Καίτη Βασιλάκου: Σύγχρονες τελετουργικές ανθρωποκτονίες

Στο Baatonu, μια περιοχή της Αφρικής που μοιράζεται ανάμεσα στο Μπενίν και τη Νιγηρία, οι άνθρωποι σκοτώνουν τα νεογέννητα παιδιά τους, αν αυτά γεννηθούν με κάποια γενετική ανωμαλία ή υπό συνθήκες γενικά δυσοίωνες. Ο λόγος που το κάνουν είναι καθαρά δεισιδαιμονικός. Πιστεύουν ότι αυτά τα μωρά έχουν μέσα τους κακή μαγεία και θα προκαλέσουν ατυχήματα και δυστυχία στην οικογένεια. Η κακή μαγεία που φέρουν απειλεί την ειρήνη, την ευτυχία, την ευημερία και τον πλούτο των υπόλοιπων μελών. Πρέπει λοιπόν να θανατωθούν αμέσως.

Όσα νεογέννητα βρεθούν με κάποια δυσπλασία ( ένα δάχτυλο παραπάνω, με ουρά, λαγωχειλία, μερική ή ολική απουσία ενός μέλους του σώματός τους, τυφλότητα, υδροκεφαλία κλπ) καταδικάζονται επί τόπου σε θάνατο. Το ίδιο ισχύει και για όσα γεννηθούν πρόωρα και είναι μικρόσωμα και ασθενικά. Για όσα δεν κλαίνε αμέσως, μόλις γεννηθούν. Για όσα βγαίνουν με τα πόδια από τη μήτρα της γυναίκας. Ή με το κεφάλι να βλέπει προς τη γη. Για όσα είναι σιαμαία. Για όσα γεννήθηκαν με ένα ή περισσότερα δόντια. Όσων η μητέρα πέθανε κατά τη γέννα. Όλα αυτά τα νεογέννητα χαρακτηρίζονται ως «ανώμαλα».

Μόλις γεννηθεί ένα τέτοιο μωρό, συγκαλείται συμβούλιο των αρρένων μελών της οικογένειας που αποφασίζουν να το θανατώσουν. Ειδοποιούν γι’ αυτό το σκοπό ειδικά άτομα που είναι αυτή δουλειά τους, να σκοτώνουν τα «ανώμαλα» νεογέννητα. Τα άτομα αυτά τα ονομάζουν «διορθωτές» και τα θεωρούν σωτήρες και ελευθερωτές. Οι διορθωτές «διορθώνουν την ανωμαλία» και επαναφέρουν την ομαλότητα στην οικογένεια που διαταράχτηκε με την εμφάνιση ενός δαίμονα. Διότι τα μωρά αυτά είναι η ενσάρκωση ενός δαίμονα που βρήκε τρόπο να εισχωρήσει στην κοινότητα. Ο δαίμονας πρέπει αμέσως να εξουδετερωθεί.

Ο διορθωτής παίρνει το μωρό και το σκοτώνει χτυπώντας και σπάζοντας το κεφάλι του πάνω σε ένα δέντρο. Αυτός είναι η πιο συνηθισμένος τρόπος θανάτωσής του. Άλλος τρόπος είναι να το χώσει σε μια κλειστή κατσαρόλα γεμάτη κουρέλια, όπου το νεογέννητο θα πεθάνει από ασφυξία. Ή να του δώσει να πιει ισχυρό δηλητήριο που το σκοτώνει σε λίγα λεπτά. Μετά θάβει το πτώμα στο χώμα ή το αποξηραίνει για να χρησιμοποιήσει κάποια όργανά του στις μαγικές ιατρικές συνταγές του. Καμιά φορά το αφήνει ζωντανό, έκθετο στην ερημιά και στα άγρια θηρία.

Κατόπιν επιστρέφει στο σπίτι της οικογένειας, όπου γίνεται δεκτός με τιμές ελευθερωτή και παίρνει την αμοιβή του. Η αμοιβή ποικίλλει ανά περιοχή. Μπορεί να είναι ένα μαύρο πανί ή μια μαύρη κατσίκα, μπορεί να είναι όλα τα αντικείμενα που έχουν ετοιμαστεί για το μωρό, ξύλα για το τζάκι και φυσικά ένα καλό χρηματικό ποσό.

