι ή ένα καντήλι, αλλά το λάδι έπρεπε να το προμηθεύονται οι ίδιοι οι κατάδικοι με δικά τους έξοδα. Αν δεν είχαν να πληρώσουν τη συμβολή τους, οι δεσμοφύλακες τούς μαστίγωναν ανελέητα και τους έλεγαν ότι έπρεπε να παρακαλέσουν κάποια από τις συμπονετικές γυναίκες που επισκέπτονταν τη φυλακή για να τους δώσει λίγο λάδι.

Η κατάσταση των φυλακισμένων: Εκτός από το σκοτάδι, το ρύπο και τη δυσωδία υπήρχε και το μεγάλο πρόβλημα της έλλειψης επαρκούς χώρου. Πλήθος καταδίκων συσσωρευόταν στα στενά κελιά, ώστε, όταν πέθαινε κανείς, οι άλλοι έκαναν μεγάλη χαρά.

Η φυλακή ήταν πνιγηρή και βρώμικη. Η δυσωδία προερχόταν από την έλλειψη αερισμού και από τον κάδο, στον οποίο οι φυλακισμένοι έκαναν τη φυσική τους ανάγκη. Οι κατάδικοι ήταν βρώμικοι, ντυμένοι με κουρέλια και γεμάτοι ψείρες, ψύλλους και κοριούς.

Κρεβάτια δεν υπήρχαν. Κοιμούνταν κατάχαμα. Το χειμώνα υπέφεραν από το κρύο, γιατί θέρμανση δεν υπήρχε φυσικά. Χειμώνα καλοκαίρι υπέφεραν από την πείνα, το φαγητό που τους έδιναν ήταν άθλιο και λιγοστό. Ακόμα και το νερό που τους έδιναν ήταν πολύ λίγο, αν αντί γι’ αυτό δεν τους έδιναν άλλες φορές ξίδι. Σκελετωμένοι και ελεεινοί πέθαιναν ο ένας μετά τον άλλον από τις κακουχίες της φυλακής, αλλά αυτό ήταν μια συνηθισμένη κατάσταση, δεν παραξένευε κανέναν.

Οι δικοί τους, όποτε μπορούσαν, τους έφερναν τρόφιμα, αλλά επειδή μιλάμε για φτωχά κοινωνικά στρώματα, τα τρόφιμα αυτά τα μάζευαν με την επαιτεία ή ακόμα και με την πορνεία.

Σωματική κακοποίηση: Οι φυλακισμένοι μαστιγώνονταν, δένονταν με τα χέρια πίσω, τους φορούσαν χειροπέδες και ποδοπέδες και κλοιούς γύρω από τον τράχηλο και με αλυσίδες τους ακινητοποιούσαν από ένα ξύλο μπηγμένο στο έδαφος.  Τους έβαζαν επίσης στον κύφωνα, ένα ξύλο με δύο ή τέσσερις τρύπες, από όπου περνούσαν τα άκρα του κατάδικου . Να μην ξεχάσουμε ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ήδη τιμωρημένοι με ακρωτηριασμό, δηλαδή χωρίς μύτη, χωρίς μάτια, χωρίς χέρια ή χωρίς αυτιά.

Ποιοι και για ποιο λόγο φυλακίζονταν: Όσοι χρωστούσαν χρήματα, οι κλέφτες, οι «ανδροφόνοι», οι τυμβωρύχοι, οι καταχραστές, οι μοιχοί, οι γόητες (μάγοι), οι αιχμάλωτοι, οι ληστές, οι εμπρηστές, οι προδότες, οι βλάσφημοι, οι πλαστογράφοι, οι πολιτικοί εγκληματίες, οι φρενοβλαβείς, οι ψευδομάρτυρες και άλλοι. Σε ταραγμένους καιρούς, πχ επί Εικονομαχίας, στη φυλακή κλείνονταν και οι αντιφρονούντες μοναχοί και κληρικοί, ακόμα και επίσκοποι. Επίσης και αξιωματούχοι μπορούσαν να βρεθούν στη φυλακή, αλλά αυτοί δεν βασανίζονταν.

