Ανακλαστική ευρωφοβία

Α

Για πάρα πολλά χρόνια ζούσα με την ψευδαίσθηση ότι οι μοναδικοί ευρωφοβικοί στην Ελλάδα ήταν οι κομμουνιστές, ένα ποσοστό δηλαδή του πληθυσμού μας σχετικά μικρό.

Βέβαια και το ΠΑΣΟΚ πούλησε ευρωφοβία για να πάρει την εξουσία, αλλά τα συνθήματά του δεν τα πήρα ποτέ στα σοβαρά και μάλλον είχα δίκιο. «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» φώναζε το ΠΑΣΟΚ, αλλά φυσικά δεν το εννοούσε, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια.

Ωστόσο έκανε τη ζημιά του. Ένα λανθάνον αίσθημα κατωτερότητας που μας κατέτρυχε έναντι των Ευρωπαίων βρήκε μέσω του ΠΑΣΟΚ τον δρόμο του για να έρθει στην επιφάνεια.

Όταν τις αριστερές ιδέες τις διεκδίκησαν και άλλα πολλά και διάφορα αριστερά-αριστερίζοντα κόμματα και ομάδες πλην του ΚΚΕ, η ευρωφοβία μας έγινε πιο ηχηρή και πιο ευδιάκριτη.

Το κόμμα που είναι σήμερα στην εξουσία κέρδισε την ψήφο πολλών Ελλήνων με την κραυγαλέα ευρωφοβία του, πράγμα που έκανε ακόμα χειρότερα τα πράγματα, εφόσον τώρα είμαστε και καταχρεωμένοι στους αντιπαθητικούς ξένους και μας ταλαιπωρεί η οικονομική – και όχι μόνον – κρίση.

Τους ξένους, δηλαδή τους Ευρωπαίους, και για την ακρίβεια τους Δυτικοευρωπαίους, μαζί με τους άλλους δυτικούς, αυτούς τους ξανθούς καλοντυμένους και καλοπερασμένους που μιλάνε ευγενικά  (αλλά μας μισούν και μας περιφρονούν), είναι πολύ δύσκολο να τους νιώσουμε ως δικούς μας. Αντίθετα νιώθουμε οικείους άλλους λαούς που είναι πιο μελαχρινοί και πιο κακοπερασμένοι από μας και που δεν ανήκουν στον δυτικό κόσμο. (Αυτοί τουλάχιστον δεν μας μισούν).

Μια εις βάθος πολιτική ανάλυση θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις στο φαινόμενο αυτό της ευρωφοβίας μας, αλλά νομίζω ότι καλύτερες απαντήσεις θα μας έδινε μια ψυχογραφία του ελληνικού λαού.

Πότε εμφανίστηκαν οι πρώτες αντιπάθειες γι’ αυτούς τους εκ Δύσεως ξένους;

Στην αρχαιότητα κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε. Στην κλασική και την ελληνιστική εποχή η Δύση ήταν τόπος βαρβάρων και ουδόλως απασχολούσε τους προγόνους μας. Επί Ρωμαιοκρατίας οι Έλληνες είχαν γενικά καλές σχέσεις με τους Ρωμαίους, καθώς ο ελληνικός πολιτισμός τιμήθηκε από αυτούς και έγινε στη συνέχεια ελληνορωμαϊκός πολιτισμός.

Οι πρώτες αντιπάθειες εμφανίζονται, όταν οι βάρβαρες γερμανικές φυλές εγκαθίστανται στα ευρωπαϊκά εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα η αυτοκρατορία με κέντρο τώρα την Κωνσταντινούπολη μεταστοιχειώνεται αργά σε κάτι άλλο που θα ονομαστεί ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία, βυζαντινή αυτοκρατορία, ελληνική αυτοκρατορία.

Οι «βάρβαροι» εξελίσσονται ταχύτατα, εκχριστιανίζονται, εκπολιτίζονται, οργανώνουν τα βασίλειά τους και υποβλέπουν την ισχυρή ανατολική αυτοκρατορία.

Ο Πάπας στη Ρώμη, που είναι αρκετά μακριά από την Κωνσταντινούπολη, δεν έχει καμιά διάθεση να συνεχίσει να είναι υποτακτικός του Πατριάρχη. Οι πρώτες αντιπάθειες είναι θρησκευτικής φύσης, καθώς ο Πάπας κάνει τα δικά του στην Ιταλία και έχει με το μέρος του τους βάρβαρους, τους «ξένους», τους νεόκοπους χριστιανούς.

Το πράγμα χειροτερεύει, όταν το 800 μΧ ο Καρλομάγνος, με την ευκαιρία που στον βυζαντινό θρόνο βρίσκεται γυναίκα, η Ειρήνη, και άρα ο θρόνος θεωρείται κενός, στέφεται από τον Πάπα αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας προσεταιριζόμενος έναν τίτλο που δεν του ανήκει.

Εννοείται ότι έβρασαν από θυμό οι Βυζαντινοί. Πώς ήταν δυνατόν ένας βάρβαρος που ακόμη έτρωγε με τα χέρια να έχει τέτοιο θράσος; Ο τίτλος του Ρωμαίου αυτοκράτορα ανήκει μόνο σε κείνον που κάθεται στο θρόνο της Βασιλεύουσας. Αλλά και ο Πάπας, τι θράσος έχει κι αυτός ο δίμουρος. Το ίδιο τιποτένιος είναι κι αυτός όπως και οι βάρβαροί του.

Από τότε ξεκινά η αντιπάθειά μας για τους δυτικούς, αυτούς τους απολίτιστους, τους αγράμματους που θέλουν να συγκριθούν με μας τους πολιτισμένους και εγγράμματους.

Το επεισόδιο με τον Λιουτπράνδο, επίσκοπο Κρεμώνας, είναι χαρακτηριστικό. Ο Λιουτπράνδος ήρθε το 968 μΧ στην Κωνσταντινούπολη ως πρεσβευτής, αλλά δεν έτυχε φαίνεται και πολύ σπουδαίας υποδοχής, μια και οι σχέσεις με τον Πάπα ήταν μονίμως τεταμένες. Όπως διηγείται αργότερα στη Relatio, ένα λίβελλο που έγραψε εναντίον μας, ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς για να τον προσβάλει, του είπε:

«Ο Πάπας είναι ανάγωγος. Αγνοεί ότι ο άγιος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος μετέφερε εδώ το σκήπτρο, τη Σύγκλητο και ολόκληρο το ρωμαϊκό στρατό αφήνοντας στη Ρώμη μόνο ευτελείς υποτελείς. Κι εσείς δεν είστε Ρωμαίοι, είστε Λομβαρδοί».

Η διάκριση ( και η αντιπάθεια) μεταξύ ημών και της δυτικής Ευρώπης είναι πλέον συνειδητή.

Το ίδιο παρατηρούμε και από την πλευρά του Λιουτπράνδου, ο οποίος διακόπτει τον αυτοκράτορα προσβεβλημένος:

«Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ήρθε εδώ. Αφού όμως αλλάξατε γλώσσα, ήθη και ενδυμασία, ο παναγιότατος Πάπας θεώρησε ότι ούτε και σε σας αρέσει ο όρος Ρωμαίοι...Εμείς, Λομβαρδοί, Σάξονες, Φράγκοι, Λοθαρινοί, Βαυαροί, Σουηβοί, Βουργουνδοί περιφρονούμε τους Ρωμαίους σε τέτοιο βαθμό που για να προσβάλουμε τους εχθρούς μας τους αποκαλούμε Ρωμαίους, γιατί αυτή η ονομασία περικλείει  αγένεια, δειλία, φιλαργυρία, ασωτία, απιστία και γενικά κάθε είδος κακίας».

Εννοείται ότι τέτοια λόγια δεν είπε ο Λιουτπράνδος, αυτές οι παλικαριές βρίσκονται μόνο στα χαρτιά.  Στη Relatio  αναφέρει γεμάτος οργή ότι τον υποτίμησαν, τον ταπείνωσαν και τον πρόσβαλαν για την καταγωγή του.

Η ουσία είναι ότι έχει ήδη δημιουργηθεί ρήγμα μεταξύ ημών και των Δυτικών. Το ρήγμα γίνεται επίσημο με το σχίσμα των Εκκλησιών το 1054.

Από τότε μέχρι σήμερα εμείς οι αποδώ, οι Ορθόδοξοι, αντιπαθούμε τη Δύση και τους «αιρετικούς» χριστιανούς της. Αυτή η αντιπάθεια κληρονομείται από γενιά σε γενιά και φτάνει ως τις μέρες μας, άσχετα αν σήμερα δεν δίνουμε σημασία σε τέτοιες θρησκευτικές διαφορές. Η αντιπάθεια έχει παραμείνει και όσοι είναι φανατικοί Ορθόδοξοι δεν διστάζουν να το πουν και έξω από τα δόντια.

Μετά την αντιπάθεια έρχεται σιγά σιγά και το κόμπλεξ κατωτερότητας. Διότι, ενώ η ανατολική αυτοκρατορία αγωνίζεται να συγκρατήσει τα κομμάτια της παλεύοντας με εχθρούς δυτικούς και ανατολικούς, τα ευρωπαϊκά βασίλεια αποχτούν δύναμη και πλούτο. Οι «βάρβαροι» δεν είναι πλέον βάρβαροι, μορφώνονται και καλλιεργούν τις τέχνες.

Οι Βενετοί και οι Γενοβέζοι, έμποροι δραστήριοι με επιθετική πολιτική, με τη συγκατάθεση των Βυζαντινών που το εμπόριό τους φθίνει, στήνουν τα εμπορεία και τις συνοικίες τους στην Κωνσταντινούπολη και φέρονται ως κράτος εν κράτει. Οι  ντόπιοι τούς αντιπαθούν, γιατί νιώθουν κατώτεροι.

Το 1204 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους έσβησε και το τελευταίο ίχνος συμπάθειας γι’ αυτούς. Το συναισθηματικό πλήγμα ήταν και είναι ακόμα πολύ βαθύ. Αυτοί οι άνθρωποι θέλουν το κακό μας. Προέρχονται από ένα κόσμο που γεννήθηκε πολύ αργότερα από τον δικό μας, δεν έχουν την ιστορία και το μεγαλείο μας, δεν έχουν τη μακραίωνη παράδοσή μας. Δεν μας μοιάζουν. Δυστυχώς είναι ισχυρότεροι από μας.

Αργότερα, όταν οι Οθωμανοί απειλούσαν τα τελευταία υπολείμματα της αυτοκρατορίας, κάθε προσπάθεια για ένωση των Εκκλησιών που θα έφερνε ίσως κάποια βοήθεια από την Ευρώπη, πολεμήθηκε με μίσος και άγριο φανατισμό. Οι πρόγονοί μας ένιωθαν συναισθηματικά πιο κοντά στους ανατολίτες παρά στα δυτικά έθνη.

Εξάλλου χίλια χρόνια γειτνίασης της αυτοκρατορίας με την Ανατολή μπόλιασε τους Βυζαντινούς με πολλά ανατολίτικα στοιχεία. Ας μην ξεχνάμε ότι η Εικονομαχία ήταν στην ουσία μια προσπάθεια να επιβληθεί η ανατολίτικη ανεικονική θρησκευτική παράδοση, κάτι που η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και στη συνέχεια η χριστιανική Δύση δεν μπορούσαν να  διανοηθούν.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες αγάπησαν πολύ τους Ρώσους. Ξανθοί ήταν βέβαια κι εκείνοι, αλλά ήταν Ορθόδοξοι και ζούσαν ανατολικά, δεν ήταν ακριβώς Ευρωπαίοι.

Τι σημασία έχει που οι Δυτικοευρωπαίοι ανακατεύτηκαν στην Επανάσταση του ’21 και εν μέρει οφείλουμε σε αυτούς την ανεξαρτησία μας; Καμιά υποχρέωση δεν τους έχουμε. Ό,τι έκαναν, το έκαναν για το συμφέρον τους.

Τι σημασία έχει που οι Δυτικοευρωπαίοι θαυμάζουν τον ελληνικό πολιτισμό, τον μελετούν και τον προβάλλουν; Αυτό έλειπε, να μην το έκαναν. Αφού εμείς είμαστε ανώτεροι, απλά εκείνοι το παραδέχονται.

Τι σημασία έχει που ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αναγνωρίζει ότι προέρχεται από τον (αρχαίο) ελληνικό και οι εκπρόσωποί του δεν παραλείπουν να το τονίζουν σε κάθε ευκαιρία; Μα φυσικά, τα είπαμε αυτά, εμείς είμαστε ανώτεροι.

Μόνο που στα χρόνια της δυστυχίας και της φτώχειας οι Έλληνες φεύγουν από τον τόπο τους και γίνονται μετανάστες στις πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες κι εκεί πια βλέπουν με τα μάτια τους τη διαφορά. Νιώθουν Βαλκάνιοι, όχι Ευρωπαίοι. Δεν μπορούν να νιώσουν Ευρωπαίοι. Δεν τους βγαίνει.

Ακόμα κι όταν η Ελλάδα αρχίζει να ευημερεί,  οι Έλληνες μιμούνται τους Ευρωπαίους, καμώνονται τους Ευρωπαίους, στο βάθος νιώθουν ότι είναι κάτι άλλο. Ποιος Ευρωπαίος παραδείγματος χάριν ακούει αμανέδες και βαριαναστενάζει; Ποιος Ευρωπαίος χορεύει λάγνο τσιφτετέλι;

Παράλληλα, τα αριστερά κόμματα βάζουν φόκο στις ψυχές μας. Ευρωπαίοι καπιταλιστές, πλουτοκράτες, αποικιοκράτες, στυγνοί εκμεταλλευτές - κάτι σαλεύει μέσα μας εκνευρισμένο: Φράγκοι, αιρετικοί, Πάπας, Βενετοί και Γενοβέζοι, 1204 η άλωση της Πόλης, εχθροί.

Ενστικτωδώς στρεφόμαστε σε όσους υπέφεραν από τους Φράγκους. Συμπαθούμε τους λαούς που είχαν παρόμοια μοίρα με μας, που οι Φράγκοι τούς εκμεταλλεύτηκαν με διάφορους τρόπους. Αδιαφορούμε, αν άλλοι λαοί υπέφεραν πολύ χειρότερα από τους μη Φράγκους. Εκεί ή αλλάζουμε θέμα ή βρίσκουμε διάφορες δικαιολογίες.

Οι Ευρωπαίοι μάς ενοχλούν, επειδή είναι Φράγκοι. Σπανίως κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην ευρωπαϊκή πολιτική και στους λαούς της Ευρώπης. Τους τσουβαλιάζουμε όλους μαζί και τους απορρίπτουμε.

Από την άλλη, μόνο καλά λόγια έχουμε να πούμε για δικτάτορες που καταπίεσαν και δολοφόνησαν τους λαούς τους, αρκεί αυτοί να μην ήταν δυτικοί ή φιλοδυτικοί. (Ο Τσαουσέσκου, ας πούμε. Ή ακόμη και ο Πολ Ποτ). Και αυτοί και οι λαοί τους είναι υπέροχοι άνθρωποι.

Η στάση μας σήμερα έχει καταντήσει σχιζοφρενική,  διότι ναι μεν είμαστε ευρωφοβικοί, αλλ’ όμως γευόμαστε ευχαρίστως όλα τα αγαθά του ευρωπαϊκού-δυτικού κόσμου, από τη μόδα, τον κινηματογράφο, τη μουσική, τις τέχνες, τον τρόπο ζωής ως τη δημοκρατία, την ελευθεροτυπία, τα ατομικά δικαιώματα, την ανεξιθρησκεία, την προστασία των μειονοτήτων και άλλα πολλά.

Δεν θέλουμε να δούμε το πασιφανές: ότι αυτά τα αγαθά που είναι η ουσία του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι δικά μας, επειδή εδώ, σε αυτόν τον ελληνικό τόπο εμφανίστηκαν για πρώτη φορά και εξυψώθηκαν σε πανανθρώπινες αξίες. Και επομένως είμαστε Ευρωπαίοι, είτε μας αρέσει είτε όχι.

Ναι, αλλά είναι στη μέση αυτοί οι καταραμένοι οι Φράγκοι. Και ο Έλγιν, αυτός ο παλιάνθρωπος. Και οι ναζιστές οι Γερμανοί. Και οι εκφυλισμένοι αποικιοκράτες, Γάλλοι, Άγγλοι, Βέλγοι και λοιποί. Και γενικώς οι Ευρωπαίοι. Μας προκαλούν μια ανεξήγητη αναγούλα.

Και τι; Αν το καλοεξετάσουμε, στο βάθος βάθος δεν έχουν δίκιο αυτοί οι φουκαριάρηδες οι ισλαμιστές που καρατομούν τους Φράγκους;

Β

Εμείς εδώ πάσχουμε από σύγχυση ταυτότητας, αλλά οι γείτονες Τούρκοι όχι. Πολύ καλά γνωρίζουν ότι δεν είναι Ευρωπαίοι, μολονότι μια μερίδα του τουρκικού λαού φέρεται και σκέφτεται ευρωπαϊκά.

Ο πολύς κόσμος ωστόσο έχει ανατολίτικη νοοτροπία και ο Ερντογάν σ’ αυτό στηρίχθηκε για να εξαπολύσει την επίθεσή του εναντίον της Ολλανδίας, της Γερμανίας, της Αυστρίας και γενικότερα της Ευρώπης.

Οι πολιτικοί βέβαια παίζουν τα παιχνίδια τους. Ο Ολλανδός πρωθυπουργός που έδειξε «πυγμή» λίγες μέρες πριν τις εκλογές στη χώρα του, το έκανε για να αφαιρέσει ψήφους από τον ακροδεξιό αντίπαλό του. Και το πέτυχε.

Από την άλλη ο Ερντογάν βρήκε με θαυμάσια ευκαιρία να συσπειρώσει τους Τούρκους προς όφελός του κραδαίνοντας τα λάβαρα της ευρωφοβίας. Βράζει η Τουρκία από οργή κατά της «ρατσιστικής», «φασιστικής», «ναζιστικής» Ευρώπης.

Το έργο εμείς εδώ το έχουμε ξαναδεί και μάλιστα σε ελληνική κόπια. Και εντάξει, αυτοί είναι ανατολίτες, έχουν κάποια δικαιολογία. Εμείς τώρα με ποιους είμαστε;

Με τους Ολλανδούς ή με τους Τούρκους;

Με τους Φράγκους ή με τους Οθωμανούς;

Με τον Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό ή με τον Γεννάδιο Σχολάριο;