Αν κάποιοι από την οικογένεια θα ήθελαν να κρατήσουν ζωντανό το νεογέννητο, δεν τολμούν να το κάνουν, γιατί θα πρέπει κατόπιν να αντιμετωπίσουν την εχθρότητα των υπόλοιπων μελών. Για οποιαδήποτε αναποδιά τούς συμβεί αποκεί και πέρα, υπαίτιο θα είναι το «ανώμαλο» παιδί που έμεινε ζωντανό. Αν πεθάνει η γιαγιά, αν ο θείος πέσει από το δέντρο και σπάσει το πόδι του, αν τον πατέρα τον δαγκώσει φίδι στα χωράφια, υπεύθυνο είναι το παιδί και η γρουσουζιά του.

Αλλά και τα μωρά που γεννιούνται «ομαλά» δεν είναι σίγουρο ότι θα προλάβουν να μεγαλώσουν. Οι ενήλικες τα παρακολουθούν άγρυπνα, μήπως παρουσιάσουν καμιά «δαιμονική» ανωμαλία. Έτσι, αν είναι καχεκτικά και αδύναμα, αν εμφανίσουν αργότερα κάποια αρρώστια, αν βγάλουν δόντια νωρίτερα από οχτώ μηνών, αν τα πρώτα δόντια φυτρώσουν στην άνω γνάθο, αν περπατήσουν, πριν συμπληρώσουν τους 7-8 μήνες, τότε είναι καταδικασμένα σε θάνατο, διότι αποδείχθηκε ότι είναι «ανώμαλα».

Ο νόμος απαγορεύει φυσικά τις εκτελέσεις βρεφών, αλλά όλα γίνονται μυστικά, τίποτε δεν αναφέρεται στις αρχές και όλοι είναι συνένοχοι σε μια πράξη που θεωρούν παράλογο να την απαγορεύει το κράτος.

Κάποιοι μορφωμένοι άνθρωποι δίνουν σκληρό αγώνα για να πείσουν αυτούς τους καθυστερημένους να μη σκοτώνουν τα παιδιά τους. Ένας από αυτούς είναι ο καθολικός ιερέας Pierre Bio-Sanou. Έχει ιδρύσει μια οργάνωση πολύ δυναμική που δίνει το παρών στα σχολεία, στις εκκλησίες, στις οικογένειες της περιοχής, στα μέσα επικοινωνίας, συντονίζει συζητήσεις και προσπαθεί να αλλάξει τα μυαλά των συμπατριωτών του. Κάποιους έχει καταφέρει να τους πείσει. Αυτοί δεν σκοτώνουν τα νεογέννητα, αλλά τα εγκαταλείπουν στο μαιευτήριο ή στην ανιψιά του ιερέα που είναι καθολική μοναχή. Πάνω από 200 παιδιά έχουν σωθεί με αυτό τον τρόπο και μερικά έχουν δοθεί σε ανάδοχες οικογένειες στη Γαλλία. Πολλά όμως δεν σώζονται, γιατί κατά κανόνα επικρατεί μεγάλη μυστικότητα σ’ αυτές τις βαρβαρότητες.

Παρατηρούμε στη φύση ότι τα νεογνά που γεννιούνται ελαττωματικά αφήνονται από τη μητέρα τους να πεθάνουν. Η σοφή Φύση - που δεν έχει όμως τη δική μας ηθική - δεν επιτρέπει στις ελαττωματικές κατασκευές της να επιβιώσουν, μολονότι και αυτές είναι προϊόν δικό της. Στις πρωτόγονες κοινωνίες οι άνθρωποι συνεχίζουν αυτή τη λογική της Φύσης και σκοτώνουν όσα παιδιά γεννιούνται ελαττωματικά. Αν και μια τέτοια πρακτική μάς φαίνεται θηριώδης, έχει ωστόσο μια φυσική εξήγηση. Τα ελαττωματικά παιδιά είναι βάρος στην οικογένεια και την κοινότητα που ζει με λεπτές ισορροπίες και ανά πάσα στιγμή κινδυνεύει να λιμοκτονήσει, αν δεν υπάρχουν αρκετά εργατικά χέρια. Πόσο μάλλον, αν πρέπει να τρέφουν κάποια μέλη ανάπηρα, ανίκανα να φροντίσουν τα ίδια τον εαυτό τους.

