Ποιοι ζουν χωρίς σκοπό;

Μια και οι άνθρωποι, όσο κι αν προσπαθούμε, δεν μπορούμε να βρούμε νόημα στη ζωή - ή άλλοι μεν βρίσκουν το ένα νόημα και άλλοι το άλλο - πολλοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ναι μεν η ζωή γενικά δεν έχει νόημα, αλλά ο καθένας από μας μπορεί να βάλει ένα σκοπό στη ζωή του και να ζήσει για να τον πραγματώσει.

Αυτό φυσικά δεν αλλάζει την κατάσταση: ξέρουμε ότι η ζωή δεν έχει νόημα, παρηγοριόμαστε όμως δίνοντας ένα σχετικό νόημα στη δική μας προσωπική ζωή, δηλαδή θέτοντας σκοπούς.

Το να βάλουμε ένα σκοπό στη ζωή μας δεν είναι βέβαια το ίδιο πράγμα με τον γενικότερο προβληματισμό περί νοήματος της ζωής, είναι όμως μια καλή ψευδαίσθηση για να διανύσουμε τη ζωή μας χωρίς κατάθλιψη.

Γιατί, πώς θα μπορούσε κανείς να ζήσει χωρίς κανένα σχέδιο, κανένα πρόγραμμα, καμιά προσδοκία για το μέλλον του; Πώς θα άντεχε μια εντελώς άδεια ζωή χωρίς ούτε ένα μικρό όραμα στο μυαλό του;

Υπάρχουν βέβαια κι αυτοί που καταφέρνουν να ζουν έτσι, μέρα μπαίνει μέρα βγαίνει, δεν βαριέσαι, καλά να είμαστε μόνο. Έτσι ζουν τα παιδιά. Χαίρονται το παρόν τους και το μέλλον είναι γι’ αυτά μια μακρινή υπόθεση που δεν τα απασχολεί. Είναι κάπως ζωώδης μια τέτοια στάση απέναντι στη ζωή, αλλά φαίνεται ότι κάποιοι είναι ικανοποιημένοι έτσι. Όχι όμως πολλοί.

Το να ζει κανείς χωρίς σκοπό είναι για τους περισσότερους βαρύ φορτίο. Δεν θα ακούσουμε κανέναν να λέει χαρούμενος: «Ζω χωρίς σκοπό». Όποιος το λέει αυτό το λέει με θλίψη. Και εύκολα μπορεί να πέσει σε κατάθλιψη. Οι καταθλιπτικοί ζουν χωρίς σκοπό. Αν είχαν ένα κίνητρο, έναν λόγο για να ζήσουν, θα ξεπερνούσαν πιο εύκολα την κατάθλιψή τους.

Πότε άραγε ο άνθρωπος ένιωσε την ανάγκη να ζήσει για κάποιο σκοπό; Ή μάλλον πότε συνειδητοποίησε αυτή την ανάγκη;

Ο πρωτόγονος δεν είχε την πολυτέλεια να κάτσει και να σκεφτεί τέτοια πράγματα. Έπρεπε να είναι σε συνεχή επαγρύπνηση για να μείνει ζωντανός. Αυτός ήταν ασφαλώς ένας πολύ σοβαρός σκοπός που τον κρατούσε σε συνεχή ετοιμότητα. Επομένως είναι αδύνατο να φανταστούμε έναν πρωτόγονο να κάθεται συλλογισμένος σε μια πέτρα και να μονολογεί ότι η ζωή του δεν έχει σκοπό.

Από τη στιγμή που ο άμεσος κίνδυνος για την επιβίωση εξέλιπε, ο άνθρωπος στράφηκε σε άλλες δραστηριότητες και άρχισε να φτιάχνει αυτό που λέμε πολιτισμό. Τότε εμφανίστηκε και ο σκοπός της ζωής. Όχι φυσικά για όλους. Οι περισσότεροι συνέχισαν να αγωνίζονται για την επιβίωση απέναντι σε εχθρούς, απέναντι στους ισχυρούς, απέναντι στις σιτοδείες, στις επιδημίες και στις άλλες συμφορές. Το ψωμί έβγαινε δύσκολα και ο σκοπός της ζωής, αν και όχι συνειδητός, ήταν μόνο η επιβίωση.

