Γέλια, κραυγές και άλλοι άναρθροι ήχοι

Μια από τις ιδιότητες που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο πλάσμα  και το αντιδιαστέλλουν από τα άλλα ζωντανά πλάσματα  είναι η ικανότητά του να διακρίνει στη ζωή αστείες καταστάσεις και να γελά μ’ αυτές. Φαίνεται ότι και κάποια άλλα ανώτερα θηλαστικά διαθέτουν αυτή την εγκεφαλική λειτουργία, πάντως ο άνθρωπος την έχει αναπτύξει στο έπακρο και μάλιστα την εκδηλώνει  ηχηρότατα γελώντας με διάφορους τρόπους, τρανταχτά, κακαριστά, σπαρταριστά, κοφτά, πλατιά, συγκρατημένα, πνιχτά, ύπουλα και υποχθόνια.

Κανείς λογικός άνθρωπος δεν είναι εναντίον του γέλιου. Οι ειδικοί επιστήμονες μάλιστα μας προτρέπουν να γελάμε συχνά, γιατί αυτό μας χαρίζει χρόνια και βελτιώνει την υγεία μας. Υπάρχουν φυσικά και οι εχθροί του γέλιου, άνθρωποι μονόχνωτοι που συνδέουν αυτή την έκφραση της ψυχικής ευεξίας και χαλάρωσης με τη χαλάρωση των ηθών γενικώς. Οι ακραίοι θρησκευόμενοι ανήκουν σ’ αυτήν την κατηγορία, καθώς και άλλοι ακραίοι με δεσποτικά και απολυταρχικά ιδεολογικά οράματα.

 Σερφάροντας στο διαδίκτυο διάβασα διάφορα άρθρα σχετικά με το γέλιο, τα περισσότερα από τα οποία ασχολούνταν με τις θεραπευτικές ιδιότητές του και με την κοινωνική του διάσταση. Δεν μας ενδιαφέρει εδώ αυτή η πλευρά. Ούτε ποιες διεργασίες γίνονται ταχύτατα στον εγκέφαλό μας για να ξεσπάσουμε μέσα σε δευτερόλεπτα σε ξεκαρδιστικά γέλια. Εδώ μας ενδιαφέρει το αντικείμενο που προκαλεί το γέλιο μας, δηλαδή το αστείο.

 Από περιέργεια έψαξα να βρω βιντεάκια στο you tube που τα έχουν ανεβάσει κάποιοι για να μας κάνουν να γελάσουμε. Γενικά δείχνουν ανθρώπους (και ζώα ) να γκρεμοτσακίζονται: άλλοι πέφτουν με φόρα  με το ποδήλατό τους πάνω σ’ ένα στύλο και ίσως παθαίνουν διάσειση, άλλοι κάνουν σκι και ξαφνικά αρχίζουν τις απανωτές τούμπες σπάζοντας πιθανόν κανένα χέρι ή κανένα πόδι, ένας αθλητής σε αγώνα δρόμου λίγο πριν το τέρμα σωριάζεται κάτω αναίσθητος από την υπερπροσπάθεια και ίσως σταματά η καρδιά του, ένας αλεξιπτωτιστής προσγειώνεται με ορμή πάνω σε σταθμευμένα αυτοκίνητα και μάλλον σπάζει τα πλευρά του,  ένας πίνακας ξεκολλά από τον τοίχο και πέφτει βαρύς πάνω στο κεφάλι του δασκάλου (διάσειση), μια σανίδα γυρίζει ανάποδα την ώρα που ο άνθρωπος προσπαθεί να την τοποθετήσει κάπου, τον χτυπά κι εκείνος πέφτει στο έδαφος, πιθανόν λιπόθυμος. Αμέτρητα τέτοια βιντεάκια κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και μας χαρίζουν απλόχερα το γέλιο.

 Αλλά δεν είναι μόνο αυτά.

Ας θυμηθούμε τις κωμωδίες που μας έκαναν να γελάσουμε πολύ. Παρουσιάζουν ανθρώπους κουτούς ή ελαφρόμυαλους που ζουν μια ζωή στην περιφρόνηση, ανθρώπους ανασφαλείς που κάνουν γκάφες στην αγωνιώδη τους προσπάθεια να κρύψουν την εσωτερική τους ταραχή,  εύπιστους που καταστρέφονται από τους πονηρούς που τους περιτριγυρίζουν, άσχημους που ερωτεύονται απελπισμένα, ενώ η καλή τους δεν τους δίνει ποτέ σημασία, άτυχους που τρελαίνονται, γιατί παίρνουν συνέχεια λαχεία, χωρίς να κερδίζουν, και ο διπλανός τους παίρνει μια μόνο φορά και κερδίζει, κανονικούς τρελούς των ψυχιατρείων που λένε ασυναρτησίες και δεν έχουν επαφή με το περιβάλλον, αξιοθρήνητους μοναχικούς μεσόκοπους που φλερτάρουν κοριτσάκια, μπακαλόγατους που αγωνίζονται για ένα κομμάτι ψωμί και δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, φτωχούς φοιτητές που ονειρεύονται να φάνε κάποτε ένα προφιτερόλ, μαραμένες και άσχημες γυναίκες που ψάχνουν εναγώνια να βρουν γαμπρό και κανείς δεν τις θέλει, χοντρούς που δυσκολεύονται να σηκώσουν τα πάχη τους, κοντούς που αντιμετωπίζουν τη χλεύη των άλλων, μικροκατεργαραίους που κινούνται σ’ ένα θλιβερό περιθώριο, ηλικιωμένους που πάσχουν από άνοια, ώριμες γυναίκες που εξευτελίζονται, επειδή νομίζουν ότι τις ερωτεύτηκε ένας νεαρότερος άνδρας.