Η πρακτική της βρεφοκτονίας από τα παλαιολιθικά ακόμα χρόνια είναι μια πραγματικότητα. Οι άνθρωποι της λίθινης εποχής σκότωναν το 15-20% των νεογέννητων, ώστε ο πληθυσμός να διατηρείται σταθερός σε ένα επίπεδο που θα μπορούσε να ζήσει από την εκμετάλλευση των εδαφών που κατείχε.

Σε όλη την αρχαιότητα η βρεφοκτονία είτε την απαγορεύει ο νόμος είτε όχι ασκείται κανονικά. Οι λόγοι είναι πολλοί, εδώ όμως μας ενδιαφέρει μόνο η περίπτωση θανάτωσης των βρεφών που γεννιούνται με διάφορες δυσπλασίες και γενετικές ανωμαλίες γενικά.

Στην αρχαία Σπάρτη τα μωρά αυτά τα άφηναν έκθετα στην ερημιά, όπου και πέθαιναν. Η Σπάρτη δεν είχε την πολυτέλεια να τρέφει ανάπηρους πολίτες. Ο πληθυσμός ήταν πάντα μικρός σε σχέση με τους εχθρούς που τους περιέβαλλαν και έπρεπε τουλάχιστον να είναι όλοι αρτιμελείς, ικανοί να προστατέψουν την πατρίδα τους.

Στην αρχαία Ρώμη το νεογέννητο το εξέταζε ο pater familias, ο αρχηγός της οικογένειας. Αν το μωρό εμφάνιζε ορατή δυσπλασία, ο pater familias αποφάσιζε τη θανάτωσή του. Το άφηναν έκθετο ή άλειφαν το στήθος της μητέρας με υπολείμματα οπίου, ώστε το μωρό να πεθάνει με το θηλασμό, χωρίς καμιά φανερή αιτία. Το 374 π.Χ. απαγορεύτηκε με νόμο η βρεφοκτονία, αλλά η πρακτική συνεχίστηκε και σπάνια κάποιος κινδύνευε να συλληφθεί.

Είναι βέβαιο ότι το ίδιο λίγο πολύ πρέπει συνέβαινε σε όλες τις κοινωνίες της αρχαιότητας και ότι αργά και με δυσκολία μπόρεσε ο άνθρωπος να ξεφύγει από αυτή τη σκληρή συνήθεια. Σήμερα μια τέτοια πρακτική είναι αδιανόητη στον πολιτισμένο κόσμο, αλλά ήδη έχουμε αφήσει πίσω τη ζωή στη φύση και την αγωνία της επιβίωσης.

Οι άνθρωποι όμως της περιοχής Baatonu ζουν ακόμα πολύ κοντά στη φύση. Ο σκιώδης πολιτισμός τους το μόνο που κατάφερε ήταν να μετατρέψει ένα φυσικό μηχανισμό επιβίωσης σε δεισιδαιμονία και αντί να τον εξαλείψει, να προσθέσει μερικές ακόμα δαιμονικές προλήψεις, όπως να γεννηθεί το παιδί με το πρόσωπο προς τη γη ή να περπατήσει, πριν γίνει οχτώ μηνών.

Στην πορεία της εξέλιξής μας από τη ζωή μέσα στη φύση μέχρι τη ζωή μέσα στον πολιτισμό τέτοια φαινόμενα πρέπει να αναπτύχθηκαν παντού. Δεισιδαιμονίες ξεφύτρωσαν και κάλυψαν τους πρωτόγονους μηχανισμούς επιβίωσης με μύθους, με μαγείες και με δαίμονες.

Σ’ αυτό το φαινόμενο πρέπει να εντάξουμε και το γνωστό μύθο του Οιδίποδα που γεννήθηκε με κακούς οιωνούς και γι’ αυτό οι γονείς του τον άφησαν έκθετο στην ερημιά για να πεθάνει. Ο Οιδίποδας επέζησε και αργότερα φορτωμένος «κακή μαγεία» έφερε τον όλεθρο στην οικογένειά του και στην πόλη του.

