Καίτη Βασιλάκου: Το πνεύμα του χρόνου εν έτει 1901

Στην εφημερίδα «Εμπρός» της 15/1/1901 σε ένα σύντομο χρονογράφημα ο δημοσιογράφος προσπαθεί να μαντέψει ποια θα είναι η τύχη του βιβλίου στο άμεσο μέλλον:

«Μεταξύ των κληρονομιών, ας κατέλιπον ο ΙΘ΄ αιών εις τον Κ΄ , είναι και η υποκατάστασις των βιβλίων υπό της εφημερίδος και του περιοδικού τύπου. Δεν θέλω να είπω ότι το βιβλίον θα αποθάνη. Αλλ’ εις τον αιώνα αυτόν, τον πυρετώδους δράσεως, καθ’ ον ο βιωτικός συναγωνισμός θα είνε τόσον ισχυρός, ώστε ολίγαι στιγμαί θα καταλίπωνται εις την θεωρητικήν μελέτην, εις την μη αμέσως ωφέλιμον, ο άνθρωπος δεν θα έχη καιρόν ν’ αναγινώσκη βιβλία. Θα διατρέχει την εφημερίδα μόνον και εις τας σπανίας στιγμάς της αναπαύλας, θα προσφεύγη εις το περιοδικόν, υφ’ ον τύπον παρουσιάζεται νυν εν Αγγλία και ιδία εν Αμερική. Πολλαί εικόνες, σύντομα άρθρα και ύλη περιγραφική, στατιστική, βιογραφική, καθαρώς εγκυκλοπαιδική, δια να μεταχειρισθώ τον βαρβαρικόν και τίποτε μη σημαίνοντα ελληνιστί τούτον όρον.

Θα κερδίση η ανθρωπότης από το γεγονός τούτο; Δεν πιστεύω. Οι ημιμαθείς θα χιλιοπλασιασθούν, οι έχοντες θετικήν και ασφαλή παίδευσιν θα ελαττωθώσιν, οι άνθρωποι θα ομιλούν περί όλων των πραγμάτων και περί μερικών άλλων ακόμη, με την αυτήν λασπώδη αμάθειαν, μεθ’ ης και μερικοί ιδικοί μας.

Αλλά δεν είναι δυνατόν να γίνη άλλως. Καιρός δεν θα υπάρχη προς μακράς αναγνώσεις και τα πολύτομα συγγράμματα θα συμβουλεύωνται μόνον μερικοί γέροντες επί τούτου ίσως πληρωνόμενοι».

Σημειολογικά αξίζει να παρατηρήσουμε μερικά πράγματα:

1) Ο «βιωτικός συναγωνισμός», αν και το 1901 πρέπει να ήταν σχεδόν ανύπαρκτος, πράγματι εντάθηκε στις δεκαετίες που ακολούθησαν. Αυτό ωστόσο δεν μείωσε το ενδιαφέρον των αναγνωστών του βιβλίου, οι οποίοι μάλλον αυξήθηκαν. Το δε βιβλίο ζει και βασιλεύει μέχρι σήμερα.

2) Η εικόνα όντως κατέλαβε περίοπτη θέση στην καθημερινότητά μας, θέση που εκείνος ο παλιός χρονογράφος ούτε να διανοηθεί δεν μπορούσε. Αυτός εννοούσε τη φωτογραφία, δεν μπορούσε όμως να φανταστεί τη γιγαντιαία εξάπλωση του κινηματογράφου, του βίντεο και του διαδικτύου.

3) Οι ημιμαθείς είναι μια διαχρονική πληγή στα πλευρά της ανθρωπότητας. Μιλούν πάντα με θράσος και με «λασπώδη αμάθεια» περί παντός επιστητού.

4) Οι μορφωμένοι, παρά τις απαισιόδοξες προβλέψεις του δημοσιογράφου, δεν λιγόστεψαν ευτυχώς. Αντίθετα πολλαπλασιάστηκαν.

5) Οι εφημερίδες και ο περιοδικός τύπος που κάποτε απειλούσαν την ύπαρξη του βιβλίου απειλούνται τώρα και αυτά από την ύπαρξη του διαδικτύου. Αν τελικά το διαδίκτυο σαρώσει τα πάντα, βιβλίο, εφημερίδες, περιοδικά, είναι κάτι που ακόμα δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ασφάλεια.

6) Πόσο πυρετώδη δράση είχε άραγε η εποχή του δημοσιογράφου, όταν ακόμα στους δρόμους κυκλοφορούσαν αραμπάδες και ιππήλατες άμαξες;

Από περιέργεια έριξα μια ματιά στα σημαντικότερα γεγονότα του 1900, της αμέσως προηγούμενης χρονιάς δηλαδή, για να έχω μια εικόνα του κόσμου, μέσα στον οποίο ζούσαν οι άνθρωποι του 1901:

Δολοφονείται ο βασιλιάς της Ιταλίας Ουμβέρτος ο Α΄.