Επιεικής Δικαιοσύνη. Β΄μέρος: Η σταδιακή κατάργηση της θανατικής ποινής.

Όπως αναφέραμε στο πρώτο μέρος,  σε όποια χώρα επικρατεί υλική ευημερία, παρατηρείται και άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι οι πολίτες εκεί είναι πιο ευαισθητοποιημένοι σε κοινωνικά θέματα και πιο ανεκτικοί με τα πάθη και τα λάθη των ανθρώπων.

Δεν είναι τυχαίο ότι η θανατική ποινή έχει καταργηθεί σε όλα τα οικονομικά ανεπτυγμένα κράτη με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία.

Ασφαλώς στις Ηνωμένες Πολιτείες κάτι άλλο πρέπει να παρεμβάλλεται που εμποδίζει τον κόσμο να ευαισθητοποιηθεί και ίσως αυτό να είναι η υψηλή εγκληματικότητα που φοβίζει τους πολίτες ή η ανάμιξη πολλών διαφορετικών φυλετικών και πολιτισμικών στοιχείων που δεν μπορούν να ενσωματωθούν πολύ γρήγορα στην κυρίαρχη αμερικάνικη κουλτούρα. Αυτό το τελευταίο προκαλεί ίσως μια ανασφάλεια μεγαλύτερη από όση μπορούμε να φανταστούμε εμείς που ζούμε σε περιβάλλοντα λίγο πολύ ομοιόμορφα. Η δε ανασφάλεια φέρνει με τη σειρά της το φόβο και ο φόβος είναι κακός σύμβουλος. Οι άκαμπτες ιδέες βρίσκουν εδώ πολύ γόνιμο έδαφος και καμιά λογική και καμιά ευαισθησία δεν μπορούν να τις επηρεάσουν.

Για την Ιαπωνία οι λόγοι πρέπει να είναι διαφορετικοί. Η χώρα αυτή έκανε μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ένα τεράστιο άλμα πάνω από την άβυσσο για να μπορέσει να φτάσει – και να ξεπεράσει – τις βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες της δύσης. Η επιτυχία της δεν ήταν  χωρίς τίμημα. Οι Ιάπωνες βρέθηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη μέσα σε ένα κόσμο που ως τότε αγνοούσαν ή ίσως περιφρονούσαν. Με ένα κλικ σχεδόν υποχρεώθηκαν να ανταλλάξουν τις παραδόσεις αιώνων  με το σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής. Όσοι δεν άντεξαν το σοκ, αυτοκτόνησαν.  Όσοι άντεξαν, δεν σημαίνει ότι έγιναν και Ευρωπαίοι.

Η κοινή γνώμη στην Ιαπωνία  είναι σήμερα στην πλειοψηφία της υπέρ της θανατικής ποινής, γιατί ακόμα έχει ισχυρούς δεσμούς με το ασιατικό παρελθόν της. Θα πρέπει λοιπόν να περιμένουμε ακόμη μια δυο γενιές για να αλλάξει εκεί η νοοτροπία.

Δεν θα αναφερθούμε στις υπόλοιπες χώρες όπου ισχύει ακόμα η θανατική ποινή. Αρκεί να ρίξουμε μια πιο προσεχτική ματιά στο εσωτερικό τους για να διαπιστώσουμε ότι η θανατική ποινή εκεί συμβαδίζει με τη φτώχεια, την αμάθεια, τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που χρονίζουν χωρίς λύση, την ακραία θρησκευτική και κοινωνική συντήρηση  και την έλλειψη οποιασδήποτε ανοχής και ευαισθητοποίησης για το μεμονωμένο άτομο και τις τυχόν αδυναμίες του.

Στον πολιτισμένο κόσμο όμως η αφαίρεση της ζωής με επίσημη απόφαση της πολιτείας είναι  σήμερα αδιανόητη. Δυστυχώς  και εδώ υπάρχει μια μερίδα πολιτών που είναι υπέρ της θανατικής ποινής. Το κυριότερο επιχείρημά τους στηρίζεται στη δύναμη του φόβου: αν κινδυνεύει κανείς να εκτελεσθεί, θα το σκεφτεί πολύ, πριν παρανομήσει, έτσι ισχυρίζονται. Αλλά η πραγματικότητα τούς διαψεύδει. Εκεί που εκτελούνται οι παράνομοι, η παρανομία βρίσκεται σε  ακμή και ο φόβος του θανάτου δεν  φαίνεται να ανακόπτει καθόλου όσους θέλουν να εγκληματήσουν. Νομίζω ότι το επιχείρημα αυτό  ανακουφίζει απλώς τους φόβους εκείνων που είναι υπέρ της θανατικής ποινής.

