Στον πάτο της κοινωνίας

«Βρέθηκα στο δρόμο στα δεκατέσσερα χρόνια μου, όταν χώρισαν οι γονείς μου και ο πατέρας μου με πέταξε έξω από το σπίτι. Τα επόμενα είκοσι χρόνια τα πέρασα στους δρόμους. Όλο αυτό το διάστημα είδα πολλές απρόκλητες επιθέσεις σε άστεγους. Μια φορά είδα δυο άνδρες να πετάνε τσιμεντόλιθους και μπουκάλια σε μια ομάδα άστεγων που το μόνο τους έγκλημα ήταν ότι προσπαθούσαν να κοιμηθούν». (Μαρτυρία ενός πρώην άστεγου στις Ηνωμένες Πολιτείες).

Ένας άστεγος είναι μια παραφωνία στην οργανωμένη δυτική κοινωνία μας. Ο καλός πολίτης εργάζεται, κερδίζει χρήματα, έχει σπίτι και οικογένεια. Πληρώνει τους φόρους του και έχει καθαρό ποινικό μητρώο. Κυκλοφορεί έξω φρεσκοπλυμένος, φρεσκοξυρισμένος, καλοχτενισμένος, αρωματισμένος, φορά ωραία ρούχα, είναι κοινωνικός και έχει καλούς τρόπους. Αν δεν πληροί τις ως άνω προϋποθέσεις, τότε είναι κακός πολίτης. Ο άστεγος είναι επομένως κακός πολίτης, ένα παράσιτο που ρυπαίνει με την παρουσία του, με τη βρωμιά και τα κουρέλια του τα μαρμάρινα πεζοδρόμια της πόλης, τα πάρκα και τις πλατείες της.

Αν και η κοινωνία έχει ευαισθητοποιηθεί τελευταία απέναντι σ’ αυτό το θλιβερό φαινόμενο, υπάρχουν ακόμα αρκετοί που απεχθάνονται τους άστεγους και τους θεωρούν τεμπέληδες που αρνούνται να ενταχθούν στο σύστημα και να δουλέψουν. Ασφαλώς υπάρχουν και τέτοιοι. Είναι περίεργοι τύποι με ιδιότυπο ψυχισμό, όπως οι παλιοί κλοσάρ του Παρισιού που, αν κανείς δοκίμαζε να τους επανεντάξει στην κοινωνία, αγρίευαν και τον έστελναν αποκεί που ήρθε. Πρόκειται για άστεγους από επιλογή, θα λέγαμε, αν και αυτό από μόνο του είναι ένδειξη ψυχικής διαταραχής.

Στο παρελθόν οι άστεγοι ήταν γενικώς υπό διωγμό. Εθεωρούντο ύποπτα και κακοποιά στοιχεία –και πρέπει να παραδεχτούμε ότι λίγο πολύ έτσι ήταν, γιατί έπρεπε να επιβιώσουν σε μια άκαρδη κοινωνία όπου κανείς δεν νοιαζόταν γι αυτούς.

Στην Αγγλία  το 14^ο αιώνα τους εξίσωναν με τους εγκληματίες και τους έκλειναν στη φυλακή. Το 16^ο αιώνα πρόσθεσαν και το μαστίγωμα για καλύτερα αποτελέσματα. Τους στιγμάτιζαν μάλιστα με ένα V(vagabond, αλήτης). Αν τους έπιαναν και δεύτερη φορά, τους πήγαιναν κατευθείαν για εκτέλεση. Ήταν ένας αποτελεσματικός τρόπος για να καθαρίσουν τον τόπο από αυτούς τους ενοχλητικούς λαθρόβιους. Το 18^ο αιώνα έστειλαν πολλούς στις αποικίες της Αμερικής μαζί με άλλους κατάδικους κι έτσι ξεφορτώθηκαν ένα μέρος τους.

