Εαυτός και σώμα

                    Внетелесное переживание

Όταν γεννιόμαστε, είμαστε μόνο σώμα. Κι όταν πεθαίνουμε, πάλι μόνο σώμα απομένουμε.

Όμως το σώμα μας έχει την εκπληκτική ικανότητα να εμφανίζει ανάμεσα στη γέννηση και τον θάνατό του κάτι που το ονομάζουμε εαυτό.

Μεγαλώνοντας σταθεροποιούμαστε σε αυτό που εννοούμε με τη λέξη «εαυτός». Ο εαυτός μου είμαι εγώ. Κυρίως είμαι το σύνολο των εμπειριών και των γνώσεων μου, ο χαρακτήρας μου, ο ψυχισμός μου, οι ιδέες μου, τα συναισθήματά μου και το παρελθόν μου, όσο από αυτό έχω συγκρατήσει στη μνήμη μου. Είμαι όμως και το σώμα μου, αν και συνήθως ξεχνάμε να το συμπεριλάβουμε σε ό,τι λέμε «εαυτός».

Αλλά ο εαυτός μας, αυτό που αναγνωρίζουμε ως εαυτό και το αντιδιαστέλλουμε από τους άλλους, οφείλει τον σχηματισμό του στο σώμα που τον έχει παραγάγει. Σε αυτό επίσης οφείλει κατά μεγάλο μέρος τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του. Ένα σώμα με αναπηρία πχ θα επηρεάσει με τον τρόπο του τον εαυτό που θα παραχθεί από αυτό το σώμα. Το ίδιο θα συμβεί και με ένα σώμα τέλειο. Ένα σώμα κοντό, ψηλό, παχύ, αδύνατο, υγιές, άρρωστο, με λευκό ή μαύρο δέρμα θα επηρεάσει τον εαυτό που θα αναπτυχθεί μέσα του.

Ο εαυτός μας δεν θα είναι ο ίδιος σε κάποια σημεία, αν χάσουμε 30, 40, 50 κιλά. Δεν θα είναι ο ίδιος επίσης, αν πάρουμε 30, 40, 50 κιλά. Θα αλλάξει σε κάποια σημεία, αν μας συμβεί ένα σοβαρό ατύχημα που θα μας καθηλώσει σε αναπηρική καρέκλα. Θα αλλάξει, αν μια σοβαρή αρρώστια προσβάλει το σώμα μας. Αν και λίγο πολύ το ξέρουμε εκ πείρας αυτό, ξέρουμε δηλαδή ότι ο εαυτός μας αλλάζει, αν αλλάξει το σώμα μας, όμως συνήθως το προσπερνάμε και έχουμε μια σταθερή αίσθηση εαυτού. Δεν είναι όμως έτσι. Το σώμα μας επηρεάζει βαθύτατα τον εαυτό μας και καθώς αυτό αλλάζει με τα χρόνια, αναγκαστικά αλλάζει και ο εαυτός μας.

Όταν λέμε «ο εαυτός μου», εννοούμε κυρίως το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών μας ιδιοτήτων. Το σώμα μας το εννοούμε περισσότερο ως την έδρα του εαυτού μας, της προσωπικότητάς μας, ως την απαραίτητη βάση, πάνω στην οποία στηρίζεται ο εαυτός μας.

Αυτό έχει μια δικαιολογία, καθώς το σώμα μας παραμένει ο μεγάλος άγνωστος της ζωής μας που δουλεύει ερήμην μας, δεν μας ρωτά, δεν παίρνει την άδειά μας για να λειτουργήσει. Οι σωματικές λειτουργίες γίνονται αυτόματα, όπως αυτόματα λειτουργεί μια μηχανή. Η καρδιά, το στομάχι, οι  πνεύμονες, τα νεφρά, όλα τα όργανα του σώματός μας λειτουργούν χωρίς τη συμμετοχή του εαυτού. Οι φυσικές, χημικές και βιολογικές λειτουργίες που επιτελεί το σώμα μας έχουν μια σοφία που ο μη ειδικός αδυνατεί να καταλάβει. Ούτε και μπορούμε να επέμβουμε σ’ αυτές. Έτσι νιώθουμε ότι κατοικούμε σε ένα σώμα που κάνει μόνο του τη δουλειά του και δεν μας ρωτά. Το νιώθουμε λοιπόν κάπως σαν κατοικία, σαν βάση, έδρα το εαυτού μας.