Οι δεσμοφύλακες: Εδωροδοκούντο ανενδοίαστα. Αν δεν έπαιρναν χρηματικά δώρα, τρόφιμα ή ρούχα, δεν άφηναν τους συγγενείς να δουν το δικό τους άνθρωπο. Αν τους δωροδοκούσαν, ήταν εντάξει για εκείνη μόνο την ημέρα. Για μια νέα επίσκεψη, απαιτούσαν νέα δωροδοκία. Όσοι από τους κατάδικους δεν είχαν αυτή τη δυνατότητα, κλείνονταν σε ένα σκοτεινό χώρο ή τους έστελναν έξω από τη φυλακή για επαιτεία με τον όρο το βράδυ που θα επέστρεφαν να δώσουν τα χρήματα στους δεσμοφύλακες. Οι αυτοκτονίες στις φυλακές ήταν συχνό φαινόμενο, αλλά το ίδιο συχνό φαινόμενο ήταν και οι φόνοι των καταδίκων από τους δεσμοφύλακές τους.

Αποδράσεις: Σε εποχές αναστάτωσης, όπως συνέβη στη στάση του Νίκα, ή σε περιπτώσεις συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα, δεν ήταν ασυνήθιστο να επιτίθεται ο λαός στις φυλακές, να σπάει τις πόρτες  και να ελευθερώνει τους κρατούμενους.

Αυτά τα απάνθρωπα συνέβαιναν στο παρελθόν.

Έτσι, αν έκανες πχ το λάθος να βλαστημήσεις ή να ψευδομαρτυρήσεις ή να μοιχεύσεις, η μοίρα σου ήταν να βρεθείς σε μια τέτοια φυλακή, όπου μπορεί να άφηνες και τα κοκαλάκια σου. 

Θέλουμε σήμερα να έχουμε τέτοιες φυλακές; Θέλουμε οι φυλακές μας να είναι σκοτεινές και παγωμένες, χωρίς κρεβάτια, βρώμικες, γεμάτες ψείρες και κοριούς; Θέλουμε να πεινούν και να διψούν οι φυλακισμένοι; Θέλουμε να τους μαστιγώνουν οι δεσμοφύλακες ή και να τους σκοτώνουν; Τους θέλουμε δεμένους πισθάγκωνα, πληγιασμένους, ακρωτηριασμένους, σκελετωμένους να πεθαίνουν από τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης;

Όχι βέβαια, δεν θέλουμε κάτι τέτοιο.

Τι ακριβώς όμως θέλουμε; Και ποιο ακριβώς είναι το νόημα της φυλακής;

Είναι η τιμωρία; Ο παραδειγματισμός; Η αναμόρφωση; Η απομάκρυνση των επικίνδυνων στοιχείων από την κοινωνία;

Αν είναι μόνο η τιμωρία και ο παραδειγματισμός, τότε οι μεσαιωνικές φυλακές που περιγράψαμε είναι ό,τι πρέπει. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Κυρίως σήμερα αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η αναμόρφωση του φυλακισμένου. Για να γίνει αυτό, οι συνθήκες κράτησης πρέπει πράγματι να είναι ανθρώπινες, αλλιώς αναμόρφωση δεν πρόκειται να έχουμε. Και δεν έχουμε, επειδή και οι σημερινές φυλακές, μπορεί να μην  είναι τόσο εφιαλτικές όσο αυτές του μεσαίωνα, αλλά εξακολουθούν να είναι κολαστήρια ανθρώπων. Και στο κολαστήριο ο άνθρωπος όχι μόνο δεν αναμορφώνεται, αλλά γίνεται χειρότερος. Το ξέρουμε αυτό. Όσοι μπαίνουν στις φυλακές, βγαίνουν αμετανόητοι και συνεχίζουν την παράνομη δράση τους.

Η μόνη χρησιμότητα των σημερινών φυλακών, όπως αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων, είναι να απομονώνονται για ένα διάστημα τα επικίνδυνα στοιχεία. Όμως κάτι τέτοιο ελάχιστα μας ωφελεί, αφού οι παράνομοι σύντομα θα ξαναβγούν στην κυκλοφορία και θα συνεχίσουν τη δράση τους. Εκτός αυτού, λόγω στενότητας χώρου οι φυλακισμένοι βγαίνουν κάθε τόσο με άδειες και μερικοί από αυτούς εξαφανίζονται ή κάνουν και καμιά ληστεία ενδιαμέσως.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη Νορβηγία.