Παρά τις αυστηρές τιμωρίες όμως, τις απελάσεις και τις εκτελέσεις οι άστεγοι συνέχισαν να πολλαπλασιάζονται στην Αγγλία και την υπόλοιπη Ευρώπη και μετέφεραν αυτή την πολύ κακή συνήθεια και στην Αμερική.

Σήμερα οι άστεγοι σε όλο τον κόσμο είναι περίπου 100 εκατομμύρια. Άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό τους στα 500 εκατομμύρια. Είναι δύσκολο να τους υπολογίσει κανείς με ακρίβεια, επειδή ζουν στην αφάνεια και επειδή στους περισσότερους η έλλειψη στέγης είναι προσωρινή.

Στην Ινδία υπολογίζονται στα 78 εκατομμύρια, λίγο λιγότερο από το 10% του πληθυσμού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι περίπου ένα εκατομμύριο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 3 εκατομμύρια. Στον Καναδά 150.000, στην Ιαπωνία  30.000. Στο Λονδίνο  το 2009 μετρήθηκαν 4.500 άστεγοι, οι μισοί από τους οποίους ήταν αλλοδαποί. Στη Ρώμη το 2010 μετρήθηκαν 7.000. Το 1/3 από αυτούς είχε ζητήσει άσυλο ή ήταν πολιτικοί πρόσφυγες. Στη Βουδαπέστη είναι σήμερα 10.000 και τα καταφύγια δεν επαρκούν για να τους περιθάλψουν όλους. Σύμφωνα με το νέο νόμο που ψηφίστηκε στην Ουγγαρία, όποιοι συλλαμβάνονται να κοιμούνται σε δημόσιους χώρους θα πληρώνουν πρόστιμο 450 ευρώ ή θα οδηγούνται στη φυλακή. Στην Κολομβία παρακρατικές ομάδες καταδιώκουν τους άστεγους και τους σκοτώνουν εν ψυχρώ.

Οι άστεγοι αυξάνονται παγκοσμίως σταθερά τα τελευταία χρόνια τόσο στις ανεπτυγμένες χώρες όσο και στις αναπτυσσόμενες. Στη Νιγηρία και τη Νότια Αφρική εκατομμύρια παιδιά ζουν και δουλεύουν στους δρόμους. Στην Κίνα, την Ινδία, την Ταϊλάνδη, την Ινδονησία, τις Φιλιππίνες παρά την πρόσφατη ευημερία τους το πρόβλημα είναι οξύ και οφείλεται στους μετανάστες που έρχονται σ’ αυτές τις χώρες ψάχνοντας για δουλειά. Στη Ρωσία μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης οι άστεγοι αυξήθηκαν δραματικά. Ένα μέρος από αυτούς είναι νέα παιδιά που κάνουν χρήση αλκοόλ και ουσιών.

Ποιες είναι οι αιτίες που οι άνθρωποι αυτοί βρέθηκαν στους δρόμους; Λίγο πολύ τις μαντεύουμε. Ανεργία, φτώχεια, έλλειψη ιατρικής περίθαλψης που τους καθιστά κάποια στιγμή ανίκανους για εργασία, πόλεμος ή ένοπλες συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές,  κοινωνικός αποκλεισμός (σε περιπτώσεις σεξουαλικού προσανατολισμού και αναζήτησης ταυτότητας φύλου), χρήση ουσιών και αλκοόλ, ρήξη με την οικογένεια ή οικογενειακή βία, εγκληματικότητα (άτομα που παρανομούν και κρύβονται για να μη συλληφθούν), χρέη (αναγκάζονται να πουλήσουν το σπίτι τους), έξωση από τους ιδιοκτήτες (όταν νοικιάζουν), απαλλοτρίωση του σπιτιού τους με μηδαμινή αποζημίωση από το κράτος. Τρόφιμοι ψυχιατρείων που εμφανίζουν βελτίωση αφήνονται ελεύθεροι και καταλήγουν στους δρόμους χωρίς παρακολούθηση και ιατροφαρμακευτική φροντίδα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1/3 των άστεγων  πάσχει από σοβαρά ψυχικά προβλήματα. Μια ειδική κατηγορία άστεγων στις ΗΠΑ είναι οι βετεράνοι του πολέμου. Γι αυτούς θα μιλήσουμε στην επόμενη ανάρτηση.

