Δυσμορφία και δυσμορφοφοβία

Το αντίθετο του εύμορφος είναι δύσμορφος, άσχημος δηλαδή.

Λίγοι είναι οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν δύσμορφοι, οι περισσότεροι μπορεί να μην είναι όμορφοι, έχουν όμως μια εμφάνιση ανεκτή.

Το να γεννηθεί κανείς όμορφος ή άσχημος είναι καθαρά θέμα τύχης, όπως θέμα τύχης είναι να γεννηθεί άνδρας ή γυναίκα, μελαχρινός ή ξανθός, ψηλός ή κοντός. Βέβαια εδώ τα γονίδια παίζουν καθοριστικό ρόλο, αλλά αυτό που θέλω να πω είναι ότι δεν επιλέγουμε εμείς αυτό που είμαστε. Αν τα μάτια μας είναι παραδείγματος χάριν καστανά ή πράσινα, δεν το επιλέξαμε εμείς.

Η τυχαιότητα – ας το πούμε έτσι για να μη μπλέξουμε με τη βιολογία – είναι αυτή που μας δίνει τη μορφή που έχουμε. Οι όμορφοι επαίρονται για την ομορφιά τους και οι άσχημοι ντρέπονται για την ασχήμια τους, αλλά και στις δύο περιπτώσεις η αντίδρασή τους είναι λάθος, επειδή ούτε οι μεν ούτε οι δε είναι υπεύθυνοι για την εξωτερική τους εμφάνιση.

Αλλά, πώς να το κάνουμε, είναι στη φύση μας να θαυμάζουμε την ομορφιά και να αποστρεφόμαστε την ασχήμια και αυτό ισχύει όχι μόνο για την ανθρώπινη ομορφιά αλλά για τα πάντα. Η Τέχνη είναι η αποθέωση του ωραίου, αλλά και ένα όμορφο φυσικό τοπίο μάς κινεί το θαυμασμό και ένα όμορφο βοτσαλάκι και ένα χάρτινο κουτί ακόμα φτιαγμένο με γούστο μάς αρέσει.

Το μη όμορφο μάς αφήνει αδιάφορους. Το δε άσχημο μάς προκαλεί συναισθήματα απώθησης.

Πάνω σε αυτά τα συναισθήματα απώθησης εδράζεται η δυσμορφοφοβία, μια ψυχική διαταραχή που όμως δεν έχει καμιά σχέση με τη δυσμορφία.

Ο δυσμορφοβικός μπορεί να είναι μια χαρά άνθρωπος, μερικές φορές μάλιστα είναι και πολύ όμορφος. Αλλά αυτός κοιτάζεται στον καθρέφτη και πέφτει σε κατάθλιψη. Ανακαλύπτει βαριά σωματικά ελαττώματα εκεί που υπάρχει μια μικρή ατέλεια ή εκεί που δεν υπάρχει καμιά ατέλεια.

Στέκεται στον καθρέφτη με τις ώρες, κοιτάζεται αποδώ, κοιτάζεται αποκεί και προσπαθεί να βρει λύση στο ανύπαρκτο πρόβλημά του. Μερικές φορές απελπίζεται τόσο πολύ που πετά τους καθρέφτες από το σπίτι του για να μη βλέπει το είδωλό του. Άλλοτε καταφεύγει σε τεχνάσματα, φορά φαρδιά ρούχα και καπέλα και παίρνει περίεργες στάσεις πιστεύοντας ότι έτσι κρύβει κάπως το φανταστικό του ελάττωμα. Ή χρησιμοποιεί εκκεντρικά ρούχα και αξεσουάρ, ώστε το μάτι των άλλων να επικεντρώνεται σε αυτά για να μην προσέξει το ελάττωμα. Και άλλες φορές καταφεύγει στην πλαστική χειρουργική για να εξαφανίσει το φανταστικό κουσούρι του.

Συχνά έχει παρανοϊκές ιδέες, νομίζει ότι οι άλλοι τον παρατηρούν με οίκτο ή τον κοροϊδεύουν. Μάταιο είναι να επιχειρήσει κανείς να τον επαναφέρει στην πραγματικότητα. Φράσεις του τύπου «μα είσαι όμορφος, δεν έχεις καθόλου δίκιο» δεν τον πείθουν. Αντίθετα νομίζει ότι οι άλλοι τον παρηγορούν λέγοντάς του ψέματα.

