Οι διαταραγμένοι οπαδοί των ακραίων ιδεολογιών

Κάποτε, πριν χρόνια, σε ένα διάλειμμα στο σχολείο, υποστήριξα σε μια συζήτηση την άποψη ότι οι μορφωμένοι άνθρωποι  είναι κατά κανόνα πιο εξευγενισμένοι και πιο ευαισθητοποιημένοι σε σχέση με εκείνους που δεν είχαν την τύχη να μορφωθούν. Μια συνάδελφος τότε πετάχτηκε και μου είπε: «Και οι Ναζιστές μορφωμένοι άνθρωποι ήταν».  Είχε δίκιο κι εγώ βρέθηκα σε δύσκολη θέση.  Ευτυχώς μού έκοψε και απάντησα: «Μορφωμένοι αλλά ανώμαλοι».

Από τότε άρχισα να σκέφτομαι αυτή την ιδιάζουσα περίπτωση ανθρώπων που, μορφωμένοι ή όχι, γοητεύονται από απολυταρχικά, ολοκληρωτικά συστήματα και γίνονται πιστοί οπαδοί τους.

Ποιοι υποστηρίζουν τέτοιες ακραίες ιδεολογίες;

Θα έλεγα ότι οι άνθρωποι αυτοί εντάσσονται σε τρεις κατηγορίες:

Α) Σε εκείνους που έχουν άμεσα προσωπικά οφέλη από ένα τυραννικό καθεστώς και αυτό τους είναι αρκετό. Πρόκειται για αμοραλιστές που δεν τους ενδιαφέρουν οι ηθικές αξίες.

Β) Σε εκείνους που αφελώς πιστεύουν ότι ένα τυραννικό καθεστώς είναι καλό για την κοινωνία. Έχουν ηθικές αξίες, αλλά είναι κατά κανόνα άτομα με περιορισμένο πνευματικό ορίζοντα.

Γ) Σε εκείνους που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή.

Εδώ θα ασχοληθούμε με τους τελευταίους.

Έριξα μια βιαστική ματιά στο διαδίκτυο, αλλά δεν βρήκα κάτι σχετικό. Επομένως ό,τι γράφω αποδώ και κάτω είναι αποκλειστικά δικές μου σκέψεις.

Μια πολιτική ιδεολογία που απορρίπτει τη δημοκρατία (με όλες τις γνωστές αδυναμίες της, αλλά που παραμένει το καλύτερο δυνατό πολίτευμα, μέχρι να βρεθεί ένα ακόμα πιο καλό),  μια ιδεολογία που βρίσκει σωστή τη λογοκρισία, την απαγόρευση  της δημοσιοποίησης κάθε αντίθετης άποψης, που εγκρίνει τον εκτοπισμό, την κακομεταχείριση ή την εκτέλεση των αντιφρονούντων δεν είναι δυνατόν να γοητεύσει ένα κανονικό άνθρωπο. Μια κοινωνία που ζει μέσα στο φόβο, χωρίς πληροφόρηση και με καθημερινή καταιγιστική προπαγάνδα υπέρ του καθεστώτος δεν μπορεί ένας κανονικός άνθρωπος να την αποδεχτεί.

Σε ένα απολυταρχικό καθεστώς πολλές πραγματικές αξίες παραμερίζονται και άλλες αξίες, κατά κανόνα πλαστές ή διαστρεβλωμένες επικρατούν. Οι πολίτες υφίστανται καθημερινά πλύση εγκεφάλου από τα λογοκριμένα ΜΜΕ, το ίδιο και οι μαθητές και οι σπουδαστές, καθώς και όλοι όσοι φέρουν στολή.

Οι παλιότεροι έχουμε πείρα από τη δικτατορία της περιόδου 1967-1974 στον τόπο μας.  Εδώ, αν και πολλοί βασανίστηκαν και κάποιοι έχασαν και τη ζωή τους, οπωσδήποτε δεν είχαμε τις τερατωδίες που έγιναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Νταχάου ή στα στρατόπεδα εργασίας της Σοβιετίας, τα γνωστά γκουλάγκ. Μάθαμε ωστόσο πολύ καλά τι σημαίνει να ζεις με το φόβο της Εξουσίας, να μη μπορείς να εκφράσεις δημόσια τη σκέψη σου και να υπομένεις το βομβαρδισμό μιας απλοϊκής και παράλληλα διεστραμμένης προπαγάνδας.

Μια και η ανθρώπινη ψυχή, εκτός από την αγάπη και τα παρεμφερή συναισθήματα, έχει και ένα σκοτεινό μπακγκράουντ, όπου συνωστίζονται πολλά αντικοινωνικά συναισθήματα, δεν είναι παράξενο κάποιοι από μας να χάσουν την εσωτερική ισορροπία τους και να υποκύψουν στη γοητεία του Κακού.

Τα άτομα αυτά είναι πολύ πιθανό να γίνουν οπαδοί ολοκληρωτικών συστημάτων πιστεύοντας ότι έτσι υπηρετούν μια σωστή ιδέα, ενώ στην πραγματικότητα υπηρετούν τις σκοτεινές ορμές της ψυχής τους.

