"Ποίος είμαι, πού υπάγω..."

Στο ερώτημα «ποιος είναι ο σκοπός της ζωής;» που απασχολεί τον άνθρωπο εδώ και χιλιάδες χρόνια, απάντηση οριστική και ξεκάθαρη δεν έχει δοθεί. Όποιος είναι συνετός, αποφεύγει να απαντήσει. Όποιος είναι θρησκευόμενος, έχει έτοιμη την απάντηση. Οι φιλόσοφοι αγωνίζονται να δώσουν μια καθολική απάντηση, αλλά δεν βρίσκουν, έτσι αφήνουν ανοιχτό το ερώτημα. Οι καθημερινοί άνθρωποι δίνουν ποικίλες απαντήσεις που καλύπτουν μια πλευρά της δραστηριότητας των ζωντανών, όχι όμως ολόκληρη τη ζωή τους.

Ας κάνουμε μια προσπάθεια να περιορίσουμε το εύρος της ερώτησης.

Ποιος είναι σκοπός της ζωής των φυτών; Για ποιο λόγο ζει και πολλαπλασιάζεται η φτέρη; Το ραδίκι; Το γαϊδουράγκαθο; Μια εύκολη απάντηση είναι ότι αυτά υπάρχουν για να έχουν τροφή τα φυτοφάγα ζώα. Μόνο που τα ζώα εμφανίστηκαν πολύ αργότερα στον πλανήτη και τα φυτά επί εκατομμύρια χρόνια ζούσαν και πέθαιναν, χωρίς να τα φάει κανείς. Θα έλεγε κανείς λοιπόν, αν δεχόταν ως σωστή αυτή την απάντηση, ότι δισεκατομμύρια φυτών εμφανίστηκαν και χάθηκαν από αυτό τον κόσμο, χωρίς να πραγματώσουν το σκοπό για τον οποίο έζησαν. Απλά φύτρωσαν κάπου στο χώμα και, όταν ολοκλήρωσαν τον κύκλο της ζωής τους, ξαναγύρισαν στο χώμα.  (Χμ, κάτι μου θυμίζει αυτό, αλλά δεν θα το σχολιάσω).

Και ο σκοπός της ζωής των ζώων ποιος είναι;

Ποιος πχ είναι ο σκοπός της ζωής του αστακού; Μια εύκολη απάντηση είναι ότι ο αστακός