Το σύνδρομο του Διογένη

Το 1947 στην Αμερική, μετά το θάνατο δύο αδελφών, βρέθηκαν στο σπίτι τους 120 τόνοι άχρηστων πραγμάτων που είχαν στοιβαχθεί στα δωμάτια του σπιτιού και στις τρεις αποθήκες του. Οι άνθρωποι αυτοί υπέφεραν από το σύνδρομο του Διογένη ή αλλιώς το σύνδρομο αποθησαύρισης.

Όλοι το ξέρουμε. Απλά δεν ξέρουμε ότι έχει όνομα αυτή η παραξενιά, να θέλει κάποιος να μαζεύει στο σπίτι του σκουπίδια, άχρηστα αντικείμενα, εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, κάδρα, παλιά γραφεία, παλιές σόμπες, χαλασμένα μηχανήματα, παλιά ρούχα και ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο νους μας.

Έχουμε υπόψη μας τέτοιους ανθρώπους. Είναι κατά κανόνα μεγάλης ηλικίας, κυκλοφορούν ατημέλητοι και ψάχνουν στους κάδους σκουπιδιών αλλά και παντού αλλού για να βρουν τα άχρηστα αντικείμενα που είναι γι’ αυτούς πολύτιμα αποκτήματα. Τα κουβαλούν με περισσή φροντίδα στο σπίτι τους και τα στοιβάζουν πάνω στα άλλα άχρηστα αντικείμενα που έχουν περισυλλέξει.

Είναι αρκετά δύσκολο να μπει κανείς στο σπίτι τέτοιων ανθρώπων. Πρώτον, διότι ο ιδιοκτήτης είναι καχύποπτος και απρόθυμος στις κοινωνικές επαφές. Και δεύτερον και κυριότερο, διότι κι αν ακόμα μπει κανείς, δεν ξέρει πού να σταθεί. Όλοι οι χώροι είναι κατειλημμένοι από τεράστιες στοίβες άχρηστων πραγμάτων, ελεύθερος χώρος δεν υπάρχει. Οι στοίβες, όταν το σπίτι γεμίσει ως το ταβάνι, εξαπλώνονται έξω, στην αυλή, στην αποθήκη, στο υπόγειο.

Όλα αυτά τα άχρηστα αντικείμενα δεν έχουν καμιά συναισθηματική ή πρακτική αξία για τον ρακοσυλλέκτη. Από την άλλη δεν υπάρχει περίπτωση να τα πετάξει ποτέ. Για κάποιο απροσδιόριστο για μας τους υπόλοιπους λόγο αυτά τα απορρίμματα είναι για εκείνον χρήσιμα ή θα αποχτήσουν αξία στο μέλλον.

Ποια είναι η αιτία που κάποιοι άνθρωποι παθαίνουν αυτή τη μανία; Έχει παρατηρηθεί ότι οι περισσότεροι προέρχονται από φτωχές οικογένειες και για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις καθημερινές τους ανάγκες. Επειδή το σύνδρομο παρατηρείται σε ηλικιωμένα άτομα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι έχει σχέση με τη γεροντική και προγεροντική άνοια, αλλά και με τη μοναξιά που μπορεί να νιώθει ένα άτομο της τρίτης ηλικίας.

Οι γέροντες αυτοί ρακοσυλλέκτες παρουσιάζουν έντονη αυτοεγκατάλειψη που δεν οφείλεται όμως σε πραγματική φτώχια, αλλά στο σύνδρομο που τους κατατρύχει. Σε αρκετές περιπτώσεις έχουν βρεθεί περιουσίες κρυμμένες στα στρώματά τους, γιατί και η συλλογή χρήματος  ως απλή κατ’ οίκον συσσώρευση είναι επίσης μια πλευρά αυτού του συνδρόμου.

Άλλα συμπτώματα του συνδρόμου είναι η παραμέληση της καθαριότητας του σπιτιού, η κοινωνική απόσυρση, η απουσία εναισθησίας (συναίσθησης της κατάστασής του) και η άρνηση να δεχτεί ο ρακοσυλλέκτης  βοήθεια ή θεραπεία. Παρουσιάζει υπολειτουργικότητα στις καθημερινές του δραστηριότητες, αναβλητικότητα στις αποφάσεις του, υπερβολική προσκόλληση στα άχρηστα αντικείμενα που έχει περισυλλέξει και δυσφορία, αν κάποιος από το περιβάλλον του παρέμβει ή αγγίξει τη συλλογή του ή ζητήσει να δανειστεί κάτι από αυτήν.

