Ο διπλανός σου χόμο σάπιενς από ποια εποχή προέρχεται;

Στις κοινωνίες μας κυκλοφορούν πολλές παραλλαγές του homo sapiens, από τον άνθρωπο των σπηλαίων ως το σημερινό άνθρωπο με διάφορες ενδιάμεσες αποχρώσεις και προσμίξεις.
Φυσικά είμαστε όλοι μας πολιτισμένοι, εφόσον χρησιμοποιούμε γλώσσα και ενίοτε γραφή, καλύπτουμε το σώμα μας με διάφορα υλικά που σκοπό έχουν να το προφυλάξουν από τις αυξομειώσεις της θερμοκρασίας και να το στολίσουν, βάφουμε το πρόσωπό μας για να το κάνουμε πιο ενδιαφέρον και κατασκευάζουμε πράγματα χρήσιμα ή διακοσμητικά, όπως π.χ. ακόντια και πυρηνικές κεφαλές, κολιέ από χρωματιστά πετραδάκια και εξπρεσιονιστικούς πίνακες.

Κατά κανόνα τα μέλη μιας κοινωνίας είναι λίγο πολύ όμοια μεταξύ τους, έτσι όσοι χρησιμοποιούν ακόντια, δεν γνωρίζουν τη χρησιμότητα των πυρηνικών κεφαλών και όσοι απολαμβάνουν τους εξπρεσιονιστικούς πίνακες, περιφρονούν τα πετραδάκια. Αυτό συνέβαινε τουλάχιστον μέχρι προ τινος. Διότι σήμερα στις προχωρημένες κοινωνίες μας βρίσκονται αναμεμιγμένοι εκπρόσωποι του homo sapiens από όλες τις εποχές και δεν είναι καθόλου παράξενο να πίνεις το ποτό σου σε ένα μπαρ και παραδίπλα να κάθεται ένας προϊστορικός συνάνθρωπός σου.

Πώς θα τον αναγνωρίσεις;
Δεν είναι εύκολο.

Έχει μάθει να προσαρμόζεται στις σημερινές συνθήκες και ξέρει να κρύβει την ακατέργαστη φύση του κάτω από σύγχρονο ντύσιμο. Δεν φορά δυστυχώς περιδέραια από πέτρες ούτε σείει κανένα ακόντιο. Οδηγεί αυτοκίνητο, γνωρίζει ανάγνωση και γραφή, συνήθως έχει απολυτήριο λυκείου και συχνά και πανεπιστημίου και είναι εξοικειωμένος εν γένει με τους κοινωνικούς κανόνες. Αν σου πιάσει την κουβέντα, μπορεί και να μην καταλάβεις τίποτα, θα νομίζεις ότι συζητάς με έναν της εποχής σου.

Υπάρχουν όμως κάποια σημεία-κλειδιά στη συζήτηση, κάποιες καίριες ερωτήσεις που θα σε βοηθήσουν να τον αναγνωρίσεις.

Κατ’ αρχήν μην ψάξεις να μάθεις τι ψηφίζει. Ο προϊστορικός μας συνάνθρωπος βρίσκει σκέπη κάτω από όλες τις πολιτικές ιδεολογίες.
Είναι λίγο περίεργο αυτό, αλλά φαίνεται ότι τα κόμματα προκειμένου να αγρεύσουν ψήφους, διευρύνουν την ιδεολογία τους τόσο πολύ, ώστε τα όριά της γίνονται στο τέλος ασαφή. Σε τέτοια ασαφή εδάφη μπορεί να κινείται ο φίλος μας.

Μην ενδιαφερθείς επίσης να μάθεις, αν διαβάζει και τι διαβάζει. Θα σου θολώσει τα νερά και θα σε μπερδέψει. Σήμερα όλοι λίγο πολύ ισχυρίζονται ότι διαβάζουν. Μερικοί το κάνουν κιόλας. Ωστόσο η απλή ανάγνωση κειμένων δεν εγγυάται και πολλά πράγματα. Επί πλέον όλα τα κείμενα δεν είναι καλά κείμενα. Επομένως μην κάνεις τον κόπο να τον ρωτήσεις περί αυτού.

