Η μάντρα που λέγεται σχολείο

Έχοντας δουλέψει πολλά χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση κατέληξα κάποτε στο συμπέρασμα ότι το σχολείο χρησιμεύει για δύο κυρίως πράγματα:

α) Για να μαντρώνονται τα παιδιά μερικές ώρες σε ένα χώρο, ώστε να μπορούν οι γονείς τους να ασχοληθούν και με τις άλλες υποθέσεις τους.

β) Για να μάθουν τα παιδιά ανάγνωση και γραφή.

 Πέραν αυτών των δύο στόχων το σχολείο υπό προϋποθέσεις μπορεί να περάσει στους μαθητές του και κάποιες περισσότερες γνώσεις, αλλά αυτό εξαρτάται:

α) από την καλή διάθεση των διδασκόντων

β) από την καλή διάθεση των ίδιων των μαθητών.

Στην ευτυχή περίπτωση που η καλή διάθεση διδασκόντων και διδασκομένων συμπέσουν, έχουμε πολύ καλά αποτελέσματα, δηλαδή μαθητές που αποχτούν μόρφωση και καλλιέργεια. Δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει συχνά. Ο κανόνας είναι να έχουμε διδάσκοντες που κοιτάζουν το ρολόι τους περιμένοντας να τελειώσει η διδακτική ώρα και ενδιάμεσα αναμασάνε μια τυποποιημένη γνώση- κονσέρβα, λένε και κανένα ανέκδοτο και κοιτάζουν πώς να συγκρατήσουν την τάξη για να μη μεταβληθεί σε θηριοτροφείο και διδασκόμενους που δεν καταλαβαίνουν γιατί πρέπει να αποστηθίσουν τόσα κουραστικά και αδιάφορα πράγματα, εφόσον η ζωή έξω είναι έτοιμη να τους προσφέρει ποικίλες απολαύσεις. Αν προσθέσουμε σ’ αυτό το συνδυασμό και το σχολικό βιβλίο που είναι γραμμένο από ανθρώπους άσχετους με την καθημερινότητα της σχολικής τάξης, οι οποίοι πάσχουν από το σύνδρομο της επίδειξης γνώσης και νομίζουν ότι απευθύνονται σε γηραλέους σοφούς και όχι σε εφήβους, τότε το μίγμα είναι πλέον εκρηκτικό.

 Αλλά έχει και συνέχεια.

Αμέτρητες ώρες χάνονται κάθε χρόνο για ποικίλους λόγους, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν είναι σοβαροί. Κανείς δεν στενοχωριέται γι αυτό, εφόσον οι μεν διδάσκοντες απαλλάσσονται από το οχληρό καθήκον της εργασίας, οι δε διδασκόμενοι από το οχληρό καθήκον της παρουσίας μέσα στην τάξη.

 Η απαξίωση των διδασκόντων είναι μια πραγματικότητα που μετρά ήδη αρκετές δεκαετίες. Δεν το βρίσκω παράξενο. Οι ίδιοι οι διδάσκοντες δεν φρόντισαν ποτέ να περιφρουρήσουν το γόητρό τους, μπέρδεψαν το σεβασμό και τη φιλική προσέγγιση που οφείλουν στο μαθητή  με την πλάκα και τις φάπες μεταξύ τους.

Το ίδιο το σχολείο απαξιώθηκε, όταν πολλοί διδάσκοντες, διδασκόμενοι και κηδεμόνες προσέρχονται σ’ αυτό ντυμένοι σαν να πρόκειται να πάνε στην παραλία για βουτιές και ηλιοθεραπεία. Πολλές φορές αναρωτήθηκα, αν με μια τέτοια ενδυμασία δεν θα τους πέταγαν έξω όλους αυτούς από τις δημόσιες υπηρεσίες, τα δικαστήρια και τις εκκλησίες. Το σχολείο όμως λειτουργεί στη συνείδησή μας ως μάντρα, όπως είπαμε πιο πάνω, άρα δεν χρειάζεται να προσέχουμε τέτοιες λεπτομέρειες όπως η περιβολή μας.

 Η απαξίωση πέρασε στην κοινωνία και στις οικογένειες. Οι μαθητές μιλούν για τους δασκάλους τους ειρωνικά, χλευαστικά ή στην καλύτερη περίπτωση σαν να είναι φιλαράκια. Ούτε κι αυτό το βρίσκω παράξενο. Εξάλλου οι επιστήμες μάλλον κακοποιούνται στα πανεπιστήμιά μας και όσοι πτυχιούχοι έρχονται να διδάξουν κατόπιν μαθητές, συχνά δεν κατέχουν σε βάθος το αντικείμενό τους. Η απαξίωση βαθαίνει έτσι ακόμα περισσότερο.

