Ευρώπη και Ανατολή

  

Η Ευρώπη από την αρχαιότητα, από τότε που έχουμε τέλος πάντων γραπτές πηγές, φαίνεται να θέλει να κρατήσει τις αποστάσεις της από τις γειτονικές ηπείρους, την Ασία δηλαδή και την Αφρική.

Αυτό δεν σημαίνει ότι κράτη που γεννήθηκαν και άκμασαν σε ευρωπαϊκό έδαφος δεν επιχείρησαν να επεκταθούν σ’ αυτές τις δύο ηπείρους, όπως και αντίστροφα, κράτη των δύο γειτονικών ηπείρων δεν δοκίμασαν να επεκταθούν στην Ευρώπη.

Κατά καιρούς έχουν γίνει εισβολές και από τις δύο πλευρές, αλλά το αποτέλεσμα ήταν μια βραχύβια επικράτηση στο ξένο έδαφος ή και μια ολοκληρωτική αποτυχία του εγχειρήματος. Σχέσεις εμπορικές και διπλωματικές υπάρχουν βέβαια σε όλη τη διαδρομή της Ιστορίας, οι οικονομικές, καλλιτεχνικές και άλλες συναλλαγές είναι πυκνές και ενδιαφέρουσες, αλλά σε πολιτικό επίπεδο η Ευρώπη και οι γειτονικές της ήπειροι αρνούνται να γίνουν ένα. Φαίνεται ότι μια δυναμική έξω από την ανθρώπινη θέληση επιμένει να κρατά την Ευρώπη ξεχωριστά από τις γειτονικές της ηπείρους.

Στην αρχαιότητα οι Έλληνες ίδρυσαν αποικίες σε ασιατικά και αφρικανικά εδάφη, αλλά μόνο στα παράλια, δεν μπόρεσαν να εισχωρήσουν στην ενδοχώρα.

Αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος κατέκτησε ένα μέρος της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής. Ακολούθησαν οι Ρωμαίοι και η μετεξέλιξή τους, οι Βυζαντινοί, που διατήρησαν για κάποιους αιώνες ασιατικά και αφρικανικά εδάφη. Με την εμφάνιση των Αράβων τα εδάφη αυτά χάθηκαν για πάντα και η Ευρώπη παρέμεινε λίγο πολύ μέσα στα όριά της. Η ευρωπαϊκή κουλτούρα (ελληνική, ρωμαϊκή και βυζαντινή) έσβησε στις περιοχές αυτές και οι σημερινοί κάτοικοι είναι γνήσιοι Ασιάτες και Αφρικανοί, δεν είναι Ευρωπαίοι.

Είναι φανερό λοιπόν ότι όσες φορές η Ευρώπη προσπάθησε να εισχωρήσει στις γειτονικές της ηπείρους, είχε βραχύβια επιτυχία, δεν μπόρεσε να επικρατήσει σε κείνες τις περιοχές.

Το πράγμα γίνεται ακόμα πιο ξεκάθαρο, αν δούμε και την αντίστροφη πορεία, τις περιπτώσεις δηλαδή που η Ασία και η Αφρική επιχείρησαν να εισβάλουν στην Ευρώπη.

Για την αποφυγή παρερμηνειών, όταν λέμε Αφρική, εννοούμε τη Βόρεια Αφρική που κατοικείται όχι από τη μαύρη φυλή αλλά από Ασιάτες που έχουν επεκταθεί στη βόρεια ζώνη αυτής της ηπείρου. Για οικονομία λοιπόν θα λέμε αποδώ και πέρα «Ανατολή» εννοώντας τη Βόρεια Αφρική και τη Νοτιοδυτική Ασία.

Οι Φοίνικες ίδρυσαν πολλές αποικίες στα ευρωπαϊκά παράλια της Μεσογείου και αργότερα οι συγγενείς τους Καρχηδόνιοι δοκίμασαν να επεκταθούν στις απέναντι ευρωπαϊκές ακτές. Η επιτυχία τους είχε ωστόσο ημερομηνία λήξης.