Όμως μάλλον συμβαίνει το αντίθετο. Ο εαυτός μας είναι μέρος  του σώματός μας και αυτό το καταλαβαίνουμε με πολύ οδυνηρό τρόπο, αν πχ για κάποιο λόγο δεν μπορέσουμε να το εφοδιάσουμε με την ενέργεια που χρειάζεται για να συνεχίσει να λειτουργεί.

Στις πλούσιες και ασφαλείς κατά ένα τρόπο κοινωνίες μας έχουμε αναγάγει την τροφή και το ποτό ως τρόπο αύξησης της ευχαρίστησής μας, οπότε δεν αντιλαμβανόμαστε συνήθως ότι αυτό που κάνουμε είναι να τροφοδοτούμε το σώμα με την ενέργεια που χρειάζεται. Αν για κάποιο λόγο δεν μπορέσουμε όμως να το κάνουμε, τότε βλέπουμε πόσο επιτακτικά απαιτεί από τον εαυτό τροφή και νερό. Η πείνα και η δίψα μάς βασανίζουν και μας υποχρεώνουν να βρούμε τροφή και νερό για να συνεχίσει να λειτουργεί το σώμα μας. Σε μια τέτοια περίπτωση φαίνεται καθαρά ότι ο εαυτός είναι υπηρέτης του σώματος και όχι το αφεντικό του.

Φαίνεται και σε άλλες περιπτώσεις: δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ανάγκη του για ύπνο. Αν την αγνοήσουμε, το σώμα κάποια στιγμή θα κοιμηθεί, χωρίς να μας πάρει την άδεια, και μαζί με το σώμα θα κοιμηθεί κι ο εαυτός μας.

Αν αγνοήσουμε την ανάγκη του για ξεκούραση και συνεχίσουμε να δουλεύουμε, το σώμα θα πάψει από ένα σημείο και μετά να συνεργάζεται με τον εαυτό μας, θα πέσει κάτω, θα παραλύσει, θα λιποθυμήσει, θα αναγκάσει τον εαυτό να σταματήσει να το καταπονεί.

Από τη στιγμή που γεννιόμαστε ως τη στιγμή που θα πεθάνουμε αναπνέουμε οξυγόνο και εκπνέουμε διοξείδιο του άνθρακα. Ούτε που το προσέχουμε βέβαια αυτό. Αλλά το σώμα που χρειάζεται το οξυγόνο του δουλεύει ασταμάτητα, εισπνέει και εκπνέει, ενώ εμείς κάνουμε διάφορα, μιλάμε, γελάμε, περπατάμε, διαβάζουμε και ενίοτε γράφουμε και υψιπετή ποιήματα. Το σώμα αδιαφορεί για όλα αυτά. Θέλει απλώς το οξυγόνο του. Κι αν ποτέ συμβεί και βρεθούμε σε περιβάλλον με λίγο ή καθόλου οξυγόνο, τότε σημαίνει συναγερμός και ο εαυτός αφήνει κατά μέρος ό,τι κάνει και τρέχει να βρει οξυγόνο για το σώμα.

Γενικά ο εαυτός μας δεν πολυασχολείται με το σώμα μας, όταν όλα βαίνουν καλώς, και γι’ αυτό έχει την ψευδαίσθηση ότι το σώμα είναι ένα εξάρτημά του, ενώ συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ο εαυτός μας είναι εξάρτημα του σώματός μας.

Πολύ συχνά δίνουμε προτεραιότητα στο σώμα μας για να πετύχουμε τις επιδιώξεις όχι του σώματος αλλά του εαυτού μας. Βασικά το θέλουμε υγιές, ώστε να μη μας απασχολεί με τα προβλήματά του και γι’ αυτό φροντίζουμε να αποφεύγουμε ό,τι το βλάπτει, κάνουμε γυμναστική και πάμε στο γιατρό για προληπτικές εξετάσεις.

Το θέλουμε και ωραίο για να προσελκύσουμε το αντίθετο φύλο με την ιδέα ότι έτσι θα δώσουμε ευχαρίστηση στον εαυτό μας, ενώ στην ουσία ικανοποιούμε την ανάγκη του σώματός μας για αναπαραγωγή.

