"Οίησις ακάθαρτον φύσει εστίν"

        Πίνακας του Jack Levine (Εξαιρετικός. Προσέξτε τις αγέλαστες, επηρμένες φάτσες τους).

Μεγάλωσα σε μια πόλη όπου οι κατά τα άλλα αξιαγάπητοι κάτοικοί της έχουν ένα σοβαρό κουσούρι: είναι αλαζόνες και εγωπαθείς. Μολονότι δεν υπάρχει κανείς ιδιαίτερος λόγος να είναι έτσι -  για καθημερινούς και κοινότατους ανθρώπους πρόκειται, μέτριους δηλαδή ή και κάτω του μετρίου -  περιφέρουν την αδικαιολόγητη οίησή τους αγέλαστοι και περιφρονητικοί ο ένας προς τον άλλον αποφεύγοντας μάλιστα συχνά να χαιρετήσουν κάποιο γνωστό τους, με σκοπό να τον ταπεινώσουν. Αν  αυτός κάνει το λάθος να τους αποτείνει το λόγο, τον κοιτάζουν με μια υποψία κακού χαμόγελου και του λένε: «Δεν σας θυμάμαι!. Ποιος είστε ακριβώς;» Αυτός είναι ένας μικρός θρίαμβος για τους οιηματίες κατοίκους της συγκεκριμένης πόλης που έτσι νιώθουν ανώτεροι από το βλάκα εκείνο που αγνόησε την επιδεικτική αδιαφορία τους και επιδίωξε  οικειότητες.

Μια και μεγάλωσα σε αυτή την πόλη και αυτές ήταν οι πρώτες μου εμπειρίες στις κοινωνικές σχέσεις, σχημάτισα την εντύπωση ότι γενικώς οι άνθρωποι έτσι φέρονται, ότι δηλαδή αυτό είναι ένα είδος κοινωνικού κανόνα. Από την άλλη, οι γονείς μου που είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας με νουθετούσαν επίμονα να είμαι απλή στη συμπεριφορά μου, καταδεκτική και ευγενική με όλους, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση. Έτσι είχα δυο πρότυπα συμπεριφοράς και δεν ήξερα ποιο να ακολουθήσω.

Όταν στην εφηβεία μου εγκαταστάθηκα στην πρωτεύουσα, διαπίστωσα ότι εδώ οι άνθρωποι φέρονταν με μεγαλύτερη άνεση και φυσικότητα και καθώς περνούσαν τα χρόνια η αλαζονεία των κατοίκων εκείνης της πόλης ξεθώριασε στο μυαλό μου και στο τέλος ξεχάστηκε. Κατά καιρούς, αν έπεφτα πάνω σε κανένα παλιό γνωστό που προερχόταν αποκεί, αναδυόταν πάλι στη μνήμη μου η επαρχιακή αλαζονεία της πόλης που μεγάλωσα. Μόνο που τώρα απορούσα. Γιατί άραγε αυτοί οι άνθρωποι υποφέρουν από ένα τέτοιο σύνδρομο;

Η μόνη εξήγηση που μπόρεσα να βρω ήταν ότι η συγκεκριμένη πόλη είχε ένα μακρινό (και σύντομο) παρελθόν με κρινολίνα και ευρωπαίους αξιωματούχους που μπαινόβγαιναν στα όντως πολύ καλαίσθητα μέγαρά της και έδιναν έναν αέρα κοσμοπολίτικο στην ατμόσφαιρα. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτό το σύντομο παρελθόν μπόλιασε τους ντόπιους με έπαρση, την οποία κληρονόμησαν ατυχώς οι απόγονοι μαζί με τα άλλα χαρίσματα των γενναίων παππούδων τους.

Το μάθημά μου πάντως εγώ το είχα πάρει. Επηρμένο ανδρείκελο δεν θα γινόμουν ποτέ. Αλλά έτσι κι αλλιώς κυκλοφορούσα πια σε ένα κόσμο διαφορετικό, καλλιεργημένο και γι αυτό απλό στους τρόπους.  

                                                  Πίνακας του Michael Meissner

Προ καιρού ωστόσο μού συνέβη  να αντιμετωπίσω μια επηρμένη κυρία σε κάποια κοινωνική εκδήλωση. Επειδή είχε χρόνια να μου συμβεί κάτι τέτοιο, μπερδεύτηκα λίγο στην αρχή. Τι ακριβώς μήνυμα ήθελε να μου μεταδώσει η εν λόγω αγενής κυρία; Ότι δεν με συμπαθεί; Δεν με λογαριάζει; Με θεωρεί κατώτερη; Ότι δεν με θέλει στην παρέα της; Ότι δεν αξίζω της προσοχής της; Ότι εκείνη είναι κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο; Ή μήπως όλα αυτά μαζί; Τελικά δεν το ξεκαθάρισα. Το βέβαιο πάντως ήταν ότι η κυρία αυτή πάσχιζε να μου αποδείξει ότι ήταν καλύτερη από μένα, κάτι για το οποίο όμως δεν ήταν φαίνεται και πολύ σίγουρη.