Πολύ πριν τους Καρχηδόνιους οι Πέρσες είχαν δοκιμάσει να πατήσουν πόδι στην Ευρώπη επιτιθέμενοι στις ελληνικές πόλεις –κράτη, αλλά απέτυχαν παταγωδώς.

Ακολουθεί, όπως είπαμε παραπάνω, η αντίστροφη πορεία με τον Αλέξανδρο και μετά με τους Ρωμαίους να είναι οι κατακτητές της Ανατολής. Το συνοικέσιο δεν πέτυχε και στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, παρά της επίμονες προσπάθειες των Βυζαντινών να διατηρήσουν τα εδάφη της Ανατολής, αυτά θα αποσπασθούν σταδιακά και θα χαθούν για πάντα. Η Ανατολή δεν θα γίνει μέρος της Ευρώπης.

Με την εμφάνιση των μουσουλμάνων Αράβων τον 7^ο αιώνα μΧ παρατηρούμε την επίθεση της Ανατολής στην Ευρώπη από όλες τις μεριές. Από τη μια μεριά οι επιθέσεις στοχεύουν τα βυζαντινά εδάφη και από την άλλη τα εδάφη της Ισπανίας, ενώ ολόκληρη η Μεσόγειος γίνεται πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των δύο κόσμων.

 Η Βυζαντινή αυτοκρατορία καταφέρνει να κρατήσει τη Μικρά Ασία, αλλά χάνει τα υπόλοιπα εδάφη της Ανατολής: Συρία, Αίγυπτο, Βόρεια Αφρική. Ανακτά μερικά από αυτά επί Μακεδονικής Δυναστείας, αλλά τα χάνει πάλι από τους νέους Ασιάτες που έχουν εμφανιστεί, τους Σελτζούκους Τούρκους. Οι περιοχές αυτές ανήκουν στην Ανατολή και εκεί ξαναγυρίζουν οριστικά. Αργότερα και η Μικρά Ασία θα περάσει στα χέρια των Ασιατών.

Οι Άραβες κατακτούν επίσης την Κρήτη, τη Μάλτα και τη Σικελία. Τα νησιά αυτά όμως ανήκουν στην Ευρώπη και μετά από πολλές περιπέτειες θα ξαναγυρίσουν σ’ αυτήν. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής υπερισχύει των εκάστοτε στρατιωτικών και θρησκευτικών φιλοδοξιών.

Το ίδιο θα συμβεί και από την άλλη πλευρά της Ευρώπης: Οι Άραβες θα επιχειρήσουν να εισβάλουν στην Ισπανία και θα τα καταφέρουν. Θα επιχειρήσουν επίσης να προχωρήσουν στην καρδιά της Ευρώπης, αλλά θα αναχαιτιστούν στη μάχη του Πουατιέ. Στην Ισπανία θα παραμείνουν επτά αιώνες, αλλά τελικά θα υποχρεωθούν να την εγκαταλείψουν οριστικά το 1492.

Την ίδια περίπου εποχή η Ανατολή κάνει νέα επίθεση στα ευρωπαϊκά εδάφη από την άλλη μεριά. Οι Οθωμανοί Τούρκοι κατακτούν τα Βαλκάνια και φτάνουν μέχρι την κεντρική Ευρώπη. Σταδιακά ωστόσο θα χάσουν αυτές τις περιοχές και τελικά θα περιοριστούν στην Ασία. Και εδώ λειτούργησε τελικά η δυναμική που θέλει την Ευρώπη πολιτικά ανεξάρτητη από την Ανατολή.

Στη διαδρομή της Ιστορίας διάφοροι λαοί έκαναν εισβολές στην Ευρώπη. Κατά ένα περίεργο τρόπο οι φυλές που εισέβαλαν στην Ευρώπη και που δεν ήταν ασιατικής καταγωγής ρίζωσαν στην ήπειρο και δημιούργησαν τα νέα εθνικά ευρωπαϊκά κράτη (γερμανικά και σλαβικά).

