Καίτη Βασιλάκου: Τρομοκρατία για δικαιότερη κοινωνία;

Δεν έχω υπόψη μου καμιά περίπτωση στη μακραίωνη ανθρώπινη ιστορία, όπου η τρομοκρατία κατάφερε να αλλάξει την κοινωνία προς το καλύτερο.

Αν μια τέτοια πρακτική είχε όντως αποτέλεσμα, η σημερινή κοινωνία θα είχε άλλη μορφή – καλύτερη ή χειρότερη, αυτό είναι άγνωστο, καθώς πρέπει να υποθέσουμε ότι απέναντι σε κάθε μορφή κοινωνίας κάποιοι τρομοκράτες θα αντέτασσαν το δικό τους όραμα, άρα η τρομοκρατία θα άλλαζε δυνητικά συνέχεια την κοινωνία. Αλλά στο σημείο αυτό περνάμε πλέον στην επιστημονική φαντασία, οπότε σταματάμε.

Η τρομοκρατία αλλάζει πράγματι την κοινωνία, όχι όμως προς το καλύτερο. Ανεξάρτητα από τις προθέσεις των τρομοκρατών που πιθανόν να οραματίζονται ωραιότερους κόσμους, η Ιστορία αποδεικνύει ότι αυτοί οι κόσμοι δεν μπόρεσαν να υλοποιηθούν ποτέ για τον απλούστατο λόγο ότι οι τρομοκρατικές πράξεις προέρχονται από μια ελάχιστη μερίδα ανθρώπων, ενώ οι μάζες βρίσκονται κατά κανόνα από την άλλη μεριά και πίσω από αυτές στέκεται το Κράτος που έχει ισχυρότερους μηχανισμούς και μπορεί να επιβάλλει την ισχύ του με την οργανωμένη αστυνομία, το στρατό, την καλύτερη τεχνολογία και την οικονομική του υπεροχή.

Μια εκτεταμένη τρομοκρατική δράση σε μια χώρα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την σκλήρυνση της κρατικής εξουσίας. Οι θεσμοί γίνονται αυστηρότεροι, οι έλεγχοι το ίδιο, οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών ( όποια κι αν είναι αυτά, λίγα ή πολλά δεν έχει σημασία) περιορίζονται και μάλιστα με την ανοχή της πλειονότητας του λαού που φοβάται για τα χειρότερα. Κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι η τρομοκρατία υποθάλπεται από το ίδιο το Κράτος για να μπορέσει στη συνέχεια αυτό να γίνει πιο παρεμβατικό στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή και για να ασκεί τον έλεγχο πάνω στους πολίτες με μεγαλύτερη ευκολία.

Αντιτρομοκρατικές ασκήσεις στην Κίνα.

Η ουσία παραμένει πάντως η ίδια: Ποτέ και πουθενά η τρομοκρατία δεν κατάφερε να μετατρέψει την κοινωνία σε αυτό που οραματιζόταν. Αν οι τρομοκράτες διάβαζαν πιο προσεχτικά την Ιστορία, θα το έβλεπαν αυτό. Ή δεν διαβάζουν λοιπόν Ιστορία ή σταματούν μόνο στα σημεία εκείνα που διεκτραγωδούν την άθλια ζωή του λαού και την αυθαιρεσία και την απληστία των ισχυρών.

Η κοινωνική και οικονομική ανισότητα είναι ασφαλώς παρούσα στον κόσμο μας, πάντα ήταν παρούσα, και κανείς έντιμος πολίτης δεν είναι δυνατόν να την ανέχεται και να σιωπά.

Αν όμως, ανακαλύπτοντας αυτή την άσχημη αλήθεια στη νεότητά του, θυμώσει και χάσει τον έλεγχο, αν νιώσει μίσος γι αυτή τη στραβή κοινωνία και πάρει τα όπλα, σημαίνει ότι δεν μπόρεσε να περάσει στο επόμενο στάδιο της ενηλικίωσης. Θα παραμείνει ένα οργισμένο παιδί που θα πετά πέτρες εναντίον των μεγάλων. Οι μεγάλοι δεν θα δικαιολογήσουν ποτέ το θυμό του, θα είναι γι αυτούς ένας απροσάρμοστος και, αν συλληφθεί, θα αντιμετωπιστεί ως εγκληματίας του κοινού ποινικού δικαίου. Αν δεν συλληφθεί, τότε απλώς θα μεγαλώσει και μεγαλώνοντας θα καταλάβει μερικά πράγματα που στην ορμητική νεότητά του δεν είχε προσέξει. Το πιθανότερο είναι ότι θα αναθεωρήσει αρκετές από τις ιδέες του – αν και θα είναι αργά, αν έχει ήδη προκαλέσει το θάνατο ανθρώπων. Σε σπάνιες περιπτώσεις θα παραμείνει ο ίδιος και αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος δεν μπόρεσε να τον ωριμάσει τελικά.

Μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης Baader Meinhof.

Μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης Brigate Rosse.

Πώς λοιπόν θα μπορέσουμε να επιδράσουμε στην κοινωνία και να την αλλάξουμε προς το καλύτερο; Αν η τρομοκρατία αποδεικνύεται ιστορικά ότι δεν μπορεί να το πετύχει παρά τις τυχόν καλές προθέσεις των ιδεολόγων και των εκτελεστών της, τότε με ποιο τρόπο;

Με τη δημοκρατία ίσως και με την ψήφο των ελεύθερων πολιτών;

Φαίνεται ότι παρά τις ασθενείς πλευρές της η δημοκρατία έχει τη δύναμη να βελτιώσει την κοινωνία. Πρέπει βέβαια να έχει και τη διάθεση να το κάνει και σε αρκετές περιπτώσεις η διάθεση αυτή απουσιάζει. Διεφθαρμένα δημοκρατικά καθεστώτα διαιωνίζουν την κοινωνική αδικία και την πολλαπλασιάζουν, ενώ παράλληλα διαφθείρουν τους πολίτες τους που γίνονται ανίκανοι να σκεφτούν με δημοκρατικό τρόπο.

Όμως ο δρόμος για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα περνά τελικά μόνο μέσα από τη δημοκρατία.

Κανείς πεφωτισμένος ηγεμόνας μη δημοκρατικού καθεστώτος δεν είναι εγγύηση για κοινωνική βελτίωση. Πρώτον, γιατί ο πεφωτισμένος ηγεμόνας είναι άνθρωπος και υπόκειται σε μεταπτώσεις εκούσιες και ακούσιες. Η υπερβολική εξουσία μπορεί να τον διαφθείρει. Αν δεν διαφθείρει αυτόν, μπορεί να διαφθείρει το περιβάλλον του που δεν θα είναι εύκολο να ελέγξει. Αλλά και στην πολύ λίγο πιθανή περίπτωση που δεν θα συμβεί ούτε το ένα ούτε το άλλο, ο πεφωτισμένος ηγεμόνας μπορεί πολύ απλά να αρρωστήσει κι αυτό θα έχει απρόβλεπτες εξελίξεις. Μπορεί μάλιστα να αρρωστήσει ψυχικά και τότε οι εξελίξεις θα είναι πολύ δυσάρεστες. Στην Ιστορία έχουμε αρκετές περιπτώσεις αγαθών ηγεμόνων που προσβλήθηκαν από ψυχική ασθένεια και έφεραν στους λαούς τους μεγάλη δυστυχία.

Καλιγούλας. Ξεκίνησε ως καλός αυτοκράτορας, αλλά σύντομα παρεφρόνησε.

Αλλά κι αν όλα πάνε καλά και ο αγαθός ηγεμόνας κυβερνήσει σωστά τη χώρα του, κάποια στιγμή θα πεθάνει. Ποιος νέος αγαθός ηγεμόνας θα τον διαδεχθεί; Ο γιος του; Ξανά η Ιστορία μάς λέει ότι οι γιοι των καλών ηγεμόνων είναι κατά κανόνα ανίκανοι, συχνά έκφυλοι και πάντως καθόλου πεφωτισμένοι. Αν δεν τον διαδεχθεί ο γιος του, θα τον διαδεχθεί κάποιος από το περιβάλλον του. Ποιος θα τον υποδείξει; Με ποιες διαδικασίες θα επιλεγεί; Πώς θα εξασφαλιστεί ότι θα επιλεγεί ο καλύτερος και όχι ο πιο επιτήδειος, ο πιο πονηρός και ο πιο ραδιούργος; Και πόσο άραγε πεφωτισμένος θα είναι κι αυτός, δεδομένου ότι οι πεφωτισμένοι δεν αποτελούν το μέσο όρο του ανθρώπινου είδους;

Αλλά ενώ στη δημοκρατία ( ακόμα και τη διεφθαρμένη) υπάρχουν οι μηχανισμοί που αποβάλλουν τους πολιτικούς που λόγω υγείας είναι ανίκανοι να ασκήσουν εξουσία και επίσης οι γιοι τους δεν τους αντικαθιστούν αυτόματα, αλλά χρειάζονται την ψήφο των πολιτών για να πάρουν τη θέση του πατέρα τους και γενικά οι διάδοχοί τους χρειάζονται την ψήφο του λαού για να αναλάβουν ύπατα αξιώματα, εκτός δημοκρατίας κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Στα ολοκληρωτικά καθεστώτα η αυθαιρεσία του άρχοντα και των περί αυτόν δεν ελέγχεται από κανένα έγκυρο μηχανισμό.

