Οι πινακίδες της Vindolanda

Βόρεια Αγγλία, κοντά στα σύνορα με τη Σκωτία.

Τέλη του 1^ου αιώνα μΧ.

Βρισκόμαστε στο τελευταίο προς βορρά όριο του ρωμαϊκού κόσμου στα Βρετανικά Νησιά. Εδώ οι Ρωμαίοι φτιάχνουν από ξύλο και γρασίδι το φρούριο  Vindolanda γύρω στα 85 μΧ. Το φρούριο αργότερα έγινε πέτρινο και συνέχισε να υπάρχει μέχρι περίπου το 370 μΧ. Λίγο πιο νότια χτίστηκε το 122 μΧ το τείχος του Αδριανού.

Μετά από 1800 χρόνια, στην εποχή μας πια, οι αρχαιολόγοι με τις ανασκαφές τους φέρνουν στο φως χιλιάδες ευρήματα του φρουρίου, όπως ξίφη, βέλη, χτένια, υφάσματα και άλλα τεχνουργήματα και το 1992 έρχονται στο φως οι περίφημες πινακίδες της Vindolanda.

Οι πινακίδες της Vindolanda, σχεδόν χίλιες τον αριθμό, είναι πινακίδες γραφής. Οι Ρωμαίοι στρατιωτικοί, εξόριστοι σε ένα τόπο αγρίων, γράφουν με μελάνι πάνω σε λεπτά ξύλα μεγέθους καρτ ποστάλ πολλά και διάφορα σε μορφή επιστολής και τα στέλνουν σε συναδέλφους τους, σε ανωτέρους τους και σε φίλους και συγγενείς. Θεωρούνται τα αρχαιότερα δείγματα γραφής που ως τώρα έχουν ανακαλυφθεί στη Βρετανία.

Σε μια πινακίδα διαβάζουμε:

CIVES GALLI

DE GALLIAE

CONCORDES

QUE BRITANNI

 (Τα στρατεύματα της Γαλατίας αφιερώνουν αυτό το άγαλμα στη θεά Gallia με την υποστήριξη των γηγενών Βρετανών).

 

Παρά την επίσημη ονομασία της «Cohors IV Gallorum equitata», η φρουρά αποτελούνταν από βοηθητικό πεζικό και ιππικό και δεν ήταν ρωμαϊκή λεγεώνα. Οι ειδικοί μάς λένε ότι μόνο κατ’ όνομα ήταν φρούριο με στρατολογημένους στο ρωμαϊκό στρατό Γαλάτες. Αυτοί ήταν σχετικά λίγοι, καθώς οι περισσότεροι στρατολογούνταν επί τόπου, άρα ήταν Βρετανοί. Δεν επρόκειτο δηλαδή για Ρωμαίους πολίτες και δεν έχαιραν εκτίμησης όπως οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι. Ρωμαίοι πάντως ήταν ο εκάστοτε διοικητής του φρουρίου και οι συν αυτώ. Το φρούριο είχε το όνομα Vindolanda που πρέπει να ήταν το εκλατινισμένο τοπωνύμιο της περιοχής.

Στην πινακίδα 164 διαβάζουμε:

«Οι Βρετανοί μάχονται γυμνοί. Έχουν πολύ ιππικό. Το ιππικό δεν χρησιμοποιεί ξίφη και οι κακομοίρηδες οι Βρετανοί δεν προχωρούν συντεταγμένα για να ρίξουν τα ακόντιά τους».

                    nenu...[.]n. Brittones

                             nimium multi · equites

                             gladis · non utuntur equi-

               tes · nec residunt

               Brittunculi · ut · iaculos

               mittant

Η πινακίδα μάλλον έχει γραφτεί από κάποιον Ρωμαίο διοικητή που θέλει να δώσει πληροφορίες στον διάδοχό του.

Περίπου το 84 μΧ.

Μια άλλη πινακίδα, αρ. 291,  είναι πρόσκληση σε γιορτή γενεθλίων:

«Η Κλαυδία Σεβέρα στη Λεπιδίνα της, σε χαιρετώ. Την τρίτη ημέρα των Ειδών Σεπτεμβρίου, αδελφή, ημέρα γιορτής των γενεθλίων μου, σου στέλνω θερμή πρόσκληση για να είμαι σίγουρη ότι θα μας έρθεις, ώστε να είναι ακόμα πιο χαρούμενη η ημέρα με την άφιξή σου, αν είσαι παρούσα. Δώσε χαιρετίσματα στον Σεριάλι σου. Ο Αίλιός μου και το αγοράκι μου του στέλνουν τους χαιρετισμούς τους. Σε χαιρετώ, αδελφή, αγαπημένη μου ψυχούλα, και ελπίζω να περνάς καλά και να χαμογελάς.

Στη Σουλπικία Λεπιδίνα, σύζυγο του Σεριάλι, από τη Σεβέρα».

