Μόρφωση-παραμόρφωση

Διαβάζω σημαίνει πληροφορούμαι και επίσης μορφώνομαι.

Αυτή είναι μια κοινώς αποδεκτή άποψη, στην οποία, αν κανείς φέρει αντίρρηση, θα θεωρηθεί τουλάχιστον ιδιόρρυθμος. Όταν διαβάζουμε, αποχτούμε πληροφορίες και γνώση, άρα μορφωνόμαστε, ξεφεύγουμε βήμα-βήμα από την κατάσταση της άγνοιας και της αμάθειας, μπορεί κάποια στιγμή, αν επιμείνουμε σ’ αυτή την ευγενική συνήθεια, να γίνουμε και σοφοί. Μπορεί όμως και να πάθουμε κάτι άλλο: να παραμορφωθούμε. Γι αυτό καλό είναι να προσθέσουμε σ’ αυτό τον ορισμό του «διαβάζω» μερικά ακόμα στοιχεία.

Διαβάζω σημαίνει μορφώνομαι ή παραμορφώνομαι.

Και:

Διαβάζω σημαίνει πληροφορούμαι ή παραπληροφορούμαι.

 Αυτή η συγκεκριμένη πρόθεση «παρά» είναι που κάνει τη διαφορά. Διότι παραμορφώνομαι δεν σημαίνει ότι έχω μορφωθεί πάρα πολύ, αλλά ότι έχω χάσει το φυσικό μου σχήμα, έχω γίνει κάτι τερατώδες. Παραπληροφορούμαι σημαίνει ότι μαθαίνω παραμορφωμένα πράγματα.

 Όλοι κάποια στιγμή έχουμε πέσει θύματα της παραπληροφόρησης. Υποπτεύομαι μάλιστα ότι αυτό συμβαίνει πιο συχνά απ’ όσο φανταζόμαστε. Κρατάμε στο μυαλό μας την παραμορφωμένη πληροφορία και την εντάσσουμε στις γνώσεις μας. Με τον τρόπο αυτό παραμορφωνόμαστε κι εμείς. Η γνώση μας για τον κόσμο  είναι μια παραμορφωμένη γνώση και η συνακόλουθη αντίδραση και συμπεριφορά μας είναι κι αυτές παραμορφωμένες. Με άλλα λόγια δεν είμαστε πια ενταγμένοι ομαλά στο περιβάλλον μας, γιατί το βλέπουμε μέσα από παραμορφωτικό φακό. Όταν μάλιστα αυτό συμβαίνει μαζικά, όταν οι περισσότεροι γύρω μας είναι παραμορφωμένοι σαν κι εμάς, τότε έχουμε μια ολόκληρη κοινωνία που αρμενίζει στραβά, με στραβές πληροφορίες και γνώσεις, με στραβές αντιλήψεις, στραβές ιδέες και στραβές αντιδράσεις.

 Η ελληνική κοινωνία – και όχι μόνο -  το έχει πάθει αυτό αρκετές φορές. Παραπληροφορημένοι πολίτες αγανακτούν προς λάθος κατεύθυνση και  οι υπεύθυνοι της παραπληροφόρησης τρίβουν τα χέρια τους κάθε φορά. Μετά από καιρό μπορεί να έλθει στην επιφάνεια η σωστή πληροφορία, αλλά τότε είναι αργά. Έχει περάσει μια ολόκληρη γενιά μέσα στην πλάνη και η επόμενη γενιά είναι έτοιμη να την ξαναπάθει. Επειδή τα λάθη των παλαιότερων δεν προστίθενται στην πείρα των νεότερων. Το έδαφος είναι νέο και πολύ γόνιμο ξανά. Η παραπληροφόρηση θα καρπίσει οπωσδήποτε.

 Ας προσθέσουμε κι άλλους δύο ορισμούς:

 Διαβάζω σημαίνει χάνω την ώρα μου μερικές φορές.

Και:

Διαβάζω σημαίνει γίνομαι επικίνδυνος μερικές φορές.