Αυτές οι σκοτεινές ορμές αντικατοπτρίζονται σε ένα κοινωνικό είδωλο που κατά τη γνώμη τους είναι δίκαιο και καταξιωμένο ηθικά και όπου όσοι δηλώνουν αντίπαλοί του, είναι επικίνδυνοι εχθροί και πρέπει να εξαλειφθούν για το καλό του συνόλου. Και ενώ στη δημοκρατία ο αντίπαλος  παραμένει σεβαστός και κανένα ατομικό του δικαίωμα δεν απειλείται, στο απολυταρχικό καθεστώς ο αντίπαλος είναι μίασμα που πρέπει να του αφαιρεθούν όλα τα δικαιώματα και συχνά και η ζωή του.

Αν για τον αμοραλιστή και αριβίστα μια τέτοια άποψη είναι βολική, επειδή αποσκοπεί σε προσωπικά οφέλη, για τον ιδεολόγο του απολυταρχικού καθεστώτος η ίδια άποψη έχει ηθική υπόσταση. Πιστεύει ότι έτσι πρέπει να γίνει, ότι αυτό είναι το σωστό.

Ποιος όμως κανονικός άνθρωπος μπορεί να ενστερνιστεί τέτοιες ιδέες; Ακόμα και όταν απεχθάνεται τον ιδεολογικό του αντίπαλο, το μόνο που μπορεί να ευχηθεί είναι να τον δει παροπλισμένο και ηττημένο στο ιδεολογικό πεδίο. Δεν μπορεί να επιθυμεί τον βασανισμό του ή τον βιολογικό αφανισμό του. Ο ψυχικά διαταραγμένος όμως όχι μόνο το επιθυμεί, αλλά και το κάνει ευχαρίστως πράξη.

Τέτοια άτομα μπορεί να αλλάξουν καμιά φορά ιδεολογικό στρατόπεδο και από μια ακραία δεξιά ιδεολογία να περάσουν σε μια ακραία αριστερή και αντιθέτως.  Δεν παίζει εδώ ρόλο η ίδια η ιδεολογία  (που αν τη δει κανείς ωραία γραμμένη και διατυπωμένη, φαντάζει  δικαιότατη και με πολλή αγάπη για την κοινωνία), αλλά αυτό που κρύβει η ακραία ιδεολογία πίσω της: το μίσος για μια κατηγορία ανθρώπων που κατά τη συγκεκριμένη ιδεολογία βλάπτουν την κοινωνία και είναι επικίνδυνοι για το σύνολο και για το μέλλον του συνόλου.

Στη ναζιστική Γερμανία έχουμε ίσως το καλύτερο παράδειγμα τέτοιων ανθρώπων, όπου η αγάπη για την πατρίδα εξελίχθηκε σε μίσος για ό,τι δεν ήταν γερμανικό και πολιτικά ορθό. Το μίσος αυτό σε μια μερίδα Ναζιστών με διαταραγμένη προσωπικότητα εξετράπη σε πλήρη  διαστροφή.

Η ιδεολογία εδώ εμποτίστηκε με τις σκοτεινότερες τάσεις της ανθρώπινης ψυχής και εμφανίστηκε στον κόσμο ως χρέος προς την ανώτερη φυλή:  ο σωστός, ο πιστός ιδεολόγος ναζιστής έχει το ηθικό δικαίωμα να βασανίζει και να εκτελεί τα άτομα που ανήκουν σε «κατώτερες» φυλές ή που δεν ανταποκρίνονται στο ιδεολογικό μοντέλο του ναζισμού (κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, διανοητικά καθυστερημένοι κλπ). Ακόμη χειρότερα, έχει το ηθικό δικαίωμα να χρησιμοποιεί τους ανθρώπους αυτούς ως πειραματόζωα για το καλό της επιστήμης.

Σε τέτοιες περιπτώσεις βλέπουμε τον θρίαμβο του Κακού που ενδεδυμένο την ιδεολογία ενός πλαστού Καλού διαμορφώνει μια νέα κλίμακα αξιών και ηθικών επιταγών. Όσοι ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία πιστεύουν ότι ενεργούν ηθικά.  Στην πραγματικότητα ικανοποιούν την ψυχική τους διαταραχή, αλλά κανείς δεν μπορεί να τους το πει αυτό και ούτε και οι ίδιοι το συνειδητοποιούν.

Παρόμοια κρούσματα είχαμε και με αντίστοιχους κομμουνιστές ιδεολόγους την εποχή της παντοδυναμίας της ΕΣΣΔ και των δορυφόρων της, οι οποίοι βασάνιζαν και εκτελούσαν τους εχθρούς του καθεστώτος πιστεύοντας ότι έτσι συνεισφέρουν σε μια καλύτερη κοινωνία.

Σε κοινωνίες λιγότερο πολιτισμένες ο ιδεολογικός φανατισμός σε συνδυασμό με μια υφέρπουσα ψυχική διαταραχή μάς δίνει τις θηριωδίες των Κόκκινων Χμερ στην Καμπότζη παραδείγματος χάριν ή τις θηριωδίες σήμερα των (εμφανώς)  ψυχοπαθών του ISIS.

Δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε από αυτή τη λίστα και τους ιδεολόγους τρομοκράτες όπου γης, οι οποίοι δείχνουν να εμφορούνται από αγαθά συναισθήματα προς την ανθρωπότητα και οι οποίοι δολοφονώντας τους ιδεολογικούς τους αντιπάλους πιστεύουν ότι συνεισφέρουν στο γενικό καλό. Το ότι το πιστεύουν αυτό, είναι βέβαιο. Αυτό που  αγνοούν είναι ότι έχουν υποκύψει στις επιταγές της ψυχικής διαταραχής τους.