Καίτη Βασιλάκου: Τα παιδιά των δρόμων

Όταν ήμουν παιδί, έβλεπα, χωρίς να παραξενεύομαι, άλλα παιδιά που τριγυρνούσαν στο δρόμο και πουλούσαν διάφορα στους περαστικούς ή στους θαμώνες των καφενείων και των ζαχαροπλαστείων. Η Ελλάδα ήταν φτωχή τότε, επομένως κάποιοι που δεν τα έβγαζαν πέρα έστελναν τα παιδιά τους στο δρόμο να γίνουν μικροπωλητές. Τα παιδιά αυτά είχαν σπίτι, είχαν γονείς ή τέλος πάντων κάποιους μεγάλους να τα νοιάζονται, δεν ήταν αφημένα στο έλεος του Θεού. Το θέαμα πάντως ήταν τόσο κοινό που κανείς δεν έδειχνε να σοκάρεται. Οι ευαισθησίες μας εξάλλου εκείνο τον καιρό ήταν περιορισμένες, προείχε η επιβίωση.

Αργότερα, όταν ο τόπος άρχισε να ξεφεύγει σιγά-σιγά από τη φτώχια, οι ευαισθησίες μας αυξήθηκαν και τα παιδιά αυτά λιγόστεψαν. Στο τέλος εξαφανίστηκαν σχεδόν. Μετά, όταν μπήκαμε στην εποχή της ευμάρειας, οι δρόμοι γέμισαν πάλι από παιδιά που ανήκαν όμως σε άλλη κατηγορία. Ήταν παιδιά από ξένες φτωχές χώρες που περιφέρονταν στους δρόμους πουλώντας ευτελή προϊόντα ή έστεκαν στα φανάρια και καθάριζαν τα τζάμια των αυτοκινήτων. Αυτή τη φορά τα πράγματα ήταν πολύ πιο σκληρά. Γιατί τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά, όπως μαθαίναμε από τα ΜΜΕ, τα είχαν πουλήσει οι γονείς τους ή τα είχαν νοικιάσει σε ενήλικες αλλοδαπούς που είχαν στήσει κανονική επιχείρηση στηριζόμενοι στον οίκτο των καθημερινών ανθρώπων.

Έτσι ήρθαν και οι νεότεροι Έλληνες σε επαφή με το σκληρό πρόσωπο της εξαθλίωσης, μια βάρβαρης και απάνθρωπης εξαθλίωσης που ούτε εμείς οι παλιότεροι το γνωρίζαμε ως τότε. Τα παιδιά αυτά όχι μόνο δεν είχαν οικογένεια, αλλά βρίσκονταν στα χέρια κακοποιών που τα εκμεταλλεύονταν με κάθε τρόπο. Όχι μόνο δεν είχαν γνωρίσει την αγάπη του γονιού τους, αλλά είχαν δοκιμάσει την αστοργία του, αφού τα είχε παραχωρήσει έναντι τιμήματος σε συμμορίες.

Αλλά, αν η δική μας ευαισθησία εδώ στην Ελλάδα πληγώθηκε από το θέαμα αυτών των άτυχων παιδιών, τι να πούμε για τη ζωή εκατομμυρίων άλλων που είναι κυριολεκτικά πεταμένα στους δρόμους των μεγάλων πόλεων παντού στον κόσμο;

Πρόκειται για τα παιδιά των δρόμων, για παιδιά που σπίτι τους είναι ο δρόμος. Η UNICEF το 2002 τα υπολόγισε σε 100.000.000. Αργότερα διευκρίνισε ότι είναι αδύνατο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός αυτών των παιδιών, οπωσδήποτε όμως ανέρχονται σε δεκάδες εκατομμυρίων και κάθε χρόνο ο πληθυσμός τους αυξάνει.

Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Πάντα υπήρχαν παιδιά πεταμένα στους δρόμους που οι κοινωνίες τα περιφρονούσαν και τα θεωρούσαν περίπου σαν σκουπίδια. Εγκαταλειμμένα από τους φυσικούς προστάτες τους, τους γονείς ή τους συγγενείς τους, αναγκάζονταν να οργανώνονται σε συμμορίες για να επιβιώσουν, είχαν τη δική τους αργκό και έβγαζαν χρήματα από τις κλοπές και την πορνεία. Το 1848 ο λόρδος Άσλεϊ στην Αγγλία ανέφερε ότι μέσα και γύρω από το Λονδίνο ζούσαν πάνω από 30.000 τέτοια παιδιά γυμνά, ρακένδυτα και βρώμικα. Αν θέλουμε να έχουμε μια πιο παραστατική εικόνα, ας θυμηθούμε τον «Όλιβερ Τουίστ» του Ντίκενς.