Ο χώρος όπου ζει είναι ακατάστατος, βρόμικος και γεμάτος ακαθαρσίες που απειλούν τη δημόσια υγεία (αρουραίοι, περιττώματα τρωκτικών, σκόνη, μούχλα). Επί πλέον ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι μεγάλος λόγω της συσσώρευσης τόσων άχρηστων υλικών που ενισχύουν τη φωτιά.

Έχω γνωρίσει μερικούς τέτοιους ανθρώπους.

Μια γερόντισσα στο Χαλάνδρι πριν χρόνια προκαλούσε τον οίκτο του κόσμου με την άθλια περιβολή της και την ανημπόρια της, καθώς περιφερόταν συνεχώς αποδώ κι αποκεί. Κάποιοι την είχαν περιμαζέψει και την είχαν βάλει σε ίδρυμα, αλλά εκείνη έφυγε και συνέχισε τις περιπλανήσεις της στους δρόμους. Όταν πέθανε, ανακαλύφθηκαν μερικά εκατομμύρια (δραχμές) κρυμμένα στο στρώμα της.

Ένας μακρινός συγγενής μου είχε την ίδια λόξα αλλά σε ελαφρό βαθμό σχετικά. Στο δεύτερο όροφο του σπιτιού του συγκέντρωνε κάθε λογής σκουριασμένα μηχανήματα άγνωστης χρήσης.

Ένας άλλος γέροντας που ζούσε στο εξοχικό του έξω από τα Χανιά, το είχε μετατρέψει σε μουσείο ετερόκλιτων αντικειμένων και θυμάμαι, ήμουν παιδί τότε, ότι δεν είχαμε πού να σταθούμε, όταν πηγαίναμε να τον δούμε. Ήταν πάντως ομιλητικός και μας επέτρεπε να ξαπλώνουμε σε ένα ντιβάνι, όταν γυρίζαμε από τη θάλασσα.

Τέλος η αδελφή μιας φίλης μου, γύρω στα πενήντα, αρκετά ιδιόρρυθμη πρέπει να πω, είχε συσσωρεύσει στο μικρό της διαμέρισμα αδιευκρίνιστης ταυτότητας άχρηστα αντικείμενα, με αποτέλεσμα να μπαίνεις μέσα και να στέκεσαι όρθιος σε μια γωνιά, γιατί δεν είχες πού αλλού να πας. Είχε μια ιδιαίτερη αδυναμία στις πέτρες που τις μάζευε από τις ακτές και από τους δρόμους της πόλης. Τόσες πολλές ήταν οι πέτρες που πια δεν χωρούσαν στο διαμέρισμα και άρχισε να τις συσσωρεύει στο διάδρομο και μετά στο διπλανό διαμέρισμα μιας τρίτης αδελφής που ζούσε στο εξωτερικό. Επίσης έκανε συλλογή φανταχτερών φορεμάτων σε πολύ μικρά νούμερα που ήταν αδύνατο να φορέσει.

Αν πάντως κάποιος από το περιβάλλον σας έχει τέτοια συμπτώματα, μην τρομάζετε. Το σύνδρομο του Διογένη θεραπεύεται με την κατάλληλη αγωγή.  Αρκεί να αποταθείτε στον ειδικό γιατρό. Το πρόβλημα είναι δύσκολο να λυθεί για όσους δεν έχουν κάποιους κοντινούς ανθρώπους να νοιαστούν γι’ αυτούς. Κι αυτοί είναι οι περισσότεροι. Κατά κανόνα ζουν  απομονωμένοι από τους άλλους και δεν επιτρέπουν σε κανέναν να επέμβει στη ζωή τους.

Το σύνδρομο πήρε το όνομά του από τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη, αν και δεν έχουμε πληροφορίες ότι παραμελούσε την υγιεινή του ή ότι μάζευε σκουπίδια γύρω από το γνωστό πιθάρι του.

Και μια απορία, όπως τη διατυπώνει το παρακάτω σκίτσο: «Καταναλωτισμός ή σύνδρομο του Διογένη; Ποια η διαφορά ανάμεσα σε σκουπίδια που αγοράζεις και σε σκουπίδια που βρίσκεις στο δρόμο;»