Κάποιοι λίγοι τυχεροί που άλλοι δούλευαν για πάρτη τους, είχαν ελεύθερο χρόνο και περνούσαν καλά απολαμβάνοντας τα πλούτη τους. Αλλά πόσο καιρό να τα απολαμβάνει κανείς συνέχεια, κάθε μέρα, όλη μέρα όλο τα ίδια και τα ίδια; Έρχεται κάποια στιγμή που μπουχτίζει, βαριέται, θέλει κάτι άλλο. Το κάτι άλλο μπορεί να είναι ακόμα περισσότερα πλούτη ή μια ακόμα περιοχή στην επικράτειά του. Μπορεί να είναι η εξόντωση ακόμα περισσότερων αντιπάλων του. Ή μπορεί να είναι η σύνθεση ενός ποιήματος. Όλα αυτά και άλλα πολλά μπορούν να γίνουν σκοπός της ζωής.

Μέσα στους αιώνες που ακολούθησαν και καθώς οι άνθρωποι βολεύονταν καλύτερα στο πολιτισμικό περιβάλλον τους και αποχτούσαν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, ο σκοπός της ζωής γινόταν ένα συνειδητό αίτημα.

Ο πιο απλός σκοπός και ο πιο γενικευμένος ήταν και είναι να βρουν μια καλή δουλειά, να κάνουν οικογένεια και να μεγαλώσουν σωστά τα παιδιά τους. Είναι πολύ δύσκολο να βρούμε ανάμεσα σε παντρεμένους με παιδιά άτομα που να μονολογούν ότι δεν έχουν σκοπό στη ζωή τους.

Η ζωή πάντως δίνει στους ανθρώπους πολλά είδη σκοπών. Να σπουδάσουν, να πετύχουν στη ζωή τους, να καλλιεργήσουν τα ταλέντα τους, να προσφέρουν στην κοινωνία, να προστατέψουν τη φύση, να υπηρετήσουν την ιδεολογία τους. Υπάρχουν και οι κακοί σκοποί που όμως κι αυτοί είναι σκοποί. Τέτοιους έχουν οι άνθρωποι του υποκόσμου. Κι αυτοί για ένα σκοπό ζουν και νιώθουν μια πληρότητα στη ζωή τους, όταν τον πραγματώνουν. Δεν μπορώ να φανταστώ έναν κακοποιό να μονολογεί θλιμμένος ότι ζει χωρίς σκοπό.

Ποιοι ζουν χωρίς σκοπό τελικά εκτός από τα παιδιά; Κάποιοι επιπόλαιοι και κάποιοι καταθλιπτικοί. Κάποιοι εξαθλιωμένοι που έχουν πεταχτεί στο περιθώριο της κοινωνίας. Κάποιοι επίσης εξαθλιωμένοι που ζουν σε πολύ φτωχές χώρες και αγωνίζονται για την επιβίωση. Όσοι ζουν σε εμπόλεμες περιοχές, όπου και πάλι μόνο η επιβίωση έχει σημασία.

Και οι γέροντες.

Αυτοί οι τελευταίοι αποτελούν μια ειδική περίπτωση. Πίσω τους απλώνεται μια μακρά ζωή γεμάτη σκοπούς. Είτε τους έχουν πραγματοποιήσει είτε όχι, αυτό που έχει σημασία είναι ότι έθεσαν σκοπούς και προσπάθησαν να τους υλοποιήσουν. Υποθέτω ότι οι περισσότεροι τα κατάφεραν, έστω εν μέρει. Έζησαν επομένως μια λίγο πολύ φυσιολογική ζωή με επιτυχίες και αποτυχίες έχοντας δώσει ένα υποκειμενικό νόημα στην ύπαρξή τους και ευλογήθηκαν να φτάσουν ακέραιοι στα γεράματά τους. Όπου πλέον δεν έχουν κανένα σκοπό, εκτός από το να διατηρηθούν ακέραιοι όσο γίνεται περισσότερο. Αυτό βέβαια δεν είναι σκοπός, είναι απλή προσπάθεια επιβίωσης.

Ωστόσο δεν πρόκειται ποτέ να ακούσουμε κανένα γέροντα να διαμαρτύρεται ότι ζει χωρίς σκοπό. Σαν τα παιδιά κι αυτοί ζουν την κάθε μέρα τους και το μέλλον δεν τους απασχολεί, επειδή ξέρουν ότι δεν υπάρχει. Άλλοι είναι ευχαριστημένοι και δοξάζουν τον Κύριο ότι έζησαν μια γεμάτη ζωή και άλλοι είναι απογοητευμένοι, επειδή δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν αυτά που έθεσαν ως σκοπό στη ζωή τους. Όπως και να’ χει, όλα αυτά είναι πλέον παρελθόν. Οι σκοποί τέλειωσαν και τώρα κάθονται ήσυχα στην αίθουσα αναμονής περιμένοντας τον άλλον εκείνο Κύριο με το δρεπάνι.