Ποιες είναι οι αιτίες που αυτά τα παιδιά καταλήγουν στους δρόμους; Κυρίως η απόλυτη φτώχια. Αλλά και άλλες αιτίες εξίσου σοβαρές που συμπλέκονται με τη φτώχια: διάλυση της οικογένειας, κακοποίηση σωματική και σεξουαλική, οικογενειακή βία, προβλήματα ψυχικής υγείας, χρήση ουσιών, οικογενειακή, κοινωνική ή οικονομική αποδιοργάνωση, με λίγα λόγια η ατομική φτώχια σε συνδυασμό με τη φτώχια της χώρας τους που δεν έχει τη θέληση ή τη δυνατότητα να προνοήσει για τα παιδιά των δρόμων και τα εγκαταλείπει στη μοίρα τους.

Παιδιά πετιούνται στο δρόμο και για λόγους τοπικής κουλτούρας. Παραδείγματος χάριν σε περιοχές του Κονγκό και της Ουγκάντας κάποια παιδιά υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, επειδή τα θεωρούν υπεύθυνα κακοτυχίας, γρουσουζιάς και μαύρης μαγείας. Στο Αφγανιστάν επίσης νεαρά κορίτσια διώχνονται από το σπίτι τους για λόγους τιμής, επειδή ντρόπιασαν την οικογένειά τους και την κουλτούρα του τόπου τους - και με αυτό εννοείται ότι τα κορίτσια αυτά έπεσαν θύματα βιασμού ή σεξουαλικής κακοποίησης και επομένως δεν έχουν θέση στην τοπική κοινωνία.

Παρακάτω αναφέρουμε τις κυριότερες χώρες, όπου τα παιδιά των δρόμων κυκλοφορούν στις μεγαλουπόλεις κατά χιλιάδες ή κατά εκατομμύρια:

Λατινική Αμερική

20.000.000-50.000.000 παιδιά. Η μεγάλη διαφορά στις εκτιμήσεις του πληθυσμού των άστεγων παιδιών δείχνει πόσο δύσκολο είναι να υπολογιστούν. Το 70% από αυτά είναι εξαρτημένα από την κόλλα, ένα είδος φτηνού ναρκωτικού.

Βραζιλία

200.000-8.000.000. Ομάδες θανάτου αποτελούμενες από πολίτες ή από άτομα που προσλαμβάνουν οι εμπορικές επιχειρήσεις κυκλοφορούν στους δρόμους και σκοτώνουν αυτά τα παιδιά με στόχο να «καθαρίσουν» την περιοχή τους. 5-6 παιδιά δολοφονούνται με αυτό τον τρόπο κάθε μέρα στην περιοχή του Ρίο ντε Τζανέιρο. Οι ομάδες αυτές απολαμβάνουν την ατιμωρησία των αρχών. Η Διεθνής Αμνηστία κατέταξε τις εκτελέσεις των δρόμων ως τρίτη αιτία θανάτου των παιδιών στη Βραζιλία.

Μεξικό

Στην πρωτεύουσα μόνο, το Μέξικο Σίτυ, ζουν 200.000-2.000.000. Η UNICEF εκτιμά ότι το 90% των παιδιών αυτών πέφτουν θύματα κακοποίησης σε κάποια στιγμή της ζωής τους.

Κολομβία

Στην πρωτεύουσα Μπογκοτά, σύμφωνα με την UNICEF, ζουν 2.500- 110.000 παιδιά που οι ντόπιοι τα αποκαλούν decechables (διαθέσιμα). Είναι ο στόχος των ομάδων επαγρύπνησης που θέλουν να «καθαρίσουν» τους δρόμους. Στη Μπογκοτά κάθε τρεις ώρες σκοτώνεται ένα παιδί.

Ασιατική πλευρά του Ειρηνικού

Ινδία

18.000.000 - 44.000.000. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση άστεγων παιδιών στον κόσμο, κυρίως στις πόλεις Βομβάη, Καλκούτα και Νέο Δελχί. Τα αγόρια είναι διπλάσια σε αριθμό από τα κορίτσια. Μερικά οργανώνονται σε συμμορίες, ζητιανεύουν, τραγουδούν, δίνουν παραστάσεις, καθαρίζουν τρένα, κλέβουν πορτοφόλια ή διακινούν ναρκωτικά.

Πακιστάν

70.000 σε όλη τη χώρα. Εκτιμάται ότι το 45% από αυτά εμπλέκονται σε εγκληματικές δραστηριότητες για να επιβιώσουν και το 49% κινδυνεύει να μολυνθεί από τον ιό του Aids λόγω ενδοφλέβιας χρήσης ναρκωτικών ή σεξουαλικής κακοποίησης.

Αφγανιστάν

37.000 στην πρωτεύουσα Καμπούλ. Το 80% από αυτά είναι αγόρια.

Νοτιοανατολική Ασία

Εδώ ανθεί το τράφικινγκ παιδιών και μικρών κοριτσιών. Πολλά από αυτά είναι ανάπηρα και ζητιανεύουν. Η αναπηρία τους προκαλείται σκόπιμα από τους ενήλικες, ώστε να μαζεύουν με την επαιτεία περισσότερα χρήματα.

Ταϊλάνδη

20.000 παιδιά από την Μιανμάρ, 13-16 ετών, γυρνούν στους δρόμους και ζητιανεύουν, μαζεύουν σκουπίδια ή κάνουν τους μικροπωλητές. Κορίτσια 12-19 ετών ζουν από την πορνεία.

Μαλαισία

75.000 παιδιά.

Φιλιππίνες

Η κυβέρνηση εκτιμά σε 222.400 τα παιδιά του δρόμου και το ¼ από αυτά ζει στο μετρό της Μανίλας. Η UNICEF ωστόσο τα υπολογίζει σε 5.850.000. Ζουν σε φτωχογειτονιές και πάνω από 100.000 εξαναγκάζονται σε πορνεία και σε πορνογραφία. Ο σεξουαλικός τουρισμός στη χώρα είναι ευρύτατα διαδεδομένος. Σύμφωνα με το νόμο παιδιά 10 ετών φυλακίζονται σε φυλακές ενηλίκων, όπου υφίστανται σωματική και σεξουαλική κακοποίηση.

Βιετνάμ

21.000 παιδιά.

Ινδονησία

170.000. Πολλά είναι κορίτσια 4-16 ετών και δυσκολεύονται περισσότερο από τα αγόρια. Τα αγόρια του δρόμου δεν τις θεωρούν άστεγες αλλά πόρνες και τις κακοποιούν λόγω της τοπικής πατριαρχικής κουλτούρας. Αγόρια και κορίτσια θεωρούνται δημόσια ενόχληση. Συλλαμβάνονται, υπόκεινται σε λεκτική και σωματική κακοποίηση και μερικά πυροβολούνται στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από την αστυνομία.

Αφρική

Εδώ μόνο τα ορφανά παιδιά λόγω Aids είναι 10.700.000 και ο αριθμός τους ανεβαίνει συνέχεια. Τα περισσότερα από αυτά καταλήγουν στο δρόμο. Συνολικά τα παιδιά του δρόμου υπολογίζονται σε 32.000.000. Αιτίες: η φτώχια, οι διάφοροι πόλεμοι, οι εμφύλιες συγκρούσεις.

Αγκόλα

100.000

Αιθιοπία

150.000

Κένυα

250.000

Γκάνα

Πάνω από 30.000

Ζάμπια

1.500.000

Κονγκό

Μόνο στην πρωτεύουσα Κινσάσα 10.000-30.000. Το 60% αυτών των παιδιών κατηγορήθηκαν για μαγεία και διώχτηκαν από τους ίδιους τους γονείς τους.

Τα παιδιά των δρόμων είναι εύκολη λεία για τα εγκληματικά κυκλώματα που τα απάγουν για να τα προωθήσουν στην επαιτεία, την πορνεία ή στο παράνομο εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων. Αυτό σημαίνει είτε ότι πεθαίνουν πολύ νωρίς είτε ότι πεθαίνουν, αφού πρώτα μολυνθούν από Aids ή από κάποια άλλη θανατηφόρα αρρώστια.

Αλλά είναι και ο υποσιτισμός που τα καθιστά καχεκτικά και ευάλωτα στις διάφορες αρρώστιες, στα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, στις λοιμώξεις, όπως η αναιμία και η φυματίωση, στις επικίνδυνες τοξίνες λόγω του μολυσμένου περιβάλλοντος, στο οποίο ζουν, στις κακής ποιότητας τροφές που βρίσκουν για να τραφούν και στο μολυσμένο νερό που καταναλώνουν. Χωρίς φροντίδα και ιατρική περίθαλψη τα παιδιά αυτά αφημένα στην τύχη τους πεθαίνουν, πριν προλάβουν να μεγαλώσουν.

Όσα καταφέρουν να επιβιώσουν θα προστεθούν στους ενήλικες άστεγους των πόλεων ή, το πιθανότερο, θα ενταχθούν σε συμμορίες ενηλίκων και θα μπουν στο οργανωμένο έγκλημα. Με ένα παρελθόν τόσο ταραγμένο και σκοτεινό θα έχουν διαμορφώσει ένα ψυχισμό νοσηρό, θα υποφέρουν από νοητικά και ψυχολογικά προβλήματα, θα είναι χρήστες ναρκωτικών, με λίγα λόγια δεν θα μπορέσουν να ενταχθούν σε μια κοινωνία που τους απέρριψε και τους καταδίωξε.

Κλείνοντας θα αναφέρω τρεις μαρτυρίες από ένα ρεπορτάζ του BBC που παρακολούθησα προ καιρού για τα παιδιά των δρόμων στο Μπάνγκλα Ντες.

Δεν θα περιγράψω την απίστευτη αθλιότητα, μέσα στην οποία κινούνται αυτά τα απροστάτευτα παιδιά. Θα περιοριστώ σε ό,τι είπαν δυο από αυτά και μια κυρία που προσπαθεί να βοηθήσει κάπως την κατάσταση παρά την απόλυτη αδιαφορία του κράτους.

Το ένα παιδί, γύρω στα 13-14, ζει κάνοντας τον αχθοφόρο σ’ ένα σταθμό τρένων της Ντάκας. Αυτά που κερδίζει του φτάνουν ίσα-ίσα για το φαγητό της ημέρας. Λέει στο δημοσιογράφο: «Ο πατέρας μου έδιωξε τη μητέρα μου και πήρε άλλη γυναίκα. Η μητέρα μου μάς πήρε και γυρίσαμε στη γιαγιά μας. Ένας γείτονας όμως είπε άσχημα λόγια για τη μητέρα μου. Πήρα ένα σίδερο και τον χτύπησα στο κεφάλι. Μετά φοβήθηκα, μπήκα στο τρένο και ήρθα εδώ στη Ντάκα. Ήμουν οχτώ χρονών τότε. Από τότε ζω εδώ. Δεν ξέρω, αν σκότωσα αυτό τον άνθρωπο και φοβάμαι να γυρίσω πίσω. Αναζητώ πολύ τη μητέρα μου και την αδελφή μου. Δεν ξέρω τι κάνουν».

Το δεύτερο παιδί, λίγο μικρότερο, μαζεύει σκουπιδάκια και πλαστικά από το δρόμο και κάπου τα μεταπωλεί. Εννοείται ότι κερδίζει τόσα, όσα για να μην πεθάνει από την πείνα. «Πώς βρέθηκες στο δρόμο;» το ρωτά ο δημοσιογράφος. Εκείνο απαντά: «Είχα έρθει από το χωριό με τον πατέρα μου, επειδή δεν είχαμε λεφτά. Ο πατέρας μου έψαξε για δουλειά, όμως δεν βρήκε. Με άφησε εδώ και μου είπε ότι θα γυρίσει κάποια μέρα να με πάρει. Αλλά δεν γύρισε».

Η κυρία που μίλησε στο δημοσιογράφο είναι χήρα δικηγόρου. Μαζεύει τα κοριτσάκια του δρόμου σε μιαν άκρη στο σταθμό του μετρό και τους μαθαίνει γράμματα και άλλα διάφορα. Περισσότερα δεν μπορεί να τους προσφέρει. Όσο τα κοριτσάκια είναι προσηλωμένα και την ακούν, έχουν μαζευτεί γύρω-γύρω και χαζεύουν διάφοροι τύποι με ανεξιχνίαστα πρόσωπα. «Τους βλέπετε αυτούς;» λέει στα αγγλικά η γυναίκα στο δημοσιογράφο. «Αυτή τη στιγμή που εμείς μιλάμε, εκείνοι εντοπίζουν ποιο κοριτσάκι θα βιάσουν τη νύχτα, όταν όλοι εμείς θα λείπουμε και αυτά θα κοιμούνται μόνα τους εδώ στο σταθμό».