Εκτός αν δεχτούμε ως επιχείρημα το αίσθημα δικαίου που υποτίθεται ότι αισθάνεται ο σύννομος πολίτης, όταν βλέπει να εκτελείται ο παράνομος συμπολίτης του. Αλλά ο σύννομος πολίτης στον πολιτισμένο κόσμο αισθάνεται αποστροφή στη σκέψη ότι το κράτος που ιδρύθηκε για να τον προστατεύει, έχει το δικαίωμα και να τον φονεύει. Αυτό το δικαίωμα μπορεί στο παρελθόν να ήταν αποδεκτό, αλλά σήμερα η νοοτροπία του κόσμου έχει αλλάξει και ο νομοθέτης πολύ ορθά αφαίρεσε από το κράτος αυτή την εξουσία.

Ο πωρωμένος δολοφόνος δεν είναι εύκολο φυσικά να κερδίσει  τη συμπάθειά μας και η ειδεχθής πράξη του μάς προκαλεί συναισθήματα αποστροφής και οργής. Η ενστικτώδης αντίδρασή μας είναι να θέλουμε να τον δούμε να εκτελείται. Δικαιολογημένη ίσως αντίδραση, εφόσον προερχόμαστε από προγόνους που ασκούσαν αυτή την πρακτική επί χιλιάδες χρόνια.

Επειδή όμως σήμερα έχουμε εξημερωθεί – αυτό τουλάχιστον ισχυριζόμαστε – και χρησιμοποιούμε τη λογική μας και όχι τις συναισθηματικές μας μεταπτώσεις, όταν πρόκειται για την εύρυθμη και δίκαιη λειτουργία της κοινωνίας μας, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η θανατική ποινή δεν λύνει κανένα πρόβλημα, είναι καθαρή πράξη εκδίκησης, κανείς μελλοντικός δολοφόνος δεν πρόκειται να παραδειγματισθεί και αποσκοπεί μόνο να ικανοποιήσει τα κατώτερα ένστικτά μας.

Η πολιτεία έχει την υποχρέωση να αναλάβει αυτά τα βαριά παραβατικά άτομα και να προσπαθήσει να τα αναμορφώσει. Δεν είναι βέβαιο ότι θα τα καταφέρει. Και σ’ αυτή την περίπτωση όμως είναι υποχρεωμένη να τα συντηρεί εφόρου ζωής μακριά από τους άλλους, εφόσον εξακολουθούν να είναι επικίνδυνα.  

Αν η πολιτεία θεωρεί καθήκον της να ξοδεύει χρήματα για να κατασκευάζει σχολεία, όπου θα μορφώνονται τα παιδιά της, νοσοκομεία, όπου θα θεραπεύονται οι άρρωστοί της, πάρκα, όπου θα ευφραίνονται τα νήπια και οι γέροντές της, δρόμους , λιμάνια και αεροδρόμια που θα διευκολύνουν τη μετακίνηση των πολιτών της, τότε πρέπει να θεωρεί καθήκον της – και πρώτιστο μάλιστα – την ίδρυση πρότυπων σωφρονιστικών καταστημάτων που θα περιθάλπουν ισόβια αυτούς που η «μοίρα» (δώστε στον όρο όποια ερμηνεία θέλετε) δεν τους επέτρεψε να γίνουν σαν κι εμάς.

Παραθέτω εδώ τις πληροφορίες σχετικά με την αργή  μεν αλλά προοδευτική μείωση της επιβολής της θανατικής ποινής ανά τον κόσμο που δίνει η διεθνής οργάνωση «Μην αγγίζετε τον Κάιν», όπως τις πήρα από την εφημερίδα «La Stampa» στο φύλλο της 27 Ιουλίου 2010:

Η θετική εξέλιξη στην κατάργηση της θανατικής ποινής επιβεβαιώνεται το έτος 2009 και τους πρώτους έξι μήνες του 2010. Οι χώρες που πραγματοποίησαν εκτελέσεις το 2009 είναι 18, ενώ το 2008 και 2007 ήταν 26. Οι χώρες ή οι περιοχές που έχουν αποφασίσει να καταργήσουν τη θανατική ποινή είναι σήμερα 154.