 Η Πολιτεία από τη μεριά της κάνει κι αυτή ό,τι μπορεί. Το αναλυτικό πρόγραμμα των μαθημάτων περιλαμβάνει γνώση άχρηστη σε πολλές περιπτώσεις. Οι διδάσκοντες υπό το πνεύμα της γενικής ανοχής βαθμολογούν κατά κανόνα με επιείκεια, ο δε συνολικός τρόπος βαθμολόγησης είναι τέτοιος που ένας μαθητής πρέπει να καταβάλει σκληρή προσπάθεια για να μείνει στην ίδια τάξη. Οι ανεξεταστέοι σε ένα ποσοστό 90% περνούν όλα τα μαθήματα το Σεπτέμβρη, αν και έρχονται οι περισσότεροι αδιάβαστοι.

 Τέλος η Πολιτεία κατέστρεψε εντελώς το Λύκειο μεταβάλλοντάς το σε φροντιστήριο για τις Ανώτερες και Ανώτατες Σχολές. Οι διδάσκοντες έπεσαν στην παγίδα αυτή με τη θέλησή τους για διάφορους λόγους. Πίστεψαν ότι αναβαθμίστηκαν, διότι ανέλαβαν τις πανελλαδικές εξετάσεις. Αυτοί θα όριζαν τη μοίρα των υποψήφιων, αυτοί θα βαθμολογούσαν τα γραπτά τους και αυτοί θα πληρώνονταν για  την έξτρα  εργασία τους. Επίσης μπορούσαν να κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα στους υποψήφιους, πράγμα που θα ενίσχυε το χαμηλό –είναι αλήθεια- μισθό τους. Η καθημερινότητα του Λυκείου έγινε ένας αγώνας δρόμου  για να καλυφθεί η προγραμματισμένη ύλη –πολύ μικρή στην πραγματικότητα, αλλά είπαμε: διδακτικές ώρες χάνονται συνέχεια. Καθηγητές με φωτοτυπίες στο χέρι πάνε κι έρχονται στους διαδρόμους, πολυάσχολοι και εμβριθείς. Δεν είναι τώρα τυχαίοι διδάσκοντες, ετοιμάζουν τους υποψήφιους για τα Πανεπιστήμια, αυτή η αποστολή έχει ένα είδος μεγαλείου. Εν τω μεταξύ η γνώση, η αληθινή γνώση, η βαθιά, η ουσιαστική, αυτή που μορφώνει και δεν κοροϊδεύει, έχει πάει περίπατο. Κανείς δεν έχει το χρόνο να ασχοληθεί μαζί της. Αυτό που έχει σημασία είναι να βγει η προγραμματισμένη ύλη.

 Στόχος δεν είναι πια το απολυτήριο του Λυκείου –εξάλλου αυτό με ελάχιστη προσπάθεια μπορεί κανείς να το αποχτήσει. Στόχος είναι τώρα η εισαγωγή στις Ανώτερες και Ανώτατες Σχολές.  Τα παιδιά ως κοπάδια συνωστίζονται  στις πανελλαδικές εξετάσεις. Αμέτρητα από αυτά με ταλέντα και δεξιότητες χαντακώνονται, επειδή αποπροσανατολίζονται και βρίσκονται σε κάτι απίθανες Σχολές που ούτε τις είχαν ποτέ τους ξανακούσει. Θα μπορούσαν να γίνουν καλοί τεχνίτες, καλοί έμποροι, καλοί καλλιτέχνες, όμως έχουν καταναλώσει τον πολύτιμο χρόνο τους διαβάζοντας ξένη προς τα ενδιαφέροντά τους εξεταστέα ύλη και, αν περάσουν, θα γίνουν κάτι άσχετο προς το ταλέντο τους και θα βγουν μετά στην αγορά εργασίας και θα περιφέρονται ως άνεργοι. Αν δεν περάσουν, θα έχουν το στίγμα του αποτυχημένου.

 Προσωπικά πολλές φορές ένιωσα θλίψη στην προσπάθειά μου να εξηγήσω στους μαθητές μου τι είναι πχ το επιρρηματικό κατηγορούμενο ή πότε έχουμε επιθετικό και πότε κατηγορηματικό προσδιορισμό, μια γνώση που μόνο τους φιλολόγους πρέπει να ενδιαφέρει, και άφηνα το χρόνο να φεύγει εις βάρος της ουσιαστικής γνώσης που βρίσκεται μέσα στο σώμα του κειμένου. Από την άλλη τα αρχαία κείμενα που είχα να διδάξω, δεν ήταν και τα καλύτερα. Δεν ξέρω ποιοι κάθε φορά κάνουν την επιλογή μέσα στα άβατα του Υπουργείου Παιδείας, σίγουρα όμως αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν να αγαπήσουν οι μαθητές μας την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ή ίσως είναι απλώς και οι ίδιοι άσχετοι.

Το άρθρο δημοσιεύεται στην Ελεύθερη Ζώνη:
http://www.elzoni.gr/html/ent/219/ent.8219.asp