Αντίθετα οι ασιατικές ορδές (Ούννοι, Μογγόλοι κλπ) ήρθαν κι έφυγαν, αφού πρώτα κατέκτησαν προσωρινά κάποιες περιοχές.Υπολείμματά τους υπάρχουν σήμερα ενσωματωμένα στους ευρωπαϊκούς λαούς και πλήρως εξευρωπαϊσμένα.

Μολονότι η Ευρώπη γεωγραφικά δεν διαχωρίζεται από την Ανατολή, ωστόσο διαχωρίζεται πολιτικά και πολιτιστικά. Η τόσο στενή γειτονία της με τους λαούς της Ανατολής δεν την εμπόδισε να αναπτύξει τον δικό της πολιτισμό, αν και, όπως είπαμε πιο πάνω, οι πολιτιστικές ανταλλαγές είναι συνεχείς μέσα στους αιώνες.

Η Ανατολή που έχει κι αυτή μακραίωνη και σημαντική ιστορία ακολούθησε άλλους πολιτιστικούς και πολιτικούς δρόμους. Πολλές ιδέες του ευρωπαϊκού πολιτισμού δεν μπορεί να τις κατανοήσει και να τις ενστερνιστεί, έχει διαφορετικό προσανατολισμό. Ομοίως και η Ευρώπη δε μπορεί να κατανοήσει τον ψυχισμό της Ανατολής και τις αξίες της.

Σήμερα που επιχειρείται μια νέα μίξη Ανατολής και Ευρώπης παρατηρούμε αυτή την αμηχανία κατανόησης και από τις δύο πλευρές.

Η Ευρώπη απαιτεί να ενσωματώσει στον πολιτισμό της όσους έρχονται απέξω, αυτοί όμως που έρχονται απέξω έχουν τις δικές τους αρχές και αυτές θέλουν να περάσουν στα παιδιά τους.

Στα χρόνια της αποικιοκρατίας οι Ευρωπαίοι επιχείρησαν να περάσουν τον πολιτισμό τους στους λαούς που είχαν υπό την κατοχή τους. Εν μέρει το κατάφεραν, όμως οι λαοί αυτοί δεν έγιναν Ευρωπαίοι, διατήρησαν τις δικές τους συνήθειες και αντιλήψεις που αντιπροσώπευαν τη λαϊκή ψυχή του τόπου τους.

Δεν μπορούμε να απαιτούμε από αυτούς, όπως και από τον οποιονδήποτε μη Ευρωπαίο, να ασπασθεί διά της βίας τις δικές μας ιδέες, ακριβώς όπως κι εμείς δεν έχουμε καμιά διάθεση να ασπασθούμε ιδέες και αρχές που δεν ανήκουν στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Το πρόβλημα είναι πώς μπορούν να συμβιώσουν άτομα με αντίθετες αξίες στον ίδιο γεωγραφικό και πολιτικό χώρο.

Το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για μια πολυεθνική κοινωνία, όπου θα συνυπάρχουν ειρηνικά ανάμικτοι λαοί και φυλές δεν μπόρεσε να υλοποιηθεί. Οι εξελληνισμένοι πληθυσμοί της Ανατολής σταδιακά έσβησαν και κυριάρχησαν πάλι τα ασιατικά στοιχεία.

Αντίθετα ο εκρωμαϊσμός των ευρωπαϊκών φυλών κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία είχε επιτυχία.

Το ιστορικό μας παρελθόν δείχνει ότι η μίξη Ευρώπης και Ανατολής δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Και οι δύο πλευρές έχουν αντισώματα.

Συμπλήρωση

Μια ακόμα απόδειξη ότι Ευρώπη και Ανατολή δεν μπορούν να αναμιχθούν είναι η κατάληξη των Σταυροφοριών. Παρά την τόση κινητοποίηση εξ Ευρώπης και τις επιτυχίες των Σταυροφόρων στην Εγγύς Ανατολή, τα Λατινικά χριστιανικά κράτη που προέκυψαν ήταν εφήμερα και σαρώθηκαν μετά από λίγο από τους μουσουλμάνους.