«Criminal»

Μπορεί ένας ειδεχθής εγκληματίας που όλη τη ζωή του ήταν σε σύγκρουση με τον νόμο και την κοινωνία να μεταλλαχθεί σε φιλειρηνικό άτομο που αγαπά και συμπονά τους άλλους ανθρώπους;

Θεωρητικά, ναι. Πρακτικά, πολύ δύσκολο.

Οι καλοπροαίρετοι θα πουν ότι, αν αυτός ο άνθρωπος αντιμετωπιστεί με τον κατάλληλο τρόπο, με αγάπη πχ και κατανόηση ή με αυστηρή τιμωρία κατ’ άλλους, μπορεί να συνειδητοποιήσει τα λάθη του και να μετανοήσει. Κάτι παρόμοιο πιστεύει και η Εκκλησία.

Μπορεί να συμβεί αυτό. Αν ο ειδεχθής εγκληματίας βρέθηκε στην παρανομία, επειδή ήταν άτυχος ( δυσλειτουργική οικογένεια, ακατάλληλο κοινωνικό περιβάλλον, κακές παρέες και τα παρόμοια), μπορεί, αν βοηθηθεί, να αλλάξει στάση και να γίνει ένας έντιμος άνθρωπος. Λίγο δύσκολο βέβαια, αλλά όχι αδύνατο. Έχουμε εξάλλου τέτοια παραδείγματα.

Αδύνατο είναι όμως να συμβεί αυτό, όπως μας λέει η ψυχιατρική, αν για κάποιους λόγους έχει καταστραφεί ή δεν έχει αναπτυχθεί σωστά το μέρος εκείνο του εγκεφάλου που κάνει τους ανθρώπους να έχουν ενσυναίσθηση, δηλαδή να μπορούν να μπαίνουν στη θέση του άλλου και να καταλαβαίνουν τον πόνο και την αγωνία του.

Σε μια τέτοια περίπτωση ο άνθρωπος έχει μια μορφή αναπηρίας και δεν μπορεί να συναισθανθεί τον άλλον, δεν έχει τον κατάλληλο μηχανισμό για να το κάνει. Επομένως, όση αγάπη και κατανόηση κι αν του δείξουμε ή όσο αυστηρά και να τον τιμωρήσουμε, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Θα μείνει ο ίδιος. Σκληρός, απάνθρωπος, αδιάφορος, αντικοινωνικός και εγκληματίας.

Πάνω σ’ αυτό το σκεπτικό στηρίχτηκε η ταινία «Criminal».

Την είδα τις προάλλες στην τηλεόραση, χωρίς ευτυχώς προηγουμένως να διαβάσω τη σχετική κριτική, ξένη και ελληνική (που αντιγράφει την ξένη, αν δεν το ξέρετε). Αν τη διάβαζα, δεν θα την έβλεπα και θα έχανα μια ενδιαφέρουσα ταινία, όχι για τις επί μέρους σκηνές της που είναι τα γνωστά αμερικάνικα κλισέ (καλοί και κακοί, ξύλο, πιστολίδι, φονικά, κατασκοπείες, υπερόπλα και τα παρόμοια) αλλά για τον προβληματισμό που μας αναγκάζει να κάνουμε σχετικά με το γιατί κάποιοι είναι επιθετικοί, αντικοινωνικοί και επικίνδυνοι και πώς μια επέμβαση στον εγκέφαλο μπορεί να αλλάξει τον ψυχισμό τους.

Κατά την άποψή μου η ταινία αυτή ανήκει στην επιστημονική φαντασία, εφόσον εδώ γίνεται μια τέτοια επέμβαση στον εγκέφαλο ενός εγκληματία, επέμβαση που ακόμα τουλάχιστον είναι αδύνατο να γίνει.

Με λίγα λόγια το στόρι: Ένας πράκτορας της CIA  τραυματίζεται θανάσιμα σε μια μυστική αποστολή, ενώ έχει πολύτιμες πληροφορίες για κάποιον επικίνδυνο χάκερ. Ένας νευροχειρούργος μεταφέρει τις μνήμες του σε έναν κακοποιό, τελευταία ελπίδα των μυστικών υπηρεσιών να μάθουν σημαντικές λεπτομέρειες και να προλάβουν ένα τρομοκρατικό χτύπημα.

Κοινότοπη ιστορία κατάλληλη να τη χαζέψει κανείς, αν δεν έχει τίποτα καλύτερο να κάνει.

Ναι, αλλά όμως όχι.

Διότι εδώ παρακολουθούμε έναν εγκληματία με κατεστραμμένο τον μετωπιαίο λοβό που μετά τη χειρουργική επέμβαση αρχίζει να αλλάζει η προσωπικότητά του. Όπως ο ίδιος λέει κάπου, όταν ήταν μικρός, ο πατέρας του τον πέταξε έξω από ένα αυτοκίνητο εν κινήσει. Το αποτέλεσμα, όπως βγαίνει από τα λεγόμενα των άλλων, ήταν να υποστεί μεγάλη ζημιά ο μετωπιαίος λοβός του, δηλαδή όχι μόνο δεν αναπτύχθηκε φυσιολογικά στη συνέχεια, αλλά καταστράφηκε σχεδόν εντελώς.

Τι σημαίνει αυτό; Ας δούμε τι λέει η επιστήμη.

Οι μετωπιαίοι λοβοί ελέγχουν σχεδόν τα πάντα:

Ικανότητα αφαιρετικής σκέψης

λογική

ευφυΐα

δημιουργικότητα

προσοχή

μνήμη

γλώσσα και λόγο

προετοιμασία της κίνησης

κίνηση

ρύθμιση και σχεδιασμό της συμπεριφοράς

εκτελεστικές λειτουργίες (π.χ. πότε πρέπει να ξεκινήσει μια συμπεριφορά, ποια είναι η ακολουθία των πράξεων και πότε πρέπει να τελειώσει)

ρύθμιση του συναισθήματος

έλεγχο της κοινωνικής συμπεριφοράς.

Μια βλάβη στους μετωπιαίους λοβούς (π.χ. μέσω κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης) μπορεί να επηρεάσει οποιαδήποτε από τις παραπάνω λειτουργίες, συχνά μάλιστα περισσότερες από μία.

 Οι μετωπιαίοι λοβοί μπορούν να τραυματιστούν ύστερα από αυτοκινητιστικό ατύχημα, πτώση, χτύπημα σε φιλονικία, ανοξία λόγω στέρησης του οξυγόνου στον εγκέφαλο, ουσίες κ.α. Μερικά προβλήματα που ενδέχεται να προκληθούν είναι:

εξάρσεις μανίας

κατάθλιψη

άγχος

κοινωνική απομόνωση

εγωκεντρισμός (σε σημεία παθολογικά)

απάθεια και αδιαφορία

παιδιάστικη συμπεριφορά

αδύναμος έλεγχος των παρορμήσεων

αδιαφορία για τον εαυτό

έλλειψη αυτοελέγχου-αυτοσυγκράτησης

https://www.maxmag.gr/psychologia/metopiei-lovi-kentro-elegchou-ton-synesthimaton-tis-skepsis-ke-tis-prosopikotitas/

Επανερχόμαστε τώρα στην ταινία. Ο επικίνδυνος κακοποιός που λόγω καταστροφής του μετωπιαίου λοβού του δεν καταλαβαίνει τίποτα, ούτε νόμο ούτε ανθρωπιά, φιλία, ενσυναίσθηση και τα λοιπά, δέχεται να κάνει την εγχείρηση κι εμείς παρακολουθούμε στη συνέχεια τη σταδιακή αλλαγή της προσωπικότητάς του.  

Στην αρχή δεν φαίνεται να συμβαίνει τίποτα. Όσο όμως περνούν οι μέρες, ο κακοποιός εμφανίζει κάποιες συμπεριφορές που δεν ταιριάζουν στο απάνθρωπο προφίλ του. Δεν θα διηγηθώ εδώ την υπόθεση της ταινίας, δεν είναι αυτό που ενδιαφέρει. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην πλευρά της αλλοίωσης του ψυχισμού ενός ανθρώπου λόγω κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης που – εδώ αρχίζει η επιστημονική φαντασία - μετά από διόρθωση του μετωπιαίου λοβού του αρχίζει να εμφανίζει ανθρώπινα συναισθήματα.

Μια τέτοια επέμβαση στον εγκέφαλο είναι προς το παρόν αδύνατη και όσοι από κάποια αιτία έχουν υποστεί βλάβη στον μετωπιαίο λοβό είναι καταδικασμένοι.

Όμως η ταινία μάς δείχνει πώς ένα ατύχημα μπορεί να μετατρέψει κάποιον σε δολοφόνο, στην ουσία δηλαδή πώς κάποιος εντελώς αθώος και ανύποπτος μπορεί να καταντήσει επικίνδυνο αντικοινωνικό στοιχείο, αν ο μετωπιαίος λοβός του έχει υποστεί βλάβη. Και πώς - επιστημονική φαντασία, το είπαμε - με μια επέμβαση στον εγκέφαλό του μπορεί αυτός να αναπτύξει ανθρώπινα συναισθήματα και να ξαναγίνει ένα ειρηνικό άτομο.

Με αυτή τη σύμβαση επιστημονικής φαντασίας μεταξύ σκηνοθέτη και σεναριογράφου από τη μία και θεατή από την άλλη παρακολουθούμε μια υπέροχη ταινία, όπου ο κακοποιός σταδιακά εμφανίζει ανθρώπινη συμπεριφορά και στο τέλος μεταμορφώνεται σε ένα άτομο με ευαισθησία και αγάπη προς τους άλλους.

Είναι κρίμα που αυτή η ταινία δεν πήρε τις κριτικές που της άξιζαν. Αν μείνουμε βέβαια στο επίπεδο μιας ταινίας με μπόλικο πιστολίδι, βία, ξύλο και κυνήγι των κακών από τους καλούς, τότε, εντάξει, είναι άλλη μια ταινία ανάμεσα στις τόσες πανομοιότυπες άλλες.

Όμως εδώ έχουμε παράλληλα τον προβληματισμό: πόση ευθύνη έχει τελικά ο κακός που είναι κακός; Μερικές φορές έχει μεγάλη ευθύνη ίσως, μερικές άλλες δεν έχει καμιά ευθύνη.

Ο Phineas Gage το 1848 υπέστη ένα σοβαρό τραυματισμό. Μια σιδερένια ράβδος, μήκους περίπου ενός μέτρου και πάχους τριών εκατοστών, διαπέρασε το πρόσθιο μέρος του κρανίου του ύστερα από μια έκρηξη. Ο Gage επέζησε. Ωστόσο, η προσωπικότητά του υπέστη τεράστια αλλαγή. Από ήρεμος άνθρωπος κατέληξε σημαντικά επιθετικός. Η συμπεριφορά του χαρακτηριζόταν πλέον από εξάρσεις οργής και αντικοινωνικότητα. Έβριζε, ήταν ανυπόμονος, αδιαφορούσε για τους άλλους, κατέληγε χυδαίος και παρορμητικός. Παρόλα αυτά, η μνήμη του και η κίνηση παρέμειναν ανέπαφες.

Αυτή είναι μια αληθινή ιστορία.

Στο «Criminal» βλέπουμε την αντίστροφη πορεία μιας παρόμοιας ιστορίας, πώς δηλαδή ξαναγίνεται καλά ένας τέτοιος άνθρωπος. Και είναι βαθιά συγκινητικό να βλέπεις έναν ψυχρό εγκληματία να μεταμορφώνεται σιγά σιγά σε ευαίσθητο άνθρωπο.

Κρίμα που δεν είναι μια πραγματική ιστορία.

Αν και στο μέλλον τέτοιες επεμβάσεις στον εγκέφαλο πιστεύω πως θα γίνουν πραγματικότητα.