Οι ταπεινοί Αθηναίοι της εποχής του Αριστοφάνη

Τι έκαναν άραγε οι Αθηναίοι της εποχής του Αριστοφάνη, όταν δεν πήγαιναν στην Εκκλησία του Δήμου ή στο θέατρο ή στα γυμνάσια ή στους διάφορους αθλητικούς αγώνες ή στις θρησκευτικές γιορτές ή στον πόλεμο;

Προφανώς δούλευαν. Διότι δεν ήταν πλούσιοι όλοι οι Αθηναίοι. Οι πιο πολλοί ήταν μεροκαματιάρηδες άνθρωποι, βιοπαλαιστές, μεσαίοι οικογενειάρχες.

Σε τέσσερις κωμωδίες του Αριστοφάνη, Ιππής, Πλούτος, Αχαρνής και Σφήκες, βλέπουμε τα εξής επαγγέλματα:

αλλαντοπώλης

βυρσοδέψης

βυρσοπώλης

στυππειοπώλης (έμπορος σκοινιών)

προβατοπώλης

λυχνοπώλης

νευρορράφος (μπαλωματής)

σκυτοτόμος (παπουτσής)

μελιτοπώλης

τυροπώλης

εγχέλεις θηρώμενος (ψαράς χελιών)

βελονοπώλης

ιατρός

δημοσιεύων (υπηρέτης δημοσίου, φύλακας, κήρυκας)

πανδοκεύτρια (ιδιοκτήτρια πανδοχείου)

λεκιθόπωλις (γυναίκα που πουλά φάβα από όσπρια)

καπηλίς (γυναίκα γυρολόγος, ταβερνιάρισσα)

παλιγκάπηλος (μεταπράτης, μικρέμπορος)

αγορανόμος

αρτοπώλις

κοπρολόγος (μαζεύει κοπριά).

Επίσης ο Αριστοφάνης αναφέρει στον Πλούτο ότι

άλλος σκυτοτομεί (κόβει δέρμα για να φτιάξει παπούτσια)

άλλος χαλκεύει (σφυρηλατεί)

τεκταίνεται (χτίζει)

χρυσοχοεί

κναφεύει (ξαίνει, καθαρίζει υφάσματα)

πλύνει κώδια (μαλακά έρια, προβειές)

βυρσοδεψεί

πωλεί κρόμμυα.

Και πιο κάτω:

τις εθελήσει χαλκεύειν

ναυπηγείν

ράπτειν

τροχοποιείν (να κατασκευάζει τροχούς)

σκυτοτομείν

πλινθουργείν

πλύνειν

ή σκυλοδεψείν;

(να κατεργάζεται δέρματα)

Ταπεινοί Αθηναίοι όλοι αυτοί, μακριά από τα λαμπρά συμπόσια των συμπολιτών τους φιλοσόφων, πολιτικών, ποιητών ή απλώς πλουσίων, κατά βάση συντηρητικοί, απλοί στην καθημερινότητά τους ζούσαν, δούλευαν, γερνούσαν και πέθαιναν, χωρίς να τους πάρει κανείς είδηση.

Και τι έτρωγαν άραγε, όταν γυρνούσαν σπίτι τους κουρασμένοι από τη δουλειά στα χωράφια τους ή στο εργαστήριό τους;

Ας δούμε κάποιες από τις τροφές που κατανάλωναν, όπως μας τις παραδίδει ο Αριστοφάνης. Μερικές από αυτές παρέμειναν στο μενού μας, κάποιες άλλες όχι. Άλλες πάλι μάς προκαλούν μάλλον αηδία, αλλά γούστα είναι αυτά και αλλάζουν μέσα στους αιώνες. Άλλωστε οι Αθηναίοι αλλά και οι άλλοι Έλληνες εκείνης της εποχής δεν φημίζονταν για την εκλεκτή κουζίνα τους.

Ιππής

σκάνδικες: αγριολάχανα

επίπαστα: είδος γλυκού πασπαλισμένου με πολλά καρυκεύματα

πράμνειος οίνος: δυνατό κρασί

σκοροδάλμη: σάλτσα, σαλαμούρα, τουρσί από σκόρδα

πυραμούς: γλυκό από ψημένο στάρι και μέλι

θύννος: είδος μεγάλου ψαριού, ίσως τόννος

ήνυστρον βοός: βοδινός πατσάς

κοιλία υεία: κοιλιά γουρουνιού

λάβρακες: λαβράκια

σχελίδες: βοδινά πλευρά, μπριζόλες

ακαλήφαι: τσουκνίδες. Τις έτρωγαν την αρχή της άνοιξης

αλλάντες: λουκάνικα

αφύαι: σαρδέλες, αντζούγιες

κορίαννον : κόλιανδρος

χίδρον: χλωρό στάρι ή χοντροκοπανισμένο στάρι ή κριθάρι. Ίσως τραχανάς

αχίλλειοι μάζαι: εκλεκτά γλυκά από κριθάρι

άλφιτα: χοντροαλεσμένο κριθάρι, πλιγούρι

εγχέλεις: χέλια

σίλφιον: φυτό που το χρησιμοποιούσαν στα φαγητά

τευθίδες: καλαμάρια

θρίον: φαγητό από αβγά, βοδινό λίπος, γάλα, μέλι και τυρί περιτυλιγμένο με θρίον ( φύλλο συκιάς)

σκόμβρια: σκουμπριά

αθάρη: κουρκούτι

έτνος; πυκνός ζωμός, χυλός από όσπρια, σούπα («έτνος πίσινον»: σούπα από μπιζέλια)

γαστήρ: λιανισμένο κρέας με λίπος και αίμα μέσα στο στομάχι ή το έντερο ζώου

απομαγδαλία: ψίχα ψωμιού, με την οποία σφούγγιζαν τα χέρια τους κι έπειτα την έριχναν στα σκυλιά.

Πλούτος

ψαιστά: τηγανίτες

θύμος: 1) θυμάρι. Μείγμα θυμαριού με μέλι και ξίδι 2) βολβοί. Και τα δύο τρώγονταν ευρέως από τους φτωχούς

κριβανίτης άρτος: φουρνιστό ψωμί.

Αχαρνής

μυττωτόν: σκορδαλιά από σκόρδο, ξίδι και τυρί

θύμβραι: πικρά χόρτα

τριχίδες: σαρδέλες

επανθρακίδες: ψάρια ψημένα στη θράκα

νάσσαι (νήσσαι): πάπιες

ατταγάς: είδος πέρδικας

φαλαρίδες, τροχίλοι, κόλυμβοι: υδρόβια πουλιά

έγχελυς εντετευτλιωμένη: χέλι με παντζάρια

σηπίαι: σουπιές

σησαμούντες: σουσαμόψωμα

ίτρια: γλυκό από σουσάμι και μέλι

φάτται ή φάσσαι: αγριοπερίστερα

μίμαρκος: πατσάς από εντόσθια και αίμα λαγού αλλά και άλλων ζώων.

χορδή: γαρδούμπα.

Σφήκες

βόειος δημός: βοδινό λίπος

λεπάδες: πεταλίδες

οξάλμη: αλατόξιδο

κάρδαμα

ορφώς: ροφός

μεμβράδες: σαρδέλες

βατίς: σαλάχι, είδος αγκαθωτού ψαριού

φύστη ή φυστή μάζα: φουσκωτό παξιμάδι, γλυκό από άλφιτα και κρασί απαλά ζυμωμένο

χόνδρος: κουρκούτι

κέστρα: σφυρίδα

τροφαλίς: χλωρό τυρί

χόλιξ: βοδινά εντόσθια

καρίδες: γαρίδες.

Φυσικά οι τροφές ήταν πολύ περισσότερες από όσες αναφέρονται εδώ. Ο κατάλογος είναι απλά ενδεικτικός. Και μπορεί να τρώμε σήμερα κι εμείς γαρίδες, ροφούς, σαρδέλες και σφυρίδες, αλλά πατσά από εντόσθια λαγού με το αίμα του μάλλον δεν θα θέλαμε ούτε να τον δούμε στα μάτια μας. Ή  αβγά, βοδινό λίπος, γάλα, μέλι και τυρί περιτυλιγμένα με φύλλα συκιάς. Αλλά πάλι, αφού δεν τα έχουμε δοκιμάσει, μπορεί να κάνουμε και λάθος.

Στις τέσσερις αυτές κωμωδίες του Αριστοφάνη αναφέρονται και διάφορα οικιακά σκεύη. Μερικά από αυτά:

τάγηνον: τηγάνι

θράνος: σκαμνί

πιθάκνη: πιθάρι

σιπύη: κάδος όπου φυλάσσονται τα σιτηρά

οξίς: αγγείο για το ξίδι

ιπνός: φανάρι για τη φύλαξη τροφίμων, φούρνος, μαγειρείο, κουζίνα

μάκτρα: σκάφη

ημιτύβιον: πετσέτα

λήκυθος: αγγείο για το λάδι

τρυτάνη: ζυγαριά

ύρχη: πήλινο αγγείο όπου φύλαγαν παστά ψάρια

κλίβανος ή κρίβανος: πήλινο αγγείο που κάλυπταν με θερμή στάχτη και μέσα στο οποίο έψηναν το ψωμί.