Ρώτα τον καλύτερα αν του αρέσει το κυνήγι. Αν σου απαντήσει ναι, τότε να αρχίσεις να υποψιάζεσαι. Ρώτησέ τον γιατί του αρέσει να παίρνει το όπλο και να ντουφεκά τα ανυποψίαστα αγρίμια, εφόσον μπορεί να αγοράσει την τροφή του από το γειτονικό σούπερ μάρκετ. Οι απαντήσεις του θα σε προσανατολίσουν οπωσδήποτε προς τη σωστή κατεύθυνση, γιατί θα είναι παράλογες. Μην τον ρωτήσεις, αν έχει σκύλο. Έχει και του επιβάλλεται με αυταρχικό τρόπο, έναν προηγούμενο που είχε τον παράτησε, δεν ήταν καλό κυνηγόσκυλο.

Φέρε τη συζήτηση κατόπιν στο θέμα των μεταναστών.
Αν σου πει ότι πρέπει να τους μαζέψουμε όλους και να τους πετάξουμε στη θάλασσα, τότε να αρχίσεις να ανησυχείς. Πες του ότι θα ήταν καλύτερα να είχε η χώρα μας μια λογική στη μεταναστευτική πολιτική, ώστε να μη φτάναμε στο σημερινό σημείο. Αν εκείνος σε ακούει αφηρημένος και απαντά με μισόλογα, είναι φανερό ότι δεν του αρέσει η λογική.

Μίλησέ του κατόπιν για τη βαθιά ανισότητα που κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μας και ζήτησε τη γνώμη του πώς μπορούμε να λύσουμε αυτό το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα.
Αν αρχίσει να σου αραδιάζει τσιτάτα, καλύτερα να μαζευτείς, ο συνομιλητής σου παπαγαλίζει. Αν σου απαντήσει με αοριστολογίες, σημαίνει ότι ποτέ δεν τον έχει απασχολήσει το θέμα. Αν σε κοιτάξει σαν να είσαι εξωτικό πτηνό, κόψε τη συζήτηση, σε θεωρεί γραφικό.

Μην κάνεις τον κόπο να αναφερθείς στη σύγχρονη υπερκατανάλωση πόρων, πηγών και προϊόντων για να δεις πώς θα αντιδράσει. Ασφαλώς κάτι θα έχει ακούσει και θα είναι προσεχτικός στις απαντήσεις του. Ρώτα τον καλύτερα, αν πηγαίνει στη δουλειά του με τη συγκοινωνία ή με το δικό του αυτοκίνητο. Με την ευκαιρία, μάθε τη μάρκα του αυτοκινήτου του. Είναι μια πολύ κατατοπιστική πληροφορία.

Ρώτησέ τον έπειτα τι άποψη έχει για το ποινικό σύστημα της χώρας.
Μπορεί να μην έχει καθόλου άποψη και αυτό πρέπει να σε προβληματίσει.
Ξαναρώτησέ τον, αν οι παραβάτες του νόμου, βγαίνοντας από τη φυλακή, έχουν κατά τη γνώμη του σωφρονιστεί. Το πιθανότερο είναι ότι θα σου απαντήσει όχι, επειδή αυτό το γνωρίζει εκ πείρας.
Τότε ρώτησέ τον μήπως οι φυλακές πρέπει να καταργηθούν και να αντικατασταθούν από πραγματικά σωφρονιστικά ιδρύματα. Αν σου πει ναι, ρώτησέ τον πώς φαντάζεται ότι πρέπει να λειτουργούν αυτά τα σωφρονιστικά ιδρύματα. Αν δεν ξέρει τι να σου απαντήσει ή αν ξεγλιστρήσει σε περιγραφές ταπείνωσης και σωματικής κακοποίησης, τότε ξέρεις ότι μπροστά σου δεν βρίσκεται ένας σύγχρονος άνθρωπος.

Καπάκι από πάνω ρώτησέ τον ποια άποψη έχει για τη θανατική ποινή.
Αν σου πει ότι πρέπει να επανέλθει στη νομοθεσία μας, είναι βέβαιο ότι έχεις μπροστά σου έναν άνθρωπο από το παρελθόν. Αν σου αρχίσει και τις περιγραφές (να τους κρεμούν στις πλατείες να τους βλέπει ο κόσμος και άλλα ακόμα πιο ανατριχιαστικά), τότε μπορείς να προσδιορίσεις με ακρίβεια την εποχή από την οποία προέρχεται. Προέρχεται από το Μεσαίωνα.