Βέβαια και στη δημοκρατία υπάρχει οικογενειοκρατία και συχνά ακατάλληλοι άνθρωποι αναλαμβάνουν τις τύχες του λαού μόνο και μόνο επειδή συμβαίνει να είναι συγγενείς πολιτικών. Εδώ όμως μπαίνει το θέμα της ευθύνης του λαού. Η δημοκρατία λειτουργεί τόσο καλύτερα, όσο πιο ώριμοι και υπεύθυνοι είναι οι πολίτες. Λαοί χωρίς βαθιά δημοκρατική συνείδηση είναι ανίκανοι να στηρίξουν μια ισχυρή δημοκρατία. Τέτοιες αδύναμες, διεφθαρμένες δημοκρατίες, ανάξιες του ονόματός τους είναι πολλές στον κόσμο.

Επιστρέφουμε τώρα στο αρχικό μας ερώτημα: πώς μπορεί να βελτιωθεί η κοινωνία; Με πεφωτισμένους ηγεμόνες και μη δημοκρατικά καθεστώτα, όχι, δεν βελτιώνεται, χειροτερεύει. Με δημοκρατία διεφθαρμένη και πολίτες χωρίς δημοκρατική συνείδηση, όχι, δεν βελτιώνεται, γίνεται πιο διεφθαρμένη. Με τρομοκρατικές πράξεις, όχι, δεν βελτιώνεται, γίνεται πιο καχύποπτη και πιο αυταρχική.

Ό,τι μένει είναι ισχυρή δημοκρατία με συνειδητοποιημένους πολίτες. Αυτοί θα υποδείξουν στους πολιτικούς τους ποια κοινωνία θέλουν. Σε κάθε τους παρέκκλιση η απάντηση θα είναι: εκτός βουλής. Σε κάθε τους ανόητη ή ύποπτη υπόσχεση: εκτός βουλής. Σε κάθε τους ταξικό χαϊδολόγημα με σκοπό την άγρα ψήφων: εκτός βουλής. Σε κάθε τους υστερική κραυγή υπέρ των ιερών και των οσίων (πάντα προς άγραν ψήφων): εκτός βουλής. Σε κάθε τους αδεξιότητα εις βάρος των πολιτών: εκτός βουλής. Σε κάθε πρόκλησή τους απέναντι στο λαϊκό αίσθημα δικαίου: εκτός βουλής.

Η πορεία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ προς την Ουάσιγκτον.

Ένας τέτοιος συνειδητοποιημένος λαός, ήσυχος σαν σιγανό ποτάμι, ξέρει πότε και πώς θα διαμαρτυρηθεί. Δεν παρασύρεται από πυροτεχνήματα, μεγάλα λόγια, διαστρεβλωμένες ειδήσεις ή εριστικούς επικοινωνιακούς τύπους. Δεν καταπίνει ό,τι του σερβίρουν τα μέσα επικοινωνίας. Στέκεται πάντα κριτικός απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω του. Και κυρίως γνωρίζει τα όρια της δημοκρατίας και γνωρίζει ότι, αν τα παραβιάσει, αυτό θα γυρίσει τελικά εις βάρος του.

Δεν ξέρω, αν και πόσοι τέτοιοι συνειδητοποιημένοι λαοί υπάρχουν στον κόσμο, ξέρω όμως ότι λαοί βουτηγμένοι στην αμάθεια και την προκατάληψη, έχουν διεφθαρμένους πολιτικούς και η κοινωνία τους είναι άθλια, ενώ λαοί μορφωμένοι που σκέφτονται ελεύθερα, έχουν πολύ προσεχτικούς πολιτικούς και η κοινωνία τους είναι δικαιότερη.

Αυτό το φωνάζει η Ιστορία, αλλά και όσοι από μας αρνούνται να την ακούσουν, ας ρίξουν μια ματιά στο σημερινό κόσμο. Η δημοκρατία της Σουηδίας είναι καλύτερη και δικαιότερη από αυτήν της Τουρκίας και η δημοκρατία της Τουρκίας είναι καλύτερη και δικαιότερη από αυτήν της Νιγηρίας.