Αυτά τα παιδιά σώθηκαν

Εκτός από τις σύγχρονες τελετουργικές βρεφοκτονίες επιβιώνουν σε διάφορες καθυστερημένες περιοχές του κόσμου μας και οι τελετουργικές ανθρωποκτονίες. Στην Αφρική έχουμε μαρτυρίες τέτοιων φόνων στην Ουγκάντα, τη Σουαζιλάνδη, τη Λιβερία, την Μποτσουάνα, τη Νιγηρία, τη Νότιο Αφρική, την Τανζανία, τη Ναμίμπια, τη Ζιμπάμπουε, τη Γκαμπόν, το Καμερούν και αλλού.

Θύματα είναι τα ευάλωτα άτομα, τα άτομα με αναπηρία, οι γυναίκες και τα παιδιά. Λόγω της μυστικότητας αυτών των «μαγικών» δολοφονιών, τα περισσότερα περιστατικά δεν αναφέρονται στην αστυνομία. Δικηγόροι που έχουν ξεκινήσει αγώνα ενάντια σ’ αυτές τις πρακτικές αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες, επειδή έρχονται σε σύγκρουση με δεισιδαιμονίες που αποτελούν τα θεμέλια της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου τους. Η σύγκρουση αυτή έχει ιδεολογικό χαρακτήρα, καθώς από τη μια πλευρά πρέπει να προστατευθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και από την άλλη απαιτείται σεβασμός στις τοπικές παραδόσεις. Όσοι ασκούν τις τελετουργικές ανθρωποθυσίες τις θεωρούν ένα είδος πνευματικής οχύρωσης και πιστεύουν ότι τα μέλη του ανθρώπινου σώματος έχουν υπερφυσικές δυνάμεις που μπορούν να γιατρέψουν ορισμένες αρρώστιες.

Στη Γκαμπόν παίρνουν το αίμα και συγκεκριμένα μέλη του θύματος που πιστεύουν ότι φέρνουν πλούτο, υγεία, επιτυχία και δύναμη. Σε περίοδο εκλογών κάθε κόμμα θυσιάζει κάποιους στενούς συγγενείς για να αυξήσει τις πιθανότητες νίκης. Όσοι δίνουν την εντολή για τους φόνους, δεν παρουσιάζονται ποτέ στο δικαστήριο. Οι δράστες συλλαμβάνονται και μετά από λίγους μήνες αφήνονται ελεύθεροι. Επικρατεί γενικώς η αλληλεγγύη μεταξύ τους και η ατιμωρησία.

Το ίδιο συμβαίνει και στο Καμερούν. Σε κάθε επικείμενο υπουργικό ανασχηματισμό κάποιοι πλούσιοι με υψηλές φιλοδοξίες μπορούν να διατάξουν τέτοιους φόνους. Ο Titus Edzoa, πρώην γενικός γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας του Καμερούν και τώρα φυλακισμένος για διαφθορά, εξέδωσε το 2012 ένα βιβλίο, όπου παραδέχεται αυτές τις πρακτικές. «Το να πιει κανείς φρέσκο ανθρώπινο αίμα είναι συναρπαστικό για τα γούστα των δαιμόνων», γράφει.

Το ίδιο ισχύει για τη Λιβερία και τη Σουαζιλάνδη.

Στην Ουγκάντα η θυσία παιδιών είναι κανονική επιχείρηση. Οι πλούσιοι πληρώνουν ειδικούς μάγους-γιατρούς για να σκοτώσουν τελετουργικά κάποιους πιστεύοντας ότι έτσι θα αυξηθεί η περιουσία τους.

Σε περιοχές της Νότιας Αφρικής οι τελετουργικοί φόνοι είναι πολιτισμικά αποδεκτοί, αλλά τα μέλη της κοινότητας σωπαίνουν, εφόσον ο νόμος τούς απαγορεύει.

Εκτός Αφρικής έχουν αναφερθεί τέτοιοι φόνοι σε καθυστερημένες περιοχές της Ινδίας. Στη Χιλή το 1960 ένα πεντάχρονο παιδί θυσιάστηκε από τους ιθαγενείς της φυλής Machi μετά από σεισμό και τσουνάμι που έπληξε την περιοχή.

Στην Ιρλανδία τον Αύγουστο του 2004 βρέθηκε το ακέφαλο πτώμα μιας γυναίκας από το Μαλάουι. Ο φόνος αποδόθηκε σε τελετουργική ανθρωποθυσία.

Στην Αγγλία, σύμφωνα με το bbc , κάποια παιδιά από την Αφρική έχουν την ίδια μοίρα.