 Η συμβουλή «διάβαζε, διάβαζε ό,τι νάναι, πάλι κερδισμένος θα είσαι» είναι μάλλον μια κακή συμβουλή. Ειδικά στις μέρες μας που κυκλοφορούν τόνοι βιβλίων επί παντός επιστητού και  αμέτρητα περιοδικά έντυπα που στοχεύουν να καλύψουν πάσα ανάγκη μας, πάσα απορία μας και πάσα ψυχική-πνευματική μας ένδεια. Αν αρχίσουμε να διαβάζουμε άκριτα ό,τι βρούμε μπροστά μας, το λιγότερο που μπορούμε να πάθουμε είναι να χάσουμε την ώρα μας. Το περισσότερο είναι να παραμορφωθούμε.

 Οι μεγαλύτεροι ξέρουν ότι κυκλοφορεί πολλή έντυπη ανοησία στην αγορά και γι αυτό προσέχουν στις επιλογές τους. Οι νεότεροι όμως δεν το ξέρουν. Και αν μεν διαβάσουν ένα ανάγνωσμα ανόητο και αφελές, είναι μικρό το κακό. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν και επικίνδυνα αναγνώσματα που στρέφουν τον αναγνώστη προς τη λάθος κατεύθυνση. Στην ουσία και πάλι εδώ πρόκειται  για παραπληροφόρηση. Ο συγγραφέας έχει πολλούς λόγους να το κάνει. Να διαδώσει τις προσωπικές του αντιλήψεις έναντι οιουδήποτε κόστους. Να εντυπωσιάσει με αληθοφανή ψέματα. Να πουλήσει πολλά αντίτυπα του βιβλίου του θαμπώνοντας το κοινό με παράξενες, αλλόκοτες, ύποπτες ιδέες. Να γαργαλήσει τους αναγνώστες με αναληθοφανή γεγονότα και περιγραφές  χρησιμοποιώντας μια γλώσσα φτωχή σε νοήματα και πλούσια σε χυδαιότητα. Να σπιλώσει υπολήψεις. Ή στην καλύτερη περίπτωση να απομακρύνει τον κόσμο από την πραγματικότητα με ιστορίες βλακώδεις που τον αποκοιμίζουν μη επιτρέποντάς του να ξυπνήσει κάποτε.

 Υπάρχει μια χαρακτηριστική λέξη για όλο αυτό το συρφετό που μας σερβίρεται για ανάγνωση: «σκουπίδια». Τα σκουπίδια θα κάνουν τη δουλειά τους – για την ακρίβεια τη δουλειά των συγγραφέων και των εκδοτών τους -  και στη συνέχεια θα αποσυρθούν και θα μετατραπούν σε χαρτοπολτό. Εν τω μεταξύ οι αναγνώστες που θα τα έχουν διαβάσει, θα έχουν υποστεί τη ζημιά τους και, όπως είπαμε, στην καλύτερη περίπτωση  θα έχουν χάσει το χρόνο τους. 

 Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Κάθε εποχή έχει να επιδείξει τέτοια ευτελή αναγνώσματα που εμείς σήμερα δεν μπορούμε να τα αναφέρουμε για τον απλό λόγο ότι είναι εντελώς ξεχασμένα. Μπορούμε όμως να σκεφτούμε τα σύγχρονα ανάλογα αναγνώσματα που κι αυτά με τη σειρά τους θα χαθούν στη λήθη, όταν έρθει η ώρα τους. Εν τω μεταξύ όμως θα έχουν προκαλέσει ανήκεστο βλάβη, θα έχουν αποπροσανατολίσει το αναγνωστικό κοινό, θα του έχουν περάσει ίσως επικίνδυνες ιδέες, θα έχουν καταστρέψει το γούστο του και κυρίως θα έχουν διαστρέψει τη σκέψη του.

 Επομένως διαβάζω δεν σημαίνει πάντα μορφώνομαι.

Όταν στεκόμαστε στο περίπτερο και κοιτάζουμε ποιο έντυπο μας αρέσει για να το αγοράσουμε ή όταν μπαίνουμε στο βιβλιοπωλείο και χανόμαστε μέσα στις άπειρες εκδόσεις, ας το έχουμε αυτό υπ’ όψη.

 Υπάρχει κίνδυνος να παραμορφωθούμε.