Cl(audia) · Seuerá Lepidinae [suae

                             [sa]l[u]tem

                             iii Idus Septembr[e]s soror ad diem

                             sollemnem natalem meum rogó

                           libenter faciás ut uenias

               ad nos iucundiorem mihi

                             [diem] interuentú tuo facturá si

               [.].[c.3]s uacat

               Cerial[em t]uum salutá Aelius meus .[

                         et filiolus salutant uacat

               uacat sperabo te soror

               uale soror anima

               mea ita ualeam

               karissima et haue

                 Sulpiciae Lepidinae

               Cerialis

               a S[e]uera

Γύρω στο 100 μΧ.    

        

Πινακίδα 311:

«Ο Σολλέμνις στον Πάρι, τον αδελφό του, με πολλούς, πολλούς χαιρετισμούς. Θέλω να ξέρεις ότι η υγεία μου είναι πολύ καλή, όπως ελπίζω και η δική σου, άνθρωπε αμελή εσύ που δεν μου έχεις στείλει ούτε ένα γράμμα. Αλλά εγώ φέρομαι, νομίζω, με πιο διακριτικό τρόπο και σου γράφω…(κενό) σε σένα, αδελφέ… (κενό) ο ομοτράπεζός μου. Δώσε εκ μέρους μου χαιρετισμούς στον Ντιλίγκενς και στον Κογκιτάτο και στον Κόρινθο και σου ζητώ να μου στείλεις τα ονόματα… (κενό). Σε χαιρετώ, πολυαγαπημένε μου αδελφέ.

Στον Πάρι…(κενό) της τρίτης Κοόρτης των Βαταβών, από τον Σολλέμνι».

Sollemnis Paridi fratri pluri-

               mam salute[m

               ut scias me recte ualere

               quod te inuicem fecisse

               cupió · homo inpientissi-

               me qui mihi ne unam e-

               pistulam misisti sed

               putó me humanius

               facere qui tibi scribó

ii

. . . . . . .

               tibi frater [..]..[

               contubernalem meum

               salutabis a me Diligen-

               tem et Cogitatum et

               Corinthum et rogó

               mittas mihi nómina

               traces

. . . . . . .

               m2?]m.

               ]ter

               ]me

               m1Paridi ..luc..or.[

               coh]ortis iii Batauo-

               rum

               a Sollemni

               ]....o

Πινακίδα 154:

Το κείμενο είναι μια αναφορά της πρώτης Κοόρτης του Τανγκριανού. Περιέχει την ημερομηνία, το όνομα της μονάδας, το όνομα του διοικητή και τη συνολική δύναμη της μονάδας. Ακολουθεί ένας κατάλογος όσων απουσιάζουν σε κάποιο καθήκον τους, το σύνολο των απόντων και όσων είναι παρόντες. Οι παρόντες που είναι ακατάλληλοι για ενεργό υπηρεσία χωρίζονται σε κατηγορίες.

               xv K(alendas) Iunias n(umerus) p(urus) [co]h(ortis) i Tungro-

               rum cui praest Iulius Vere-

               cundus praef(ectus) dcclii in is (centuriones) vi

               ex eis absentes

                   singulares leg(ati) xlvi

               officio Ferocis

               Coris cccxxxvii

               in is (centuriones) ii

               Londinio (centurio) [i]

               uas..ad[c.4]…apadun… vi

               in is (centurio) i

               ]ac………allia viiii

               in is (centurio) i

               …c…ipendiatum xi

               1 in.a i

               xxxxv

               summa absentes cccclvi

               in is (centuriones) v

               reliqui praesentes cclxxxxvi

               in is (centurio) i

               ex eis

               aegri xv

               uolnerati vi

               lippientes [x]

               summa eor[um] xxxi

               reliqui ualent[es cc]lxv

               in [is (centurio) i]

Περίπου 92-97 μΧ.

Πινακίδα 346:

«Στείλτε περισσότερες κάλτσες και εσώρουχα».

Εκεί λοιπόν στη βροχερή και κρύα βόρεια Αγγλία σε ένα άχαρο φρούριο υποχρεώνονται να ζήσουν οι εγγράμματοι και πολιτισμένοι Ρωμαίοι αξιωματικοί συχνά με τις οικογένειές τους. Περιβάλλονται από «βάρβαρους» ιθαγενείς Βρετανούς που έχουν στρατολογηθεί σ’ αυτή τη βοηθητική μονάδα μαζί με κάποιους Γαλάτες (άλλους βάρβαρους δηλαδή). Αυτοί που ζουν πιο βόρεια είναι ανυπόταχτες κελτικές φυλές.

Οργανωμένοι και συστηματικοί οι Ρωμαίοι διοικητές ανταλλάσσουν με τις πινακίδες αυτές στρατιωτικές πληροφορίες, κάνουν αναφορές, ελέγχουν την κατάσταση των στρατιωτών τους, ζητούν εφόδια και προμήθειες.

Παράλληλα αλληλογραφούν με τους δικούς τους. Ο Σολλέμνις στέλνει μια επιστολή στον Πάρι, τον αδελφό του, μια επιστολή που σίγουρα αυτή τη στιγμή κάποιος άλλος κάπου στον κόσμο γράφει με τον ίδιο τρόπο στον δικό του αδελφό. Νέα για την υγεία του, παράπονα που ο αδελφός του δεν του γράφει, χαιρετισμούς σε φίλους. Κάτι του ζητά, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε, η γραφή έχει σβηστεί στο σημείο αυτό.