 Πάρτε τα cartoon. Πόσο απίστευτα αστεία είναι, όταν καταπλακώνονται από τρένα, από λεωφορεία, από βράχους, όταν ανατινάζονται, όταν πυροβολούνται, όταν βουλιάζουν στο νερό και πνίγονται, όταν κάποιο άλλο cartoon τα δέρνει μέχρι λιποθυμίας, τα στραγγαλίζει, τα εκσφενδονίζει από ψηλά, τους βάζει φωτιά.

 Σκεφτείτε το τελευταίο ανέκδοτο που σας έκανε να γελάσετε με την καρδιά σας.

Σίγουρα κάποιος έχει πάθει μια νίλα ή έχει αποδείξει πόσο βλάκας είναι. Τα ρατσιστικά ανέκδοτα ειδικά έχουν πάντα επιτυχία. («Μα εγώ αγαπώ τους μαύρους!  Είναι οι καλύτεροι φίλοι του Ανθρώπου». Το ίδιο και τα ανέκδοτα για τους Πόντιους, τις ξανθές, τις γυναίκες κλπ).

 Κατά καιρούς διάφοροι έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν αυτή την τάση μας να γελάμε με το κακό ( με το καλό δεν γελάμε ποτέ, μόνο συγκινούμαστε) λέγοντας ότι ο άνθρωπος ξορκίζει έτσι την τραγική του μοίρα, αφού μπορεί να βλέπει  αστείο ακόμα και το θάνατο. Όμως δεν είναι αυτός ο λόγος που γελάμε. Δεν είμαστε τόσο γενναίοι όλοι οι άνθρωποι.

 Είχα ήδη αρχίσει να υποπτεύομαι ότι μέσα μας κατοικεί ένα δαιμονικό πλάσμα που χαίρεται υπερβολικά με τη δυστυχία αυτού του κόσμου και ότι κι εμείς συμμετέχουμε σ’ αυτή τη χαρά του θέλουμε δεν θέλουμε. Με άλλα λόγια ανησυχούσα σοβαρά ότι η ανθρώπινη φύση υπακούει σε σκοτεινούς και μοχθηρούς νόμους που αγνοεί η συνείδησή μας. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς  ότι  γελάμε και βρίσκουμε αστείο αυτό που στην πραγματικότητα  φέρνει δάκρυα στα μάτια;

 Σε μια τέτοια περίπτωση ήμουν έτοιμη να δικαιολογήσω τους μονόχνωτους θρησκευόμενους παντός θρησκεύματος που ατενίζουν βλοσυροί τον κόσμο. Ο κόσμος δεν είναι αστείος, είναι τραγικός. Το να γελάμε με τα χάλια του είναι καθαρή ανοησία και ίσως έτσι συντασσόμαστε με το διάβολο. Μόνο αυτός μπορεί  να ξεκαρδίζεται στα γέλια , όταν κάποιος μένει μισερός, επειδή του έπεσε το ταβάνι στο κεφάλι.

 Εξάλλου, έχετε προσέξει ότι, αν χρειαστεί να αναλύσουμε ένα αστείο για να το καταλάβει κάποιος που δεν το κατάλαβε, τότε δεν γελάμε πια; Ένα μωρό πέφτει από την κούνια του και καταπλακώνει το σκυλάκι που κοιμάται στο πάτωμα. Το σκυλάκι τινάζεται τρομαγμένο, ίσως και πονεμένο. Εμείς ξεσπάμε σε γέλια. Κάποιος που δεν πρόσεξε καλά τη σκηνή, μας ζητά να του πούμε γιατί γελάσαμε. Του εξηγούμε, αλλά πια δεν γελάμε. Απλώς χαμογελάμε εις ανάμνηση της στιγμής που μας έκανε να ξεκαρδιστούμε με το αστείο που είδαμε.