Μην τον ρωτήσεις τι γνώμη έχει για τον πόλεμο.
Θα σου πει ότι είναι εναντίον, επειδή έτσι έχει ακούσει να λένε όλοι γύρω του. Μην τον ρωτήσεις τι γνώμη έχει για τους αμερικανούς. Έχει τη χειρότερη γνώμη, γιατί καταλαβαίνει ότι το αντίθετο θα του δημιουργούσε πρόβλημα με τους συνομιλητές του.
Ρώτα τον καλύτερα τι γνώμη έχει για τους Τούρκους.

Με την ευκαιρία φέρε την κουβέντα στον Πατριάρχη και ρώτησέ τον, αν κάνει καλά που προσπαθεί να συνεννοηθεί με τις άλλες χριστιανικές εκκλησίες της Δύσης. Από τις αντιδράσεις του θα καταλάβεις πολλά πράγματα.

Μια και η κουβέντα σας θα έχει φτάσει ως εκεί, ρώτα τον πώς βλέπει τις άλλες θρησκείες, το μωαμεθανισμό, το βουδισμό, τον ινδουισμό.
Πάλι θα καταλάβεις πολλά πράγματα από τις απαντήσεις του.

Αν έχεις το θάρρος, κάνε του μια ανιχνευτική ερώτηση , αν δηλαδή θεωρεί δικαίωμα του ανθρώπου να δίνει τέλος στη ζωή του σε περίπτωση που πάσχει από επώδυνη και ανίατη ασθένεια. Μην αναφέρεις τη λέξη ευθανασία, γιατί μπορεί να τον ερεθίσεις.
Αν πάλι δεν έχεις τόσο θάρρος, ρώτα τον τουλάχιστον, αν συμφωνεί με την καύση των νεκρών.

Μην τον ρωτήσεις, αν πιστεύει στο Θεό ή όχι.
Ο προϊστορικός συνάνθρωπός μας μπορεί να είναι θρησκευόμενος, μπορεί να είναι και άθεος. Και στις δύο πάντως περιπτώσεις είναι κακός θρησκευόμενος και κακός άθεος.

Καλό επίσης είναι να εξετάσεις τι είναι αυτό που τον κάνει να γελά.
Του προκαλούν το γέλιο παραδείγματος χάριν οι πολύ κοντοί ή οι πολύ χοντροί; Οι γέροντες με άνοια και γενικώς οι γέροντες; Κάποιοι προβληματικοί που τριγυρνούν στους δρόμους μονολογώντας; Οι χωρικοί με τη βαριά προφορά; Οι αναλφάβητοι; Μήπως γελά με τις βωμολοχίες; Με μια γάτα που της έχουν δέσει ένα τενεκεδάκι στην ουρά; Με αυτούς που ψευδίζουν ή τραυλίζουν;
Αν σου πει ναι, σήκω και φύγε αμέσως από κοντά του. Είναι ένας επικίνδυνος προϊστορικός. Αν πάλι σου πει ότι γελά περισσότερο με τον εαυτό του παρά με τους άλλους, μείνε στη θέση σου, υπάρχουν ελπίδες.

Κάνε του άλλη μια ανιχνευτική ερώτηση, αυτή τη φορά σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων. Αν αρχίσει να αναμασά τα γνωστά αναμασήματα, «βεβαίως και οι γυναίκες έχουν δικαιώματα» κλπ, κάνε του μια πιο προσωπική ερώτηση:
Πώς θα του φαινόταν παραδείγματος χάριν, αν αυτός καθόταν μόνιμα στη θέση του συνοδηγού και η γυναίκα του πάντα στη θέση του οδηγού;
Ή: θα τον ενοχλούσε, αν η γυναίκα του είχε ανώτερη μόρφωση, υψηλότερες αποδοχές και μεγαλύτερη κοινωνική αναγνώριση;
Ή: θα ήθελε ο ίδιος να ασχοληθεί με τα οικιακά και τη φροντίδα των παιδιών, ενώ η γυναίκα του θα εργαζόταν για τον επιούσιο;
Ή:θα ένιωθε μειονεκτικά, αν έπαιρναν αυτός και τα παιδιά του το επώνυμο της γυναίκας του;

Αν ο συνομιλητής σου είναι θηλυκού γένους, κάνε ακριβώς τις ίδιες ερωτήσεις. Από τις απαντήσεις που θα πάρεις , θα καταλάβεις αν έχεις μπροστά σου ένα σύγχρονο άνθρωπο ή κάποιον παλαιοτέρας κοπής , μεταμφιεσμένο σε σύγχρονο.