Η ζωή στους δρόμους δεν είναι φυσικά εύκολη. Ο άστεγος κουβαλά μαζί του τα λίγα υπάρχοντά του και προσέχει να μην του τα κλέψουν. Ψάχνει στα σκουπίδια να βρει κάτι φαγώσιμο ή κάτι για να πουλήσει. Η πρόσβαση σε λουτρό ή σε καθαριστήριο είναι δύσκολη υπόθεση, δεν μπορεί επομένως να τηρήσει τους κανόνες υγιεινής και είναι βρώμικος και συχνά άρρωστος. Τα συνήθη προβλήματα υγείας των άστεγων είναι χαλασμένα δόντια, πληγές, δερματικές παθήσεις, διαβήτης, φυματίωση. Οφείλονται στον τρόπο ζωής τους, στην έκθεσή τους στις δύσκολες καιρικές συνθήκες, στη φτωχή διατροφή τους, στη χρήση ουσιών, στην έλλειψη υγιεινής, στη δυσκολία πρόσβασης στη δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στη βία των άλλων (ληστείες και βιαιοπραγίες). Η θνησιμότητα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από ό,τι στο γενικό πληθυσμό. Οι άστεγοι ζουν είκοσι χρόνια λιγότερο από το γενικό μέσο όρο. Οι μισοί από αυτούς πεθαίνουν με βίαιο τρόπο και το ¼ δολοφονείται.

Πώς τα βγάζουν πέρα;

Δουλειά δεν είναι εύκολο να βρουν. Η εμφάνισή τους και η κατάσταση της υγείας τους είναι σημαντικά εμπόδια. Δύσκολα θυμούνται πότε γεννήθηκαν και ποια ήταν η τελευταία τους διεύθυνση. Χάνουν συχνά τα πράγματά τους ή τους τα καταστρέφουν άλλοι. Έτσι δεν έχουν ταυτότητα και άλλα πιστοποιητικά που θα τους βοηθούσαν να εργαστούν κάπου ή να έχουν πρόσβαση στη δημόσια περίθαλψη.

Κάποιοι κάνουν περιστασιακές δουλειές, άλλοι δίνουν υπαίθριες παραστάσεις, ζωγραφίζουν ή εφευρίσκουν κάτι που να διασκεδάζει το κοινό. Άλλοι γίνονται αιμοδότες. Άλλοι ζητιανεύουν. Μερικοί κάνουν σκόπιμα κάποια παρανομία για να εξασφαλίσουν στέγη και τροφή μέσα στη φυλακή. Άλλοι συλλέγουν μεταλλικά κουτιά και μπουκάλια και τα δίνουν στην ανακύκλωση. Ο κόσμος όμως ενοχλείται, δεν του αρέσει το θέαμα των βρώμικων άστεγων που κυκλοφορούν με τεράστιες πλαστικές σακούλες ή με καρότσια φορτωμένα κουτιά και μπουκάλια -  αν και αυτό που κάνουν είναι μια δουλειά φιλική προς το περιβάλλον.

Πού απαγκιάζουν;

