"Ανθολογία λατινικής ερωτικής ποίησης" των Ανδρέα Μιχαλόπουλου και Χαρίλαου Μιχαλόπουλου. Κριτική μου στο περιοδικό Μανδραγόρας, τεύχος 64

 

 

Όταν μιλάμε για ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, εμείς οι Έλληνες έχουμε την τάση να εννοούμε κυρίως τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και συγκαταβατικά δεχόμαστε ότι η συνέχειά του είναι ο ρωμαϊκός.

Έχοντας ήδη ένα βαρύ αρχαιοελληνικό παρελθόν, δεν έχουμε τον χρόνο και τη διάθεση να ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τον αδελφό πολιτισμό που ανέπτυξαν οι Ρωμαίοι, με την καλλιτεχνική τους παραγωγή και κυρίως με τη γραπτή κληρονομιά τους, μεγάλο μέρος της οποίας καλύπτει η ποίησή τους.

 

Όποιος το επιχειρήσει ωστόσο θα μείνει έκπληκτος με την ισχυρή επίδραση που άσκησε πάνω στη λατινική ποίηση η ελληνική μυθολογία και η αρχαία ελληνική ποίηση, κυρίως η αλεξανδρινή-ελληνιστική. Επίδραση όμως που δεν έμεινε στη μίμηση, αλλά εξελίχθηκε και μας έδωσε εξαιρετικά ποιητικά έργα νέας πνοής και αντίληψης του κόσμου.

Στην « Ανθολογία λατινικής ερωτικής ποίησης» των Ανδρέα Ν. Μιχαλόπουλου και Χαρίλαου Ν. Μιχαλόπουλου, καθηγητών Λατινικής Φιλολογίας στα τμήματα Φιλολογίας ΕΚΠΑ και ΔΠΘ αντίστοιχα, έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της τόσο δικής μας και συγχρόνως τόσο άγνωστής μας λατινικής ποίησης με κεντρικό θέμα τον έρωτα.

Ανθολογούνται οι ποιητές Κάτουλλος, Βεργίλιος, Οράτιος, Προπέρτιος, Τίβουλλος, Σουλπικία (μοναδική Ρωμαία ποιήτρια), Οβίδιος, Μαρτιάλης και ποιήματα μιας ανώνυμης συλλογής με τον τίτλο «Πριάπεια» καλύπτοντας έτσι μια περίοδο από την εποχή της Δημοκρατίας μέχρι τα αυτοκρατορικά χρόνια.

Ο έρωτας εδώ, ελεύθερος ακόμα από τα δεσμά που θα του επιβάλουν οι αιώνες που έρχονται, δεν διστάζει να μιλήσει με τη γλώσσα του σώματος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι μόνο πόθος:

Ο σπουργίτης της κοπέλας μου πέθανε!

Ο σπουργίτης, της κοπέλας μου η χαρά…

…Σπουργίτη καημενούλη,

Για σένα τα ματάκια της κοπέλας μου

κοκκίνισαν πρησμένα από το κλάμα.

(Κάτουλλος)

 

Ο αιώνιος, ο μεγάλος έρωτας αντιπροσωπεύεται κυρίως στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου:

Κι εσύ, δέντρο, που με τα κλαδιά σου σκεπάζεις του ενός

το δύστυχο σώμα, σε λίγο δυο σώματα θα σκεπάζεις.

Κράτα σημάδια της σφαγής και μαύρους και πένθιμους

να έχεις τους καρπούς σου, αυτό το διπλό φονικό για να θυμίζουν

πάντα.

 

Την προδομένη από έρωτα γυναίκα τη βρίσκουμε στην «Αινειάδα» του Βεργίλιου, όταν η Διδώ απελπισμένη και εξοργισμένη βλέπει τον αγαπημένο της Αινεία να την εγκαταλείπει για πάντα:

 

…

βοήθεια να ζητά κι ανάξιο θάνατο των δικών του να αντικρίσει…

βασίλειο και φως ποθητό να μην απολαύσει,

μα πρόωρα να χάσει τη ζωή του κι άταφος να κείτεται στην άμμο.

 

 

Υπάρχει ωστόσο και ο έρωτας της καθημερινής ζωής που είναι συχνά βασανιστικός:

 

…

θα με λυπόσουν έτσι πεσμένο μπρος στα σκληρά της πόρτας σου τα φύλλα,

στους βοριάδες που φυσούν εδώ εκτεθειμένο.

 

Ακούς πώς τρίζει η πόρτα, πώς αντηχούν τα δέντρα

που’ ναι στον κήπο φυτεμένα του ωραίου σου σπιτιού

και πώς ο Δίας με ξάστερο ουρανό παγώνει

του χιονιού τις νιφάδες που έπεσαν στη γη;

(Οράτιος)

 

Ο Προπέρτιος ικετεύει ευθέως την κλειστή πόρτα της αγαπημένης του:

 

Πόρτα, που είσαι πιο σκληρή κι απ’ την κυρά μου ακόμη,

γιατί κλεισμένη σιωπάς με τα σκληρά σου φύλλα;

….

Τέλος ο πόνος μου δεν θα’ χει;

 

Για τον Τίβουλλο ο έρωτας είναι σκληρή σκλαβιά:

 

Σκλαβιά σκληρή με περιμένει κι είμαι δεμένος με αλυσίδες.

Ο Έρωτας ποτέ δεν χαλαρώνει τα δεσμά του για με τον δυστυχή…

Τώρα είναι η μέρα μου πικρή και της νυχτιάς η σκιά πικρότερη ακόμη.