Φυσικά δεν είναι δυσμορφοβικοί όλοι όσοι γκρινιάζουν για ένα σωματικό τους ελάττωμα.  Αν η μύτη κάποιου παραδείγματος χάριν είναι αντικειμενικά μεγάλη, αυτός δικαίως μουρμουρίζει για τη μεγάλη του μύτη. Και αν πάει στον πλαστικό για να τη μικρύνει, αυτό δεν σημαίνει ότι πάσχει από δυσμορφοφοβία.

Ο δυσμορφοβικός έχει συγκεκριμένη παθολογική συμπεριφορά: έντονο άγχος, δυσκολία επαφής με τους άλλους, αδράνεια, παραίτηση από την ερωτική ζωή. Δεν ανέχεται εύκολα τον εαυτό του, έχει εμμονή με την εξωτερική του εμφάνιση, κάνει παράλογες σκέψεις, νιώθει αποκρουστικός και αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές από το φόβο μιας φανταστικής ταπείνωσης.

Δυσμορφοβικός ήταν ο Μάικλ Τζάκσον που έκανε αλλεπάλληλες πλαστικές επεμβάσεις στο πρόσωπό του, μέχρι που απέχτησε ένα τελείως άλλο πρόσωπο. 

Και η Ούμα Θέρμαν, θεϊκή καλλονή, αποκάλυψε ότι έπασχε από αυτή την ψυχική διαταραχή, όταν ήταν νεότερη. Η Μέλανι Γκρίφιθ μετά από πολλές πλαστικές επεμβάσεις έχει πλέον παραμορφωθεί, κάτι που συμβαίνει σε πολλούς δυσμορφοβικούς που στην αγωνία τους να γίνουν ομορφότεροι, καταλήγουν πραγματικά δύσμορφοι. Η τραγουδίστρια Σερ πρέπει να ανήκει στους δυσμορφοβικούς, αφού εκτός από τις πλαστικές εγχειρήσεις ρουτίνας

(ρινοπλαστική, σιλικόνη στα χείλη, λίφτινγκ, μπότοξ,) κατέφυγε σε ακραίες επεμβάσεις, όπως αφαίρεση γομφίων για να αποχτήσει τα απαραίτητα μήλα και τα βαθουλώματα στο πρόσωπο και αφαίρεση πλευρών για να γίνει η μέση της πιο λεπτή. Σήμερα θυμίζει περισσότερο drag queen.

Η δυσμορφοφοβία είναι γνωστή με τον όρο body dysmorphic disorder και στην πραγματικότητα εκφράζει άλυτες εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις. Ο δυσμορφοβικός μεταφέρει στο σώμα του την εσωτερική του αγωνία, επομένως ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστεί το πρόβλημά του είναι η ψυχιατρική θεραπεία. Δεν είναι άσχημο το σώμα του, άσχημη (άρρωστη) είναι η ψυχή του. Αυτή υποφέρει και αυτή πρέπει να ιαθεί.

Μαρτυρίες δυσμορφοβικών που αποκαλύπτουν αυτές ακριβώς τις εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις:

«Νομίζω ότι το δέρμα μου είναι πολύ σκούρο, βάζω πολύ μέικ απ, φορώ σκούρα γυαλιά και ρούχα και βγαίνω έξω, όταν σκοτεινιάσει. Θέλω να περνώ απαρατήρητη. Στους άλλους αρέσω, αλλά δεν αρέσω εγώ στον εαυτό μου. Παλιότερα που περνούσα ακραίες κρίσεις, ήθελα να αυτοκτονήσω. Σε όλη μου τη ζωή ήθελα να είμαι μια άλλη, δεν ήθελα να μοιάζω με μένα. Προσπαθώ να μοιάζω με άλλη, με κάποια χωρίς ταυτότητα».

«Υποφέρω από δυσμορφοφοβία από δέκα χρονών. Έφυγα από το σχολείο, γιατί δεν άντεχα να με βλέπουν και έκανα ιδιωτικά μαθήματα στο σπίτι μου. Τώρα δυσκολεύομαι να βρω δουλειά, γιατί ντρέπομαι για την εμφάνισή μου. Με αγόρια δεν έβγαινα ραντεβού, νόμιζα ότι με κορόιδευαν. Μισώ τα χείλη μου, είναι πολύ λεπτά. Και η μύτη και το σαγόνι μου είναι πολύ μεγάλα. Το σχήμα των φρυδιών μου και τα δόντια μου είναι άσχημα. Τώρα σκέφτομαι να βάλω εμφυτεύματα στο στήθος μου. Αν μπορούσα, θα τα άλλαζα όλα πάνω μου. Οι άλλοι μου λένε πως είμαι όμορφη. Στέκομαι στον καθρέφτη και λέω, εντάξει, σήμερα δεν είμαι φριχτή. Σε λίγο που ξανακοιτάζομαι, είμαι φριχτή, δεν θέλω να ξεμυτίσω από το σπίτι».

«Θέλω να ξεσκίσω το πρόσωπό μου. Όποτε σκέφτομαι τον εαυτό μου, θέλω να ξεράσω».

«Είμαι άνδρας, 25 χρονών. Έχω αυτιά ελέφαντα, στο σχολείο με κορόιδευαν. Κοιτάζομαι στον καθρέφτη και βλέπω ένα φρικιό. Οι άλλοι μού λένε ότι είμαι ελκυστικός κι αυτό με μπερδεύει. Πώς είναι δυνατόν να με βλέπουν ελκυστικό; Είμαι άσχημος κι όμως σε κάποιους αρέσω. Είμαι μπερδεμένος, απογοητευμένος, στρεσαρισμένος, αγχωμένος. Θα ήθελα να μη με βρίσκει κανείς όμορφο. Έτσι τουλάχιστον θα ξέρω ότι είμαι άσχημος. Τώρα δεν ξέρω, αν ξέρω πώς φαίνομαι. Σκέφτομαι ότι με κοροϊδεύουν».

«Δεν θέλω να πάω για ψυχοθεραπεία. Σκέφτομαι πως ο γιατρός θα με πείσει ότι είμαι όμορφη κι έτσι θα βγαίνω έξω. Αλλά στην πραγματικότητα είμαι άσχημη, απλώς δεν θα το πιστεύω πια. Θα βγαίνω έξω και θα με κοροϊδεύουν».

 Άγνωστα είναι τα ακριβή αίτια που προκαλούν αυτή τη διαταραχή. Όπως και για τις άλλες διαταραχές της ψυχής φαίνεται ότι μάλλον ένας συνδυασμός αιτίων την προκαλεί. Ίσως κάποιες χημικές αλλοιώσεις στον εγκέφαλο. Ίσως κάποια μέρη του εγκεφάλου να μην έχουν αναπτυχθεί ικανοποιητικά. Μπορεί να παίζει ρόλο και ο κληρονομικός παράγοντας (γονίδια), μια και έχει παρατηρηθεί ότι από την ίδια διαταραχή μπορεί να πάσχουν και άλλα μέλη της οικογένειας. Το περιβάλλον παίζει κι αυτό το ρόλο του: αρνητικές εμπειρίες του δυσμορφοβικού σχετικά με το σώμα του ή τη γενικότερη εικόνα του εαυτού του.

Κατηγορούνται συχνά τα ΜΜΕ και η προβολή των σούπερ μοντέλων ως αιτία της δυσμορφοφοβίας, όμως η διαταραχή παρατηρείται και σε περιοχές του κόσμου που ζουν έξω από τη δυτική κουλτούρα. Το πρότυπο της άψογης ομορφιάς που προβάλλει η δυτική κουλτούρα μπορεί μόνο να πυροδοτήσει τη διαταραχή της  δυσμορφοφοβίας που ακόμα δεν έχει εκδηλωθεί στο δυσμορφοβικό άτομο.

Η σχέση με το σώμα μας δεν είναι τελικά μια απλή υπόθεση. Η φύση μάς δίνει ένα σώμα ωραίο, μέτριο ή άσχημο κι εμείς πρέπει να το αποδεχτούμε και να το αγαπήσουμε, μολονότι δεν το επιλέξαμε. Είναι το δικό μας σώμα,  η ταυτότητά μας, με αυτό μπαίνουμε στον κόσμο και συναλλασσόμαστε μαζί του, με αυτό μας αναγνωρίζουν οι άλλοι. Είναι η υλική πλευρά του εαυτού μας.

Αν για κάποιους λόγους, αυτή η υλική πλευρά δεν μας ικανοποιεί απόλυτα, μπορούμε να τη βελτιώσουμε με την άσκηση, την υγιεινή διατροφή, το σωστό ντύσιμο, ακόμη και με μια πλαστική επέμβαση, σε περίπτωση κάποιας σοβαρής ατέλειας. Αλλά τίποτε από αυτά δεν μπορεί να διορθώσει μια τυχόν κακή σχέση που έχουμε με το σώμα μας.

Και επίσης κανένα σώμα, όσο τέλειο κι αν είναι, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την προσωπικότητά μας, αυτό δηλαδή που βγάζουμε προς τα έξω. Η προσωπικότητά μας είναι το ασφαλές διαβατήριο για τον κόσμο και η εγγύηση ότι οι άλλοι θα μας αποδεχτούν και θα μας εκτιμήσουν.