Η χώρα έχει χαμηλή εγκληματικότητα και αυτό δεν οφείλεται σίγουρα στο DNA των Νορβηγών, κάτι άλλο συμβαίνει εκεί.

Οι φυλακές της Νορβηγίας είναι για μας τους μη Νορβηγούς παραθεριστικά θέρετρα. Ήδη περιγράψαμε το κελί του Μπρέιβικ. Επιπλέον στις νορβηγικές φυλακές ο κρατούμενος έχει τον προσωπικό του γυμναστή, μπορεί να ασχοληθεί με διάφορα αθλήματα, να κάνει σάουνα και να παρακολουθήσει ταινίες σε ειδική κινηματογραφική αίθουσα. Οι δεσμοφύλακες ( μεταξύ αυτών είναι και πολλές γυναίκες) δεν οπλοφορούν. Συχνά αθλούνται μαζί με τους κρατούμενους, μερικοί από τους οποίους έχουν χαρακτηριστεί επικίνδυνοι εγκληματίες.

 Τι συμβαίνει λοιπόν εκεί; Είναι τόσο ηλίθιοι αυτοί οι Νορβηγοί ή μήπως είμαστε εμείς οι ηλίθιοι που δεν μπορούμε να καταλάβουμε τα αυτονόητα;

Κι όμως το πράγμα είναι απλό.

Γιατί κάποιοι σε μια κοινωνία παρανομούν; Αναρωτήθηκαν κάποια στιγμή οι Νορβηγοί. Μια και η επιστήμη μάς έχει αποδείξει ότι ο παράνομος είναι το αποτέλεσμα ενός νοσηρού περιβάλλοντος, τότε η λύση δεν βρίσκεται στην τιμωρία του παράνομου αλλά στη διόρθωση του περιβάλλοντος. Ένα υγιές περιβάλλον δεν παράγει εγκληματίες, είναι τόσο απλό.

Η Πολιτεία επομένως αναλαμβάνει διορθωτικό ρόλο απέναντι σε νοσηρά φαινόμενα και έχει στάση φιλάνθρωπη απέναντι στον πολίτη. Όταν γίνει κάποιο έγκλημα, η ερώτηση που ανακύπτει δεν είναι: «γιατί αυτό το άτομο εγκλημάτησε;», αλλά: «τι πήγε στραβά στην κοινωνία, ώστε να εγκληματήσει αυτό το άτομο;» Και η Πολιτεία φροντίζει να εντοπίσει και να διορθώσει το κοινωνικό σφάλμα. Ο δε παράνομος αντιμετωπίζεται περίπου ως κοινωνικό θύμα που έχει ανάγκη θεραπείας για να επανενταχθεί στο σύνολο.

Φαίνεται ότι αυτή η λογική έχει αποτελέσματα, εφόσον η εγκληματικότητα στη Νορβηγία είναι πολύ χαμηλή. Συνεπώς οι αστυνομικοί δεν χρειάζεται να οπλοφορούν εκτός από σπάνιες περιπτώσεις και φυσικά η θανατική ποινή  και τα ισόβια δεσμά έχουν καταργηθεί.

Και ο Μπρέιβικ; Θα μου πείτε. Ο Μπρέιβικ είναι μια μοναδική περίπτωση, δεν είναι ο κανόνας. Γιατί και πάλι η επιστήμη μάς εξηγεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις που το μυαλό κάποιου παίρνει ανάποδες στροφές, χωρίς αυτό να οφείλεται στο νοσηρό κοινωνικό περιβάλλον. Αυτός ο κάποιος είναι θύμα του μυαλού του και πρέπει να αντιμετωπιστεί με την ανάλογη φροντίδα, όπως και οι άλλοι παράνομοι.

Με τις στερήσεις, τις ταπεινώσεις, την κακοποίηση και τις άλλες τιμωρίες της φυλακής είδαμε πως τίποτα δεν κάναμε, το έγκλημα συνεχίζεται παντού στον κόσμο.

Μήπως είναι καιρός να μελετήσουμε λίγο περισσότερο το νορβηγικό μοντέλο; Ή ακόμα είναι νωρίς για μας που, όταν γίνει κάποιο έγκλημα,  περιγράφουμε με την αφοπλιστική άνεση αγρίων τα μαρτύρια, στα οποία θα θέλαμε να υποβάλουμε το δράστη;

http://blog.nj.com/perspective/2011/07/crime_and_punishment_in_norway.html