Η βαθμιαία εγκατάλειψη της επιβολής της θανατικής ποινής είναι φανερή από τη μείωση του αριθμού των εκτελέσεων σε χώρες όπου ακόμα αυτή ισχύει. Το 2009 πραγματοποιήθηκαν 5.679, ενώ το 2008 πραγματοποιήθηκαν 5.735 και 5.851 το 2007.

Το 2009 και τους πρώτους έξι μήνες του 2010 δεν καταγράφηκαν εκτελέσεις σε 9 χώρες,  οι οποίες το 2008 είχαν εφαρμόσει τη θανατική ποινή: Αφγανιστάν, Μπαχρέιν, Λευκορωσία (που όμως έγιναν δύο εκτελέσεις τους πρώτους μήνες του 2010), Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ινδονησία, Μογγολία, Πακιστάν, Σεν Κιττς και Νέβις και Σομαλία.

Αντίθετα τρεις χώρες επανέλαβαν τις εκτελέσεις: Ταϊλάνδη (2), Ταϊβάν (4)και  Παλαιστινιακή Αρχή (5).

Η Κίνα, το Ιράν και το Ιράκ είναι οι πρώτες τρεις χώρες-δήμιοι του 2009: στην Κίνα έγιναν περίπου 5.000 εκτελέσεις, στο Ιράν τουλάχιστον 402 και στο Ιράκ τουλάχιστον 77. Για ακόμα μια φορά η Ασία επιβεβαιώνεται  ότι είναι η ήπειρος όπου πραγματοποιείται σχεδόν το σύνολο των εκτελέσεων παγκοσμίως, αν και παρατηρείται μια ελαφρά μείωση σε σχέση με τα προηγούμενα δυο χρόνια.

Η Αμερική θα ήταν μια ήπειρος πρακτικά απαλλαγμένη από τη θανατική ποινή, αν δεν ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η μόνη χώρα της ηπείρου που έκανε 52 εκτελέσεις το 2009.

Στην Αφρική το 2009 η θανατική ποινή εφαρμόστηκε μόνο σε 4 χώρες  (με τη Σομαλία είναι 5 το 2008), όπου καταγράφηκαν τουλάχιστον 19 εκτελέσεις: Μποτσουάνα (1), Αίγυπτος (τουλάχιστον 5), Λιβύη (τουλάχιστον 4) και Σουδάν (τουλάχιστον 9). Και εδώ παρατηρείται μια μείωση σε σχέση με τα προηγούμενα τρία έτη.

Στην Ευρώπη η Λευκορωσία παραμένει η μόνη εξαίρεση σε μια ήπειρο εντελώς απαλλαγμένη από τη θανατική ποινή. Το 2009 δεν πραγματοποιήθηκαν εκτελέσεις, αλλά το Μάρτιο του 2010 εκτελέστηκαν δύο άνθρωποι για ανθρωποκτονία.

http://www.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/esteri/201007articoli/57223girata.asp

Θα ήθελα επίσης να προσθέσω μια σκέψη μου της τελευταίας στιγμής.

Με δεδομένο ότι οι αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές έχουν κατακλύσει τον κόσμο, δεν είναι περίεργο ότι το παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό επηρεάζεται από τις αξίες και τις απαξίες της αμερικανικής κουλτούρας.

Σ’ αυτές τις τηλεοπτικές σειρές μπορεί κανείς να παρατηρήσει σκόρπια μηνύματα εδώ κι εκεί υπέρ της θανατικής ποινής. Αυτό σημαίνει ότι και σε χώρες που η κατάργησή της είναι παγιωμένο γεγονός, ο κόσμος υποχρεώνεται να μπαίνει σε ανάλογο προβληματισμό. Από την άποψη αυτή τέτοιες τηλεοπτικές σειρές, όσο καλές κι αν είναι, καταλήγουν να γίνονται επικίνδυνες.