Σε περίπτωση που ο συνομιλητής σου είναι θηλυκού γένους, συνέχισε τις ερωτήσεις. Ρώτα την γιατί οι ομόφυλές της κρύβουν την ηλικία τους, γιατί κυκλοφορούν μισόγυμνες μέσα στο κρύο, γιατί βάφουν ξανθά τα γκρίζα μαλλιά τους και γιατί, όταν ταξιδεύουν εκτός Ελλάδος, καταναλώνουν όλο το χρόνο τους στα μαγαζιά αγοράζοντας πανάκια, αντί να δουν τη χώρα και τον πολιτισμό της. Αν σου απαντήσει ότι αυτή είναι η φύση των γυναικών, εξήγησέ της ότι με τέτοια τερτίπια δεν πρόκειται ποτέ να εξισωθούν με τους άνδρες. Αν σηκώσει τους ώμους αδιάφορα ή αν θυμώσει υπερβολικά με την παρατήρησή σου, τότε πρόκειται για μια προϊστορική κυρία που αρνείται να ξεβολευτεί και να αναλάβει το νέο ρόλο που της προτείνει η κοινωνία.

Τέλος, αν ακόμα δεν έχεις καταφέρει να προσδιορίσεις τι ακριβώς έχεις απέναντί σου, ρώτησέ το συνομιλητή σου τι είναι προτιμότερο για μια φτωχή χώρα: να έχουν τα παιδιά της ψωμί να φάνε ή να μάθουν ανάγνωση και γραφή; Αν σου απαντήσει ότι είναι καλύτερο το δεύτερο, ρώτησέ τον σε τι θα τους χρησιμεύσουν τα κολλυβογράμματα που θα μάθουν σε μια χώρα όπου οι άνθρωποί της πεθαίνουν της πείνας. Εξήγησέ του ότι αυτό λέγεται πρωθύστερο σχήμα, διότι πρώτα
εξαλείφεται η πείνα και κατόπιν δημιουργούνται θέσεις εργασίας για εγγράμματους. Εξήγησέ του επίσης ότι ένα υποσιτισμένο παιδί καλύτερα έχει να φάει ένα πιάτο φαγητό παρά να γράφει με τρεμάμενο χεράκι «εγώ τρώω, εσύ τρως, αυτός τρώει».

Αν εκείνος συνεχίσει και σου πει ότι δεν αγοράζει ποτέ προϊόντα παιδικής εργασίας, ρώτησέ τον, τι θα απογίνουν αυτά τα παιδιά, όταν θα βρεθούν στους δρόμους χωρίς εργασία. Εξήγησέ του ότι η χώρα στην οποία ανήκουν, δεν σκοπεύει να μεριμνήσει γι αυτά.
Μήπως έχει σκεφτεί κάποια εναλλακτική λύση;
Ποια;

Αν δείξει ιδιαίτερα ευαίσθητος στο θέμα των παιδιών, αυτό είναι καλό σημάδι, αλλά εσύ μην επαναπαυθείς. Ρώτα τον αν γνωρίζει ότι παιδιά δεν διακινούνται μόνο με σκοπό την πορνεία ή την αφαίρεση οργάνων, αλλά με σκοπό τη θανάτωσή τους μπροστά στις οθόνες του υπολογιστή προς ευχαρίστηση άρρωστων ψυχικά ενήλικων θεατών.

Αν τον δεις επιτέλους να χάνει την αταραξία του και να εξεγείρεται, τότε μάλλον έχεις μπροστά σου ένα σύγχρονο άνθρωπο, με τον οποίο μπορείς να συνεννοηθείς.

Για καλό και για κακό κάνε του και ένα τελευταίο τεστ:

Ρώτησέ τον, αν έχει πάει ποτέ σε σφαγείο ή έστω αν έχει αναρωτηθεί τι γίνεται σε κείνους τους κρυμμένους από τους υπόλοιπους ανθρώπους τόπους, για τους οποίους κανείς ποτέ δεν μιλά.

Από την απάντησή του θα βγάλεις το τελικό σου συμπέρασμα.


(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία, στους enet διαλόγους).