 Τι τρέχει λοιπόν εδώ πέρα; Ποια δύναμη είναι αυτή που μας κάνει να βλέπουμε αστεία τα πάθη του κόσμου και να γελάμε;

 Την απάντηση την πήρα πάλι από το διαδίκτυο. Πρόκειται για μια πανάρχαια ανακλαστική κίνηση, για μια ειδοποίηση που έστελναν οι πρωτόγονοι πρόγονοί μας ο ένας στον άλλον. Το γέλιο δεν ήταν παρά ένας συνθηματικός ήχος που ενημέρωνε τους άλλους της ομάδας ότι άδικα ανησύχησαν, δεν υπάρχει κίνδυνος και να μη φοβούνται:

  Η ομάδα κάθεται σε μιαν άκρη του δάσους και ξαφνικά βλέπει τους θάμνους πιο πέρα να σείονται περίεργα. Όλοι κοιτάζονται ανήσυχοι. Μήπως εκεί από πίσω παραμονεύει ένα επικίνδυνο σαρκοφάγο; Ένας της ομάδας σηκώνεται προσεχτικά και πλησιάζει τους θάμνους. Βλέπει ένα σκιουράκι να ξύνεται αμέριμνο. Κανείς κίνδυνος λοιπόν, λάθος συναγερμός. Ο πρόγονός μας αφήνει έναν ήχο πολύ σαφή που δηλώνει το λάθος συναγερμό. Ο ήχος αυτός είναι το γέλιο του.

 Τα ζώα, όταν θέλουν να προειδοποιήσουν τον εχθρό και να τον απειλήσουν, ανοίγουν το στόμα και δείχνουν τα δόντια τους. Και οι πρωτόγονοι πρόγονοί μας  προφανώς έκαναν το ίδιο. Το ότι γελώντας έδειχναν παράλληλα τα δόντια τους, σήμαινε συγχρόνως δύο πράγματα: «εχθρός- άκυρο».

 Μέσα στα χιλιάδες χρόνια που κύλησαν από τότε, πολλές συνήθειες εγκαταλείψαμε, το γέλιο όμως το κρατήσαμε, εξακολουθώντας πάντως να δείχνουμε τα δόντια μας. Το κάναμε  στοιχείο του πολιτισμού μας. Στη βάση του όμως παραμένει ένα είδος συναγερμού. Όταν βλέπουμε τον άλλο να πέφτει, να γκρεμοτσακίζεται, να είναι αδύναμος (κουτός, κοντός, χοντρός κλπ), εμείς γελάμε, γιατί  αυτός δεν μπορεί να μας απειλήσει, έχει χάσει τη δύναμή του με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν συνιστά κίνδυνο.

 Εξελίσσοντας αυτή την πρωτόγονη ιδιότητά μας ανακαλύψαμε και το χαμόγελο που είναι συμπεριφορά πολιτισμένου ανθρώπου. Με το χαμόγελο προς τους άλλους (δείχνοντας βέβαια παράλληλα τα δόντια μας) δηλώνουμε φιλική διάθεση, δηλώνουμε ότι δεν έχουμε επιθετικές διαθέσεις. Οι κοινωνικές σχέσεις έτσι συσφίγγονται ευκολότερα και γρηγορότερα. Το επαγγελματικό, ψεύτικο ή υποκριτικό χαμόγελο είναι μια πονηρή προσπάθειά μας να παραπλανήσουμε τον άλλον – η πραγματική μας διάθεση έχει στοιχεία καλυμμένης επιθετικότητας.

 Βρίσκω αυτή την εξήγηση για το γέλιο πολύ λογική, λογικότερη πάντως από την υποψία μου ότι κάνουμε παρέα στο διάβολο, όταν γελάμε. Και επειδή έχουμε προχωρήσει σε πιο πολιτισμένα εδάφη, εφηύραμε και τον αυτοσαρκασμό, που είναι μια αμυντική μορφή αστείου. Γελάμε με τον εαυτό μας και παρακινούμε και τους άλλους να γελάσουν. «Είμαι ακίνδυνος», δηλώνουμε με αυτό τον τρόπο, «μη με φοβάστε καθόλου». (Θυμηθείτε εκείνη τη σκηνή της παλιάς ταινίας όπου ο Γούντι Άλλεν αυτοσαρκάζεται ποδοπατώντας ο ίδιος  τα γυαλιά του  για να δείξει στους θηριώδεις τύπους που τον έχουν πλησιάσει, ότι είναι εντελώς ακίνδυνος - τι γέλιο ε;).

 Και με την ευκαιρία ας προσθέσουμε ότι στον αρθρωμένο εδώ και χιλιετίες λόγο μας παρεισφρέουν κάθε τόσο ήχοι εντελώς προϊστορικοί. Όταν τρομάζουμε, όταν πονάμε, όταν ξαφνιαζόμαστε, όταν κάνουμε έρωτα, όταν  ριχνόμαστε πεινασμένοι στο φαγητό, όταν υπομένουμε κάτι δυσάρεστο, όταν κάποιος μας ενοχλεί και θέλουμε να τον προειδοποιήσουμε, όταν μαθαίνουμε ένα πολύ κακό νέο ή ένα πολύ καλό, αφήνουμε κραυγές άναρθρες, μουγκρητά, περίεργους αναστεναγμούς και επιφωνήματα, πρωτόγονους ήχους ζούγκλας που συνοδεύουν τον άνθρωπο από την αρχή της ύπαρξής του και θα τον συνοδεύουν μάλλον για πάντα.

 http://users.uoa.gr/~nektar/science/environment/health_laugh.htm