Έξι βιβλία που με σημάδεψαν

Ποια βιβλία μάς έχουν σημαδέψει; Ασφαλώς δεν είναι μόνο πέντε ή έξι, είναι πολλά περισσότερα. Εδώ εγώ θα αναφέρω εκείνα τα έξι που μου ήρθαν πρώτα στο νου. Τα διάβασα σε διάφορες περιόδους της ζωής μου, άλλα, όταν ήμουν πολύ νέα, άλλα λίγο πιο μεγάλη, κανένα, όταν ήμουν πια ώριμη.

Με αυτό θέλω να πω ότι για να μας σημαδέψει ένα βιβλίο, πρέπει η ψυχή μας να είναι ακόμα χλωρή, εύπλαστη και με λίγες εγγραφές. Τότε ένα βιβλίο είναι ικανό να μας χαράξει και να φέρουμε για πάντα τα σημάδια του.

 Όταν μεγαλώσουμε αρκετά, αρκούμαστε στο να απολαμβάνουμε την ανάγνωση, την ωραία γραφή και τις ιδέες που περιέχονται στο βιβλίο, οι εντυπώσεις μας όμως δεν είναι πια τόσο ισχυρές όσο στη νεότητά μας. Κρίμα είναι βέβαια που χάνεται η μαγεία, αλλά αυτό είναι το τίμημα της ωριμότητας.

Ιδού λοιπόν έξι από τα βιβλία που με έχουν σημαδέψει:

   «Τι πιστεύω» του Μπέρτραντ  Ράσελ

Είναι τώρα σαράντα και πάνω χρόνια, όταν το αγόρασα, χωρίς καλά καλά να ξέρω τι πρόκειται ακριβώς να διαβάσω.

Βρισκόμουν στην κρίσιμη ηλικία που ο κόσμος των μεγάλων γινόταν και δικός μου κόσμος και έπρεπε τώρα να πάρω θέση μέσα σ’ αυτόν, να αποχτήσω την ιδεολογική μου ταυτότητα, να χαρτογραφήσω τις αξίες μου και να απορρίψω πολλά που ως τότε θεωρούσα δεδομένα. Κεφάλαια όπως: Ελευθερία και μόρφωση, σεξουαλική ηθική, η αξία της ελεύθερης σκέψης, Παγκόσμια Κυβέρνηση, διεθνής ειρήνη, αφοπλισμός και άλλα με χάραξαν ανεξίτηλα.

Το βιβλίο αυτό ήρθε στη ζωή μου την κατάλληλη στιγμή. Με σημάδεψε, επειδή ήμουν ήδη στραμμένη προς την κατεύθυνση που έβλεπε ο Άγγλος φιλόσοφος. Στη συνέχεια διάβασα και πολλά άλλα σχετικά βιβλία άλλων στοχαστών που όμως δεν άσκησαν πάνω μου την ίδια επίδραση.

Θα ήμουν άραγε σήμερα αυτό που είμαι, αν δεν διάβαζα το «Τι πιστεύω»; Μάλλον ναι. Αλλά το έργο αυτό του Ράσελ οργάνωσε πολύ γρήγορα τη σκέψη μου και έτσι κέρδισα χρόνο.

Με τον καιρό ξέχασα τι ακριβώς είχα διαβάσει εκεί μέσα  και ανέπτυξα το προσωπικό μου ηθικό και αξιακό σύστημα. Δηλαδή έτσι νόμιζα. Όταν όμως τώρα πρόσφατα άνοιξα πάλι το βιβλίο, έπαθα ένα μικρό σοκ. Τίποτε από αυτά που πίστευα δεν ήταν δικό μου. Είχα τη σκέψη του Ράσελ.

  «1984» του Τζορτζ  Όργουελ

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα που περιγράφει έναν κόσμο απόλυτης ταπείνωσης. Αν και ο συγγραφέας στο «1984» υπαινισσόταν το ανελεύθερο καθεστώς του σταλινισμού στην τότε Σοβιετική Ένωση, όμως σήμερα εξακολουθεί να είναι επίκαιρο, καθώς πολλοί βλέπουν σε αυτό τον Μεγάλο Αδελφό που μας παρακολουθεί μέσω της εξελιγμένης πια τεχνολογίας.

Προσωπικά δεν ασχολήθηκα με τον συμβολισμό του μυθιστορήματος, αλλά με το ίδιο το μυθιστόρημα, με τη σύλληψη δηλαδή αυτής της ιδέας για μια κοινωνία, όπου ζει κανείς χωρίς δικαίωμα ελεύθερης σκέψης, χωρίς προσωπική ζωή, με το μάτι του Μεγάλου Αδελφού να τον παρακολουθεί και στις πιο ιδιαίτερες στιγμές του. Μια κοινωνία απόλυτου φόβου, όπου κάθε αντίσταση είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων.

Η κορύφωση έρχεται στο τέλος, όταν ο ήρωας της ιστορίας συλλαμβάνεται ως εχθρός του συστήματος και πριν εκτελεστεί, υφίσταται πλύση εγκεφάλου για να παραδεχτεί – και έτσι ακριβώς γίνεται – ότι πιστεύει ανεπιφύλαχτα στο καθεστώς. Ο φόβος και ο εξευτελισμός του ατόμου φτάνουν εδώ σε ασύλληπτα ύψη. Ο αμφισβητίας θα εκτελεστεί οπωσδήποτε, αλλά προηγουμένως πρέπει να δηλώσει πίστη στο καθεστώς και να το εννοεί.

  «Η Δίκη» του Φραντς Κάφκα

Στην ίδια ατμόσφαιρα περίπου με το «1984»,  η Δίκη περιγράφει ένα ζοφερό κόσμο, όπου σκοτεινές και αόρατες εξουσίες χειραγωγούν, εξευτελίζουν και εξοντώνουν όποιον πολίτη βάλουν στο μάτι. Μολονότι ο Κάφκα ξεκινά από άλλη αφετηρία και δεν είναι ο στόχος του να καταγγείλει κάποιο πολιτικό καθεστώς, αλλά να εκθέσει τους εσωτερικούς εφιάλτες του, το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο: ένας κόσμος απειλητικός, απάνθρωπος, ταπεινωτικός, ένας κόσμος τρόμου.

  «Οι Επικυρίαρχοι» του Άρθουρ Κλαρκ

Και επειδή αρκετά μελαγχολήσαμε με αυτές τις κοινωνίες του τρόμου, ιδού και ένα υπέροχο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Άρθουρ Κλαρκ, όπου επιτέλους η κακομαθημένη ανθρωπότητα αποχτά τους εξωγήινους κηδεμόνες της που θέλουν να τη φέρουν στον ίσιο δρόμο.

Ο Κλαρκ δεν ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων που οραματίζονται εξωγήινα τέρατα που θέλουν να καταστρέψουν τη Γη. Αντίθετα, γι’ αυτόν τα τέρατα είμαστε εμείς και οι Εξωγήινοι, ως αντιπρόσωποι ενός υπερεξελιγμένου τεχνολογικά και ηθικά πολιτισμού, θέλουν να βοηθήσουν την ανθρωπότητα να προχωρήσει μπροστά εγκαταλείποντας τις βάρβαρες συνήθειές της.

Ο Κλαρκ εξελίσσει την υπόθεση ως τα άκρα, ως εκεί που μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη φαντασία, όταν αυτή συνδυάζεται με φιλοσοφικό στοχασμό.

Είναι ένα μυθιστόρημα-ταξίδι μέχρι την άκρη της Δημιουργίας, μέχρι το Πρώτο Κινούν.

   «Τα εις Εαυτόν» του Μάρκου Αυρηλίου

Και αυτό το βιβλίο είναι ένα ταξίδι προς το Πρώτο Κινούν, αλλά προς τα μέσα, ένα ταξίδι ψυχής.

Στωικός, συγκρατημένα μελαγχολικός, με ευγένεια ψυχής και σκέψη που προσπερνά το εφήμερο ο Μάρκος Αυρήλιος μάς μιλά από τα βάθη των αιώνων για όλα εκείνα που πρέπει να απασχολούν τον διαχρονικό άνθρωπο.

Αδιάφορος για τα αυτοκρατορικά μεγαλεία, εχθρικός προς την υποκριτική δουλοπρέπεια, την ασωτία και τις ραδιουργίες της Αυλής, ο φιλόσοφος αυτοκράτορας πέρασε σχεδόν όλη τη ζωή του στα παγωμένα στρατόπεδα του Δούναβη πολεμώντας τους βαρβάρους. Δεν ήταν πολεμοχαρής. Έκανε αυτό που θεωρούσε καθήκον του, εφόσον πίστευε ότι ο θεός τον είχε θέσει σε αυτή τη θέση. Τα βράδια, μόνος στη σκηνή του, γινόταν αυτό που πραγματικά ήταν, ένας στωικός φιλόσοφος που κατέγραφε τις σκέψεις του συνομιλώντας με τον εαυτό του.

«Ενώ περιφρονούν ο ένας τον άλλον, κολακεύουν ο ένας τον άλλον και ενώ θέλουν να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον, υποχωρούν με δουλοπρέπεια ο ένας στον άλλον», γράφει με περιφρόνηση για τη ματαιοδοξία αυτών που τον περιστοιχίζουν. Και αλλού: «Σύντομα θα ξεχάσεις τα πάντα και σύντομα θα σε ξεχάσουν οι πάντες». «Όλοι είμαστε εφήμεροι, και όσοι μνημονεύουν τους άλλους και όσοι μνημονεύονται από τους άλλους».

«Τα εις Εαυτόν» είναι ένα μάθημα ζωής, μια ενατένιση του Απείρου που μας απαλλάσσει από τις ψευδαισθήσεις της αλαζονείας, της απληστίας και  της αυταπάτης ότι εμείς είμαστε το κέντρο του κόσμου.

  «Η δύναμη και η δόξα» του Γκράχαμ Γκριν

Μολονότι δεν είμαι θρησκευόμενη, το μυθιστόρημα αυτό με συγκίνησε αφάνταστα και το θεωρώ από τα καλύτερα που μας έδωσε ο 20ός αιώνας. Ο ήρωας του έργου, ένας ιερέας που έχει χάσει την πίστη του και έχει διαπράξει μια σειρά αμαρτιών σύμφωνα με την Εκκλησία του, καταδιώκεται σε μια χώρα της Λατινικής Αμερικής από ένα καθεστώς εχθρικό προς όσους ιερείς επιμένουν να εκτελούν τα καθήκοντά τους.

Σε όλη τη διαδρομή της αφήγησης ο άνθρωπος αυτός αγωνίζεται να ξεφύγει από τους διώκτες του και παράλληλα αγωνίζεται ενάντια στους εσωτερικούς του δαίμονες, την αμφιβολία για την πίστη του και τις προσωπικές αδυναμίες του που μεταφράζονται ως αμαρτίες.

Είναι μια μοναχική ψυχή που παραπαίει σε ένα άφιλο και επικίνδυνο περιβάλλον, ένας άνθρωπος με συντριμμένο εσωτερικό κόσμο που όμως επιμένει να κάνει αυτό που θεωρεί καθήκον του, να προσφέρει τις ιερατικές υπηρεσίες του  σε όσους το ζητούν. Το κάνει με ένα τυφλό και άλογο πείσμα νιώθοντας ότι αυτό είναι το μόνο σταθερό πράγμα στη ζωή του, μολονότι έτσι κινδυνεύει να συλληφθεί από τους διώκτες του. Και κάποια στιγμή αυτό συμβαίνει. Συλλαμβάνεται και εκτελείται.

Ένας ιερέας αλκοολικός που αμάρτησε με γυναίκες, απέχτησε εξώγαμο παιδί, αμφισβήτησε τον θεό του, έφτασε στο τελευταίο σκαλοπάτι της εξαθλίωσης, αλλά που η ηρωική του έξοδος από τη ζωή λειτούργησε τελικά ως κάθαρση στην προσωπική του τραγωδία.