Έξω στους δρόμους, σε πεζοδρόμια, σε δημόσιες τουαλέτες, σε γέφυρες, σε υπνόσακους,  σε σκηνές, σε χαρτόκουτα, σε κάδους σκουπιδιών. Κοντά σε βιομηχανικές ζώνες ή σε δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, όπου στήνουν τις λεγόμενες tent-cities, γειτονιές αποτελούμενες από τέντες με σκηνίτες κατοίκους. Μένουν επίσης σε παράγκες και καλύβες στις λεγόμενες παραγκουπόλεις. Μένουν σε εγκαταλειμμένα ή ερειπωμένα κτήρια. Σε άδεια σπίτια, χωρίς να το γνωρίζει ο ιδιοκτήτης. Σε αυτοκίνητα, φορτηγά, βαν. Σε πάρκα, σε σταθμούς τρένων, σε αεροδρόμια, σε αίθουσες αναμονής, σε μαγαζιά ανοιχτά όλο το 24ωρο, όπως πχ οι καφετέριες.  Στο μετρό και στα τούνελ των σιδηροδρόμων. Σε φυσικές σπηλιές κάτω από τις πόλεις και σε εγκαταλειμμένους υπόγειους σταθμούς. Σε εκκλησίες και δημόσιες βιβλιοθήκες. Όμως επειδή αυξήθηκε πολύ ο αριθμός τους, οι εκκλησίες κρατούν κλειδωμένες τις πόρτες τους, όταν δεν γίνεται λειτουργία. Στις βιβλιοθήκες αναγκάστηκαν να θέσουν κανόνες κόσμιας εμφάνισης και προσέλαβαν και σεκιουριτάδες. Το ίδιο έκαναν και όσα καταστήματα είναι ανοιχτά όλο το 24ωρο. Επίσης πολλές δημόσιες τουαλέτες αναγκάστηκαν να κλείσουν. Έτσι οι άστεγοι έγιναν κοινωνικά αόρατοι. (Ηνωμένες Πολιτείες).

Οι επαφές των άστεγων με τον υπόλοιπο κόσμο είναι περιορισμένες. Χωρίς μόνιμη κατοικία ή διεύθυνση είναι δύσκολο να αποχτήσουν σχέσεις με τους άλλους. Επί πλέον αντιμετωπίζουν την εχθρότητα του κόσμου και εισπράττουν την κοινωνική απόρριψη και την προκατάληψη. Ο κίνδυνος να υποστούν πράξεις βίας και κακοποίησης είναι μεγάλος.

Οι περισσότερες χώρες προσπαθούν να βοηθήσουν τους άστεγους παρέχοντάς τους καταφύγιο, τροφή και ρούχα μέσω κυβερνητικών προγραμμάτων, φιλανθρωπικών συλλόγων και εθελοντών. Αλλά το περίεργο είναι ότι πολλοί άστεγοι αποφεύγουν τα καταφύγια και προτιμούν να διανυκτερεύουν στους δρόμους. Γιατί το κάνουν αυτό;

Την απάντηση μάς τη δίνει μια πρώην άστεγη από τις Ηνωμένες Πολιτείες:

Στα καταφύγια οι οικογένειες χωρίζουν. Αλλού θα πάει ο σύζυγος και αλλού η σύζυγος. Αλλά κάποιοι είναι ηλικιωμένοι ή ανάπηροι και έχουν άμεση ανάγκη από το σύντροφό τους. Αυτοί προτιμούν να μείνουν έξω για να είναι μαζί. Οι γυναίκες μπορούν να έχουν μαζί τα παιδιά τους, αν είναι μικρά. Αλλά αν έχουν ένα αγόρι 13 ετών, πρέπει να το στείλουν σε καταφύγιο ανδρών, όπου οι κίνδυνοι είναι διάφοροι. Οι μητέρες προτιμούν να κοιμηθούν στο δρόμο μαζί με τα παιδιά τους.

Ο ύπνος είναι προβληματικός, επειδή πάντα κάποιοι βήχουν επίμονα όλη τη νύχτα. Συνήθως τα άτομα που έχουν χρόνιο βήχα, υποφέρουν από χρόνιες μεταδοτικές αρρώστιες, όπως η φυματίωση. Αλλά ακόμα και μια απλή γρίπη αν κολλήσει κανείς, κινδυνεύει, επειδή την ημέρα περιφέρεται έξω στο κρύο. Πολλοί έχουν καταντήσει άστεγοι λόγω κακής υγείας και υπάρχει ο κίνδυνος να μεταδώσουν στους άλλους την αρρώστια τους, καθώς κοιμούνται όλοι μαζί στριμωγμένοι στα καταφύγια.