                                     Nadia Provina: "Arrogance"

Ποια είναι η αιτία της αλαζονείας;

Μπορούμε να απαριθμήσουμε αρκετές, όπως αμορφωσιά, έλλειψη τακτ, ανωριμότητα, αίσθηση μεγαλείου, ανάγκη επιδοκιμασίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανασφάλεια. Υπάρχει και η παθολογική πλευρά της αλαζονείας που εμφανίζεται στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Όποιος πάσχει από αυτή τη διαταραχή, έχει μεγαλειώδη αίσθηση σπουδαιότητας για τον εαυτό του, πιστεύει ότι είναι ξεχωριστό άτομο και μπορεί να επικοινωνήσει μόνο με ξεχωριστά άτομα και όχι με τους κοινούς ανθρώπους, έχει επίσης ανάγκη από θαυμασμό και μια αίσθηση ότι τα δικά του δικαιώματα είναι περισσότερα από των άλλων.

Εν τάξει, δεν θα πούμε βέβαια πως ο κάθε ξιπασμένος είναι και ψυχικά διαταραγμένος. Το πιο πιθανό  είναι ότι νιώθει ανασφάλεια, δεν είναι δηλαδή σίγουρος ότι αξίζει τον κόπο αυτό που σερβίρει προς τα έξω και κυρίως αυτό που είναι ο ίδιος από μέσα.

Και πώς πρέπει άραγε να αντιμετωπίζουμε τέτοια ελαττωματικά άτομα;

Ένα ωραίο ρητό λέει: «Αυτός που διαμαρτύρεται για την υπεροψία του άλλου, ας προσέχει τον τρόπο με τον οποίο διαμαρτύρεται». Πράγματι ο χειρότερος τρόπος αντίδρασης απέναντι στον υπεροπτικό είναι να μπούμε στο παιχνίδι του και να του φερθούμε κι εμείς με υπεροψία. Θα μοιάζουμε τότε με κάτι φουσκωμένα κοκόρια που κυκλοφορούν στο κοτέτσι και ανταγωνίζονται ποιο θα έχει τις περισσότερες κότες. Καλύτερα να αποφύγουμε μια τέτοια γελοιοποίηση.

Ένα άλλο ρητό λέει: «Συχνά η ταπεινοφροσύνη είναι ο μανδύας μιας πολύ μεγάλης αλαζονείας». Μολονότι ούτε και αυτή η στάση είναι η καλύτερη, γιατί περιέχει υποκρισία, είναι τουλάχιστον πιο πολιτισμένη από την προηγούμενη.

Μια καλή συμβουλή μάς δίνει η λαϊκή ρήση: «Όσο είσαι, Γιάννη, φαίνου και λιγάκι παρακάτω». Προσωπικά τη βρίσκω εξαιρετική, γιατί εκφράζει βαθύτατη ευγένεια και εξελιγμένη αίσθηση πολιτισμού -  κι αυτό αποδεικνύει ότι μπορεί να ήταν αμόρφωτος ο λαός μας, αγροίκος πάντως δεν ήταν.

Με αυτό τον τρόπο αντιμετώπισα κι εγώ την επηρμένη κυρία. Έκανα πως δεν κατάλαβα την απρεπή της στάση, της μίλησα με φυσικότητα και ευγένεια και φεύγοντας την αποχαιρέτησα χαμογελαστή. Πρόλαβα ωστόσο, πριν απομακρυνθώ, να διακρίνω στο βλέμμα της κάποια απορία: «Μα πώς, τίποτα δεν πήρε είδηση λοιπόν αυτή; Είναι τόσο βλάκας ή μήπως τόσο δουλοπρεπής; Μήπως δεν υπήρξα όσο χρειαζόταν περιφρονητική; Ή μήπως έχουμε εδώ κάτι άλλο;»

Εδώ πράγματι έχουμε κάτι άλλο. Αγνοώ, αν το μάντεψε η περί ης ο λόγος κυρία ή αν έμεινε με την απορία. Αυτό είναι δικό της πρόβλημα. Να διευκρινίσουμε πάντως ότι η στάση αυτή δεν υποκρύπτει ταπεινότητα. Η ταπεινότητα, ο αντίποδας της έπαρσης, είναι μια αρετή που δεν μου πολυαρέσει. Προτιμώ αντ’ αυτής την αξιοπρέπεια. Και απέναντι σε τέτοιους ανόητους ανθρώπους υπερασπίζεται κανείς την αξιοπρέπειά του διατηρώντας τη φυσική του συμπεριφορά.

Θα κλείσω με μια ακόμα παροιμιώδη φράση που με έκανε να γελάσω:  «Αν βρεις άνθρωπο που έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, να είσαι βέβαιος πως αυτή είναι η μόνη μεγάλη ιδέα που πέρασε από το νου του».