 

Η Σουλπικία απευθύνεται στον εραστή της νιώθοντας ένοχη:

 

Μόνο σου σ’ άφησα χτες βράδυ,

το πάθος μου για σε να κρύψω θέλοντας.

Δεν έχω για καμιά ανοησία στα νιάτα μου πιότερο μετανιώσει

απ’ αυτό που έκανα χθες βράδυ

…

 

Ωστόσο ο καθημερινός έρωτας είναι ένας έρωτας σαρκικός, είναι ερωτικός πόθος που έχει αρχή και τέλος.

 

Ο Μαρτιάλης απογοητευμένος, επειδή καμιά από τις ερωμένες του δεν ήρθε, γράφει:

 

Έξι ποτήρια η Λαίβια, οκτώ η Ιουστίνη,

πέντε η Λυκίς, τέσσερα η Λύδη, τρία η Ίδα.

Όσα τα γράμματα, τόσα και τα ποτήρια φαλερνικού κρασιού.

Κι αφού καμιά δεν έρχεται, Ύπνε, έλα εσύ.

 

 

Ο Οράτιος:

…ποιος τρυφερός νεαρός στ’ αρώματα λουσμένος

στην αγκαλιά του σ’ έχει;

…

Αυτός που τώρα εύπιστος χρυσή σ’ απολαμβάνει

κι ελπίζει πως θα’ σαι πάντα διαθέσιμη, πάντα αγαπημένη,

ανίδεος για την απατηλή σου αύρα.

 

Και αλλού:

Χλόη μου, σαν ελαφάκι μ’ αποφεύγεις,

….

Σταμάτα πια πίσω απ’ τη μάνα σου να τρέχεις,

αφού ώριμη πια είσαι για άντρα.

 

Ο Οβίδιος δεν διστάζει να μας δώσει τολμηρές εικόνες:

…

Της έσκισα το φόρεμα (δεν δυσκολεύτηκα πολύ, αραχνοΰφαντο ήταν).

Κι όμως εκείνη πάλευε να καλυφθεί μ’ αυτό,

μα πάλευε σαν να μην ήθελε τη νίκη

κι έτσι εύκολα νικήθηκε από δική της προδοσία.

Τα ρούχα της τα έβγαλε και στάθηκε μπροστά μου.

Κορμί χωρίς ψεγάδι.

 

 

Ακόμα και την πρόσκαιρη ερωτική ανικανότητα δεν έχει πρόβλημα ο Οβίδιος να την κάνει ποίημα:

 

…

Και μου’ λεγε γλυκόλογα, με έλεγε «αφέντη»

και όλα τα ξεσηκωτικά που χαίρεται καθένας να ακούει.

Πάγος ήταν τα μέλη μου, σαν ναρκωμένα με φαρμάκι,

κι έτσι νωθρά κι αδύναμα κάθε μου σχέδιο καταστρέψαν.

Σαν κούτσουρο ξάπλωνα ξερό, θέαμα άχρηστο και βάρος…

Και για να μην το καταλάβουνε οι δούλες πως ανέγγιχτη έφυγε,

κάλυψε την ντροπή μου ρίχνοντας νερό επάνω στο κρεβάτι.

 

Τέλος στα Πριάπεια ο έρωτας είναι καθαρά σεξουαλική πράξη:

 

«Σεβάσμιες δέσποινες, μακριά από δω!

Ντροπή σας να διαβάζετε στίχους αισχρούς».

Καρφάκι δεν τους καίγεται! Έρχονται κατά πάνω μου.

Με τι χαρά και προθυμία κι επίγνωση (αναμφιβόλως!)

οι δέσποινες χαζεύουν το μεγάλο μου μαρκούτσι.

 

 

Έχουμε λοιπόν εδώ ένα πανόραμα της λατινικής ερωτικής ποίησης που μιλά για τους μεγάλους έρωτες της ζωής αλλά και για τους μικρούς που σε λίγο χρόνο θα εκπνεύσουν. Και στις δύο περιπτώσεις ο έρωτας προκαλεί την ίδια αναστάτωση, την ίδια ταραχή, την ίδια ευδαιμονία και την ίδια μελαγχολία που προκαλεί πάντα ο γιος της Αφροδίτης. Τα συναισθήματα αυτά δεν μπορεί να τα αλλάξει ο χρόνος. Γι’ αυτό και σήμερα, ύστερα από τόσους αιώνες, αναγνωρίζουμε στους στίχους αυτούς τον εαυτό μας και τους δικούς μας έρωτες.

 

Κάθε ποιητής συνοδεύεται από μια σύντομη εργοβιογραφία, ώστε να έχουμε μια καλή εικόνα της ζωής και της ποίησής του.

 

Η μεταφορά στα ελληνικά δεν απομακρύνεται από το πρωτότυπο και παράλληλα διατηρεί ένα ρυθμικό τόνο που μας συγκρατεί μέσα στα πλαίσια της ποίησης.

 

Η «Ανθολογία λατινικής ερωτικής ποίησης» δεν απευθύνεται μόνο σε όσους ασχολούνται με τη λατινική γραμματεία. Απευθύνεται στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό που θέλει να γνωρίσει και να χαρεί μια ποίηση κλασική, διαχρονική, μια ποίηση που είναι δική μας, εφόσον γεννήθηκε και άνθισε στον κοινό ελληνορωμαϊκό κόσμο, στον δικό μας κόσμο.