Οι εργαζόμενοι στα καταφύγια κάνουν συχνά ταπεινωτικές και εξευτελιστικές ερωτήσεις σεξουαλικής φύσεως, όπως: «Δεν έχεις κανένα εραστή να κοιμηθείς μαζί του;» Ή προτείνουν με τρόπο στον άστεγο να βρει κάποιον και με αντάλλαγμα τον ύπνο,  να του προσφέρει σεξουαλικές υπηρεσίες.

Οι άστεγοι κινδυνεύουν από επιθέσεις και βιαιοπραγίες κάποιων  που τους περιμένουν να βγουν από το καταφύγιο για να τους επιτεθούν και να κάνουν την πλάκα τους. Καμιά φορά τέτοια άτομα βρίσκονται και ανάμεσα στους εργαζόμενους στα καταφύγια. Αλλά και άστεγοι είναι βίαιοι προς άλλους άστεγους, επιτίθενται ή βιάζουν μέσα στα καταφύγια. Οι δε κακοποιημένοι άστεγοι σπάνια παραπονούνται στην αστυνομία. Προτιμούν να μην ξαναπάνε σε καταφύγιο. 

Τα παράσιτα, ιδίως οι ψείρες και οι κοριοί,  αφθονούν στα καταφύγια, όσο κι αν γίνεται προσπάθεια να διατηρούνται καθαρά.

Πολλοί εργαζόμενοι στα καταφύγια έχουν την εντύπωση ότι όλοι οι άστεγοι είναι ναρκομανείς και παράνομοι και θέλουν με το ζόρι να τους σώσουν. Τους πιέζουν να παρακολουθούν τα ανάλογα προγράμματα, ακόμα κι αν δεν έχουν εξάρτηση από το αλκοόλ και τις ουσίες. Από την άλλη υπάρχουν πράγματι άστεγοι ναρκομανείς που μάλιστα κάνουν διακίνηση ναρκωτικών μέσα στα καταφύγια. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που πολλοί άστεγοι αποφεύγουν τα καταφύγια, ειδικά αν έχουν παιδιά.

Κάποιοι άλλοι είναι κλέφτες. Οι άστεγοι που θέλουν να προστατεύσουν τα υπάρχοντά τους, προτιμούν να κοιμηθούν στο δρόμο.

Τέλος σε πολλά καταφύγια για να φάει κανείς ή για να κοιμηθεί, πρέπει πρώτα να παρακολουθήσει τη θρησκευτική λειτουργία. Όσοι έχουν διαφορετική πίστη, ενοχλούνται.

Στην Ελλάδα οι άστεγοι αυξήθηκαν τον τελευταίο χρόνο κατά 25% και είναι σήμερα γύρω στις 20.000. Οι νέοι αυτοί άστεγοι δεν έχουν πολλές ομοιότητες με τους παλαιότερους, δεν πάσχουν από ψυχικές αρρώστιες ή εξαρτήσεις, το μορφωτικό τους επίπεδο δεν είναι χαμηλό και ανάμεσά τους υπάρχουν κάποιοι που κυκλοφορούν με το λάπτοπ στο χέρι. Ακόμα είναι τίμιοι άνθρωποι. Αλλά ήδη έχουν αρχίσει να τους προσεγγίζουν οι επιτήδειοι για να τους πασάρουν ναρκωτικά ή για να τους προτείνουν διαρρήξεις σε σπίτια και μαγαζιά. Εκείνοι αρνούνται, αλλά πόσο θα αντέξουν άραγε;  Όταν η πείνα και η εξαθλίωση θα τους έχουν γονατίσει,  τι θα κάνουν;

Το άρθρο δημοσιεύεται στην Ελεύθερη Ζώνη:

  http://www.elzoni.gr/html/ent/442/ent.16442.asp