Του  δίνουμε άμεση προτεραιότητα, αν αρρωστήσει, γιατί συνειδητοποιούμε ξαφνικά ότι χωρίς υγιές σώμα ο εαυτός μας θα είναι δυστυχής και χωρίς καθόλου σώμα ο εαυτός μας θα πάψει να υπάρχει.

Παρ’ όλα αυτά, εμείς επιμένουμε στην ψευδαίσθηση ότι ο εαυτός μας είναι αυτός που μετρά και ότι το σώμα μας είναι ο απαραίτητος συνοδός του εαυτού μας. Συμβαίνει ασφαλώς το ακριβώς αντίθετο.

Η ψευδαίσθηση αυτή εντείνεται, επειδή κάνουμε πράγματα που βλάπτουν το σώμα μας, αλλά εμείς τα κάνουμε, γιατί μας αρέσουν. Τρώμε πολύ, πίνουμε πολύ, καπνίζουμε, αποφεύγουμε την άσκηση. Το σώμα έχει αντοχές και μπορεί να ανταπεξέρχεται στις καταχρήσεις, στις οποίες το υποβάλλουμε, επειδή είναι ένας καταπληκτικός μηχανισμός που μπορεί να επιδιορθώνει τις βλάβες που υφίσταται. Μέχρι όμως ενός σημείου.

Μετά μάς ειδοποιεί ότι ως εδώ και μη παρέκει. Εμφανίζονται οι διάφορες αρρώστιες και ο εαυτός περνά αμέσως σε δεύτερη μοίρα. Τώρα προέχει η διάσωση του σώματος, επειδή ο εαυτός συνειδητοποιεί ότι χωρίς το σώμα του δεν είναι τίποτα, είναι αέρας κοπανιστός.

Αλλά και χωρίς καταχρήσεις έρχεται πάλι η στιγμή που το σώμα μάς ειδοποιεί ότι έχει δουλέψει πολλά χρόνια και τα εξαρτήματα της μηχανής έχουν αρχίσει να φθείρονται. Πόνοι διάφοροι, ανημποριά, γεροντικές εκφυλιστικές αρρώστιες κάνουν την εμφάνισή τους.

Ο εαυτός που ως τώρα ένιωθε κυρίαρχος του παιχνιδιού ανακαλύπτει με δυσφορία ότι είναι ακόλουθος του σώματός του και ότι, αν θέλει να συνεχίσει να υπάρχει, πρέπει να δώσει προτεραιότητα στο σώμα.

Φάρμακα, γιατροί, εξετάσεις, θεραπείες, όλα τώρα γίνονται για την καλή κατάσταση του σώματος. Που όμως εξακολουθεί να μη μας ρωτά, εξακολουθεί να λειτουργεί με τον σοφό τρόπο που ξέρει και να αντιδρά στις θεραπείες και τα φάρμακα, όπως αυτό νομίζει.

Τέλος, έρχεται η στιγμή που το σώμα ως παλιό πλέον μηχάνημα δεν μπορεί να δουλέψει άλλο. Σταματά να λειτουργεί, δηλαδή πεθαίνει. Και ο εαυτός, αυτός ο αλαζόνας κύριος που όλα τα χρόνια το έπαιζε αφέντης και άρχων του σώματος κάνει παφ! και εξαφανίζεται.

Ό,τι μένει είναι το σώμα, αυτό που από την αρχή, από τη στιγμή της γέννησής του – μην πω και από τότε που ήταν στην κοιλιά της μάνας του – ήταν πάντα κυρίαρχο, όπως έχει ορίσει η Φύση να είναι.

Αντίθετα από τον άνθρωπο, τα ζώα είναι ουσιαστικά μόνο σώμα. Σ’ αυτά ο υποτυπώδης εαυτός που αναπτύσσεται υπηρετεί πιστά το σώμα που τον φέρει. Μετακινεί το σώμα κοντά σε πηγές τροφής και νερού, το προστατεύει από το κρύο και τη ζέστη μεταφέροντάς το στο κατάλληλο περιβάλλον, το απομακρύνει από πιθανούς κινδύνους, το φέρνει κοντά σε άλλα σώματα του ίδιου είδους για να αναπαραχθεί.

Στα ζώα βλέπουμε καθαρά αυτό που η Φύση έχει ως πρώτη προτεραιότητα: τη διατήρηση του σώματος σε όσο γίνεται καλύτερη κατάσταση και την αναπαραγωγή του. Ο εαυτός εδώ είναι ολοφάνερα υπηρέτης του σώματος.