Ποιος να ήταν άραγε αυτός ο άγνωστος Sollemnis με το λατινικό όνομα που τον αδελφό του τον λέγανε με το ελληνικό όνομα Πάρι; Ποιοι να ήταν εκείνοι οι Diligens, Cogitatus  και Corinthus με τα λατινικά ονόματα και το ελληνικό; Τι ανάμειξη φυλών είχε γίνει εκείνα τα χρόνια, ώστε τα ελληνικά και λατινικά ονόματα να είναι φύρδην μίγδην; Πώς άραγε βίωνε ο Σολλέμνις την εξορία του σ’ εκείνα τα άγρια μέρη της ομιχλώδους Αγγλίας; Αναζητούσε τον ρωμαϊκό πολιτισμό του; Ένιωθε ανώτερος ζώντας ανάμεσα στους καθυστερημένους Βρετανούς; Οι ειδικοί μάς λένε ότι πιθανόν να ήταν κάποιος δούλος Ρωμαίου. Αλλά και δούλος να ήταν, σίγουρα θα ένιωθε ανώτερος από τους ιθαγενείς.

Η Claudia Severa, όπως μάς πληροφορεί το διαδίκτυο ( αλλά ήδη το γνωρίζουμε) γεννήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου κάποιας χρονιάς ανάμεσα στο 97 και 105 μΧ. Είχε ακολουθήσει πειθήνια στην εξορία τον άντρα της Aelius Brocchus που ήταν διοικητής ενός αδιευκρίνιστου φρουρίου, κάπου κοντά στο φρούριο Vindolanda.

Η Claudia Severa προσπαθεί να διατηρήσει τα έθιμα του πολιτισμένου κόσμου της μέσα σ’ ένα παγωμένο φρούριο, περικυκλωμένη από άγριους ιθαγενείς Βρετανούς που υπηρετούν στον ρωμαϊκό στρατό. Θέλει να γιορτάσει τα γενέθλιά της και καλεί στη γιορτή την αδελφή της. Η Σουλπικία Λεπιδίνα είναι κι εκείνη σύζυγος Ρωμαίου διοικητή, του Flavius Cerialis, που έχει στις διαταγές του το φρούριο Vindolanda.

Η Λεπιδίνα παίρνει την ξύλινη πρόσκληση και τη φυλάει κάπου, σε κάποιο συρτάρι. Θα πάει ασφαλώς στη γιορτή της αδελφής της. Είναι μια καλή ευκαιρία να συναντηθούν οι λίγοι Ρωμαίοι που ζουν σ’ αυτά εδώ τα βάρβαρα μέρη, να συζητήσουν, να πουν τα δικά τους και να γιορτάσουν με πολιτισμένο τρόπο τα γενέθλια της Ρωμαίας Κλαυδίας. Η ξύλινη πρόσκληση έμεινε εκεί, στη θέση της. 1800 χρόνια μετά παραδόθηκε και σε μας.

Το πώς ένιωθε ένας Ρωμαίος στρατιωτικός που είχε στις διαταγές του τους ιθαγενείς Βρετανούς εκεί στο βορειότερο σύνορο της αυτοκρατορίας φαίνεται καθαρά από την πινακίδα 164. Οι Βρετανοί αποκαλούνται περιφρονητικά Brittunculi, μάχονται γυμνοί, με πρωτόγονο τρόπο χωρίς πανοπλία και είναι απολίτιστοι. Προφανώς έτρωγαν και βελανίδια.

Τα πράγματα εκεί στο φρούριο Vindolanda ήταν ασφαλώς πολύ δύσκολα. Η πινακίδα 346 ζητά περισσότερες κάλτσες και εσώρουχα. Οι στρατιώτες τουρτουρίζουν και οι Ρωμαίοι που βρέθηκαν σ’ αυτό το αφιλόξενο μέρος ονειρεύονται τις γλυκές λιακάδες της Ιταλίας και μετρούν τις μέρες για να πάρουν μετάθεση σε νοτιότερα μέρη.

Στο πάρτι της Κλαυδίας η Λεπιδίνα ακουμπά το κεφάλι στον ώμο της αδελφής της.

-Αδελφή, πότε θα φύγουμε αποδώ πέρα; Νοστάλγησα το φως και τη ζέστη της πατρίδας μας. Νοστάλγησα να ζήσω ανάμεσα σε πολιτισμένους ανθρώπους.

Ο γιος της Κλαυδίας έρχεται μπουσουλώντας και αρπάζεται από τα φουστάνια της με μικρά ξεφωνητά χαράς. Η Κλαυδία του χαμογελά. Ύστερα γυρίζει στην αδελφή της:

-Υπομονή, Λεπιδίνα. Κάποτε θα γυρίσουμε πίσω. Υπομονή, καλή μου αδελφή.