Το πείραμα Μίλγκραμ

Το πείραμα υπακοής (Μίλγκραμ)  επαναλαμβάνει ένα ανάλογο πείραμα που είχε γίνει παλιότερα, το 1961,  από τον καθηγητή Στάνλεϊ Μίλγκραμ, νεαρό καθηγητή τότε του Πανεπιστημίου του Γέιλ.

Το πείραμα ξεκίνησε τρεις μήνες μετά την έναρξη της δίκης του ναζιστή Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Ο Μίλγκραμ ήθελε να αποδείξει ότι οι θηριωδίες που διέπραξαν τα εκατομμύρια των απλών Γερμανών που είχαν εμπλακεί στο δίχτυ του ναζισμού δεν οφείλονταν στις εγκληματικές διαθέσεις τους ή στην αυστηρή  αγωγή που πήραν, όταν ήταν ακόμα παιδιά, αλλά στο γεγονός ότι ακολουθούσαν απλώς εντολές ανωτέρων, άσχετα αν ένιωθαν να παραβιάζονται οι βαθύτερες ηθικές αρχές τους.

Τα υποκείμενα του πειράματος ήταν εθελοντές, τους οποίους χώρισε σε ζεύγη. Ο ένας ήταν ο «δάσκαλος» και ο άλλος ο «μαθητευόμενος». Υποτίθεται ότι επρόκειτο για ένα πείραμα σχετικό με τη μνήμη. Ο «δάσκαλος» μπορούσε να «τιμωρήσει» τον «μαθητευόμενο» που δεν έδινε τις σωστές απαντήσεις διοχετεύοντας στο σώμα του ηλεκτρικό ρεύμα που ξεκινούσε από 15 βολτ και σταδιακά έφθανε ως τα 450 βολτ. Με 450 βολτ ο άνθρωπος πεθαίνει και οι εθελοντές το ήξεραν. Αυτό που δεν ήξεραν ήταν ότι δεν επρόκειτο για τεστ μνήμης, αλλά για πείραμα ηθικών αντιστάσεων και ότι αυτοί ήταν τα πειραματόζωα, Ο εθελοντής που απαντούσε στις ερωτήσεις τους ήταν απλώς ένας ηθοποιός που έπαιζε ένα ρόλο και δεν δεχόταν φυσικά στο σώμα του ηλεκτρικό ρεύμα.

Τα πειραματόζωα στην πλειονότητά τους πατούσαν το διακόπτη σε κάθε λάθος απάντηση και τα βολτ αύξαιναν κάθε φορά. Από μέσα ακούγονταν ουρλιαχτά πόνου και τα πειραματόζωα αμήχανα κοίταζαν τον καθηγητή που διεύθυνε το πείραμα. «Προχωρήστε», έλεγε αυτός και τα πειραματόζωα προχωρούσαν. Κάποια στιγμή άκουγαν τον άλλο από μέσα να φωνάζει: «Σταματήστε, δεν αντέχω άλλο, θέλω να φύγω αποδώ μέσα!». Γύριζαν και κοίταζαν τον καθηγητή. «Συνεχίστε», τους έλεγε αυτός. Και τα πειραματόζωα συνέχιζαν. Αν κάποια στιγμή μετά από τα πολλά ουρλιαχτά δίσταζαν να προχωρήσουν, ο καθηγητής με απόλυτα φυσιολογικό ύφος τους έλεγε: «Μην ανησυχείτε, το πείραμα είναι απολύτως ελεγχόμενο». Και τα πειραματόζωα συνέχιζαν. Έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στην αυθεντία του καθηγητή και πιστεύοντας ότι υπηρετούν τη γνώση και την επιστήμη διοχέτευαν (έτσι δηλαδή νόμιζαν) ηλεκτρικό ρεύμα στον άλλο εθελοντή παρά τις κραυγές πόνου που άκουγαν.

https://www.youtube.com/watch?v=ALg7DIrpwVs

Με το πείραμα υπακοής Μίλγκραμ  καταλαβαίνουμε ότι:

Είμαστε έτοιμοι να υποταχθούμε σε κάποιον που θεωρούμε πνευματικά ανώτερό μας, χωρίς να εξετάζουμε σε βάθος το ποιόν του. Η έξωθεν καλή μαρτυρία μάς είναι αρκετή. Αν αυτός συμβαίνει να είναι μεν πνευματικά ανώτερος αλλά παράλληλα διεστραμμένος, ανήθικος, επικίνδυνος, τότε μπορεί άνετα να μας κάνει υποχείριά του και να μας χρησιμοποιήσει για τα σχέδιά του.

Έτσι εξηγείται πώς πολλοί άνθρωποι που είναι στην καθημερινότητά τους φιλήσυχα άτομα και εντελώς ακίνδυνα μετατρέπονται σε βασανιστές και δημίους κάτω από την επιρροή ισχυρών προσωπικοτήτων με ακραίες ιδεολογίες. Πρόκειται για ένα διαβολικό μετασχηματισμό του Καλού σε Κακό, καθώς αυτοί οι άνθρωποι βασανίζουν άλλους ανθρώπους πιστεύοντας ότι έτσι υπηρετούν το γενικότερο Καλό.

Δεν ξέρω κατά πόσο παίζει ρόλο και η ευφυΐα στη συγκεκριμένη περίπτωση, υποπτεύομαι όμως ότι τα άτομα που είναι έτοιμα να υπακούσουν στις «αυθεντίες», δεν έχουν υψηλή ευφυΐα. Αν είχαν, θα ήξεραν ότι και οι αυθεντίες είναι άνθρωποι με αδύνατες πλευρές, ότι κάνουν λάθη και ότι τέλος πάντων δεν είναι υποχρεωμένοι να υπακούουν τυφλά σε μια διαταγή που παραβιάζει τον ηθικό τους κώδικα.

Προς τιμήν τους ένα μικρό μέρος των πειραματόζωων αρνήθηκαν να συνεχίσουν το πείραμα και έφυγαν. Μπορούσαν φυσικά να το κάνουν αυτό, εφόσον ήταν εθελοντές σε πείραμα. Στην πραγματική ζωή δεν είναι φαίνεται πάντα  τόσο εύκολο  να αντιπαρατεθούμε προς τους ανωτέρους μας που μας πιέζουν να ενεργήσουμε αντίθετα προς τις αρχές μας, αν μάλιστα έχουμε πειστεί προηγουμένως ότι το τελικό αποτέλεσμα θα είναι καλό για το σύνολο. 

Για την ιστορία, στο αυθεντικό πείραμα του Μίλγκραμ το 65% των πειραματόζωων έφτασε μέχρι τον διακόπτη των 450 βολτ, με άλλα λόγια "σκότωσε" τον "μαθητευόμενο".

Συμπέρασμα:

α)όσο πιο ευφυείς και πιο καλλιεργημένοι είμαστε, τόσο πιο δύσκολα υποκύπτουμε στη γοητεία της αυθεντίας.

β) Πολλοί είναι ανώτεροι από μας στο επίπεδο της γνώσης και της επιστήμης, αλλά  αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανώτεροί μας και στα θέματα της ηθικής.

γ) Όταν ένας ολόκληρος λαός εκτρέπεται υπακούοντας έναν ανισόρροπο ηγέτη, αυτό δεν οφείλεται στο DNA του  αλλά σε κρυφούς μηχανισμούς του μυαλού μας  που πρέπει να ανακαλύψουμε και να μελετήσουμε.

δ) Ποτέ ο πόνος ενός ζωντανού πλάσματος δεν επιτρέπεται να παραβλέπεται στο όνομα οποιασδήποτε ηθικής, ιδεολογίας, θρησκείας, αξίας ή επιστήμης.

Αυτό ισχύει και για τα πειραματόζωα που στο όνομα της επιστήμης υποφέρουν τα πάνδεινα στα σύγχρονα εργαστήρια.