Άνθρωποι μονάχοι

Παρακαλώ μην παρασυρθείτε από τον τίτλο. Δεν θα μιλήσουμε εδώ για εκείνους που η ζωή τούς πέταξε στην άκρη, τους στέρησε από φίλους και δικούς και τους άφησε να διανύσουν το χρόνο τους  μέσα σε μια θλιβερή μοναξιά και απομόνωση. Γι αυτούς μιλούν ήδη πολλοί, μιλούν όλοι, άσχετα ότι απλώς μιλούν, αλλά δεν κάνουν και τίποτα για να ανακουφίσουν τη μοναξιά τους.

Η λέξη μοναξιά είναι αρνητικά φορτισμένη και όταν αναφερόμαστε σ’ αυτήν, στο νου μας έρχονται μελαγχολικές εικόνες ανθρώπων που περιφέρονται μονάχοι στους δρόμους ή περνούν τις ώρες τους κλεισμένοι στα σπίτια τους, θλιβεροί και βαρύθυμοι. Υπάρχει και η λέξη μοναχικότητα που είναι πιο μετριοπαθής, αλλά κι αυτή φέρνει στο νου μας ανθρώπους που καταγίνονται με τις μοναχικές ασχολίες τους σοβαροί και βουβοί, ίσως όχι μελαγχολικοί, πάντως όχι χαρούμενοι.

Είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος δεν συμπαθεί τη μοναξιά. Είναι κοινωνικό ζώο, του αρέσει να ζει σε ομάδα, είτε είναι αυτή η οικογένεια είτε ένας ευρύτερος κοινωνικός κύκλος. Η οικογένεια είναι η καλύτερη λύση για να αποφύγει κανείς τη μοναξιά και ο γάμος δεν είναι μόνο κοινωνική επιταγή ή φυσική ορμή για διαιώνιση, είναι και ο ευκολότερος τρόπος για να είναι κάποιος μαζί με άλλους και για να ξορκίσει τη μοναξιά που τη θεωρεί κακή μοίρα.

Από περιέργεια έψαξα στο you tube να βρω τραγούδια σχετικά με τη μοναξιά. Βρήκα αρκετά και σας παραθέτω μερικούς πολύ χαρακτηριστικούς τίτλους:

Βρέχει μοναξιά.

Καλησπέρα μοναξιά μου.

Βαρέθηκα τη μοναξιά.

Νιώθω μεγάλη μοναξιά.

Πόση μοναξιά.

Δεν συνηθίζεται η μοναξιά.

Με λένε μοναξιά.

Τη μοναξιά φοβάμαι.

Να’ χε καρδιά η μοναξιά.

Κάνει μοναξιά.

Α, ρε μοναξιά.

«Μοναξιά, είσαι η πιο σκληρή παρέα...», έλεγε κι ένα παλιό τραγουδάκι, αλλά όσοι τραγουδούν τη μοναξιά,  εννοούν μάλλον τη μοναξιά του νέου ανθρώπου που είναι χωρίς αγάπη. Ο νέος άνθρωπος όμως κι αν ακόμα μείνει για ένα διάστημα μόνος χωρίς αγάπη, κάποια στιγμή θα ζευγαρώσει και τότε θα τραγουδά αλλιώς: «Σ’ αγαπώ και μ’ αρέσει η ζωή/ και μ’ αρέσει η ζωή γιατί εσένα αγαπώ...», όπως έλεγε ένα άλλο παλιό τραγουδάκι.

Η μοναξιά, για την οποία αδιαφορούν τα τραγούδια τα παλιά και τα καινούργια, είναι αυτή που περιμένει στο τέλος της διαδρομής τούς ηλικιωμένους ανθρώπους, αυτούς που έζησαν τα χρόνια της νιότης τους μαζί με τα αγαπημένα τους πρόσωπα και τώρα, στη δύση της ζωής τους, αυτά τα πρόσωπα χάθηκαν, σκόρπισαν, έφυγαν από τη ζωή ή βρίσκονται πολύ μακριά τους. Έτσι αυτοί οι  άνθρωποι καταδικάζονται όντως σε μια σκληρή μοναξιά, όταν ακριβώς έχουν ανάγκη τους άλλους, επειδή είναι ανήμποροι, δεν είναι εύκολο πια να κάνουν νέες φιλίες, δεν μπορούν μερικές φορές να βγουν από το σπίτι τους, δυσκολεύονται να φροντίσουν τον εαυτό τους. Αλλά γι αυτή τη μοναξιά κανένα τραγούδι δεν μιλά, ίσως γιατί οι τραγουδοποιοί είναι νέοι και δεν τους έχει απασχολήσει το πρόβλημα, ίσως γιατί οι ηλικιωμένοι δεν είναι  αγοραστικό κοινό για να αγοράσουν το μουσικό προϊόν τους.

Παρασύρθηκα όμως. Θέμα μου δεν είναι η βαθιά μοναξιά της τρίτης ηλικίας, αλλά η μοναξιά, η μοναχικότητα, αν θέλετε, που κάποιοι επιλέγουν συνειδητά να ζήσουν, γιατί αυτή τους πάει καλύτερα.

Δεν είναι πολλοί αυτοί οι άνθρωποι. Συνήθως δεν διαλαλούν τη μοναχική ζωή τους και δεν διατυμπανίζουν πόσο ευχαριστημένοι είναι που ζουν έτσι. Ίσως νιώθουν ότι  αυτή η επιλογή τους είναι κόντρα στο σύνηθες και κάπως σαν να τους σταμπάρει, σαν να τους σφραγίζει ως ιδιόρρυθμους. Η αλήθεια είναι ότι πράγματι είναι ιδιόρρυθμοι, επειδή δεν συμβαδίζουν με το καθιερωμένο κοινωνικό μοντέλο που απαιτεί πολλές κοινωνικές σχέσεις και δραστηριότητες, μεγάλη εξωστρέφεια και τρόμο για τη μοναξιά. Είναι λοιπόν ιδιόρρυθμοι, εφόσον η μοναξιά δεν τους τρομάζει.  Αυτό δεν σημαίνει  ότι είναι και προβληματικοί, αν και πολλοί προβληματικοί συμβαίνει να είναι και μοναχικοί. Υπάρχει μάλιστα μια διαταραχή χαρακτήρα που λέγεται σχιζοειδής. Τα σχιζοειδή άτομα είναι απομονωμένα, αποφεύγουν τις κοινωνικές επαφές, είναι ψυχρά και άκαμπτα, δεν έχουν φίλους και ο συναισθηματικός τους κόσμος είναι παγωμένος. Δεν αναφερόμαστε όμως εδώ σ’ αυτή την απόκλιση.

Στο παρελθόν οι άνθρωποι που ζούσαν μόνοι, ήταν δαχτυλοδειχτούμενοι. Εκτός από δαχτυλοδειχτούμενοι ήταν και αξιολύπητοι – εκτός αν συνέβαινε να είναι κακότροποι, οπότε ήταν αξιοθρήνητοι. Τα ερωτήματα που ανέκυπταν ήταν αυτονόητα: Γιατί είναι μόνοι; Δεν έχουν οικογένεια; Κακό. Εγκατέλειψαν την οικογένεια ή τους εγκατέλειψε αυτή; Κακό. Δεν θέλουν να κάνουν οικογένεια; Κακό. Δεν μπόρεσαν να κάνουν οικογένεια; Κακό.  Χάθηκε η οικογένεια σε κάποια καταστροφή; Κακό. Μήπως είναι βλαμμένοι; Κακό.

Τα μηνύματα αυτά της κοινωνίας επέτειναν την ιδιορρυθμία των μοναχικών ανθρώπων, οι οποίοι, κι αν ακόμη περνούσαν καλά στη μοναχική ζωή τους, πείθονταν τελικά ότι δεν περνούσαν καλά. Σε γενικές γραμμές οι μοναχικοί του παρελθόντος ήταν πεπεισμένοι ότι ήταν κάτι σαν απόβλητοι της κοινωνίας, κάτι σαν αρνητική εξαίρεση του κανόνα.

Η αντίληψη αυτή εξακολουθεί να υπάρχει στις μέρες μας, όχι όμως τόσο έντονα. Είναι ενδιαφέρον ότι οι μοναχικοί έχουν αυξηθεί στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, ενώ στις φτωχές εξακολουθούν να είναι ολιγάριθμοι. Τι να σημαίνει άραγε αυτό;

Νομίζω ότι σημαίνει πολλά πράγματα.

Πρώτον, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες το άτομο προστατεύεται καλύτερα από τη νομοθεσία, επομένως δεν χρειάζεται να είναι ενταγμένο στην οικογένεια για να νιώθει προστατευμένο.

Δεύτερον, το άτομο εργάζεται, είτε είναι άνδρας είτε γυναίκα, άρα έχει οικονομική ανεξαρτησία και δεν εξαρτάται από την οικογένεια.

Τρίτον,  το άτομο έχει περισσότερες ελευθερίες στις επιλογές του και δεν νιώθει υποχρεωμένο να ακολουθήσει οπωσδήποτε τις συμβατικές κοινωνικές επιταγές.

Τέταρτον, οι ελεύθερες ερωτικές σχέσεις  καλύπτουν την πλευρά εκείνη του ατόμου που στις φτωχές χώρες μόνο μέσα στην οικογένεια καλύπτεται.

Πέμπτον, η ίδια η οικογένεια, ως θεσμός, έχει χάσει ένα μέρος από το παλιό της κύρος: τα διαζύγια είναι εύκολα, ο διαζευγμένος δεν είναι πια κοινωνικά στιγματισμένος ούτε και ο άγαμος. Η οικογένεια εξακολουθεί βέβαια να είναι ο σκοπός των περισσότερων, αλλά όσοι ζουν εκτός γάμου, είναι κοινωνικά αποδεκτοί.

Ωστόσο η άποψη περί των μοναχικών λίγο έχει αλλάξει στη συνείδησή μας. Ενστικτωδώς τους λυπόμαστε και ενστικτωδώς κι εκείνοι εισπράττουν αυτό τον οίκτο και νιώθουν άβολα. Στις μεγάλες γιορτές του χρόνου, Πάσχα, Χριστούγεννα κλπ νιώθουμε την υποχρέωση να τους καλέσουμε στα σπίτια μας για να μην είναι μόνοι χρονιάρες μέρες. Οι μοναχικοί αποδέχονται συνήθως την πρόσκληση, επειδή πράγματι τέτοιες μέρες δεν έχουν τι να κάνουν, τα πάντα έχουν πάρει την κατεύθυνση της οικογενειακής ατμόσφαιρας. Αν δεν τους αρέσει η μοναχική ζωή τους, είναι τώρα μια καλή ευκαιρία να μελαγχολήσουν. Αν πάλι τους αρέσει, νιώθουν κάπως μετέωροι και προτιμούν να μείνουν σιωπηλοί.

Η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος επιτείνουν αυτή την κατάσταση μιλώντας για μοναχικούς βουτηγμένους στη θλίψη και τη σιωπή. Δεν έχω υπόψη μου κανένα ποίημα, καμιά ταινία και κανένα μυθιστόρημα  που να μιλά για τη χαρά της μοναχικής ζωής. Προφανώς αυτό συμβαίνει, επειδή οι καλλιτέχνες  που παράγουν τέτοια καλλιτεχνικά έργα, βίωσαν σε κάποια στιγμή της ζωής τους μια μοναξιά που δεν ήθελαν.

Η μοναξιά, όχι, δεν είναι κάτι ευχάριστο για τους περισσότερους από μας. Για κάποιους όμως είναι. Μέσα στη μοναξιά τους, καλύτερα, στη μοναχικότητά τους, ζουν καλά, τα έχουν βρει με τον εαυτό τους, έχουν τους δικούς τους ρυθμούς, τις ασχολίες και τα ενδιαφέροντά τους και συμμετέχουν στον κόσμο με το δικό τους τρόπο και με τη συχνότητα που εκείνοι θέλουν. Το ότι ζουν μόνοι, δεν σημαίνει ότι έχουν αποκοπεί από την κοινωνία. Βγαίνουν, έχουν φίλους, έχουν παρέες, επικοινωνούν, αλλά, όταν η παρέα σκορπίσει, εκείνοι επιστρέφουν στον προσωπικό τους χώρο, όπου αισθάνονται άνετα με τον εαυτό τους.

Αν μάλιστα σταματήσουμε να επιμένουμε ότι όλοι ανεξαιρέτως οι μοναχικοί είναι δυστυχισμένοι, αν δηλαδή η αντίληψή μας γι αυτούς αλλάξει, είμαι σίγουρη ότι αρκετοί που τώρα ζουν μαζί με άλλους και είναι δυστυχισμένοι, επειδή προσπαθούν να προσαρμοστούν σε ένα κοινωνικό μοντέλο που δεν είναι στα μέτρα τους, θα δηλώσουν ευθαρσώς ότι  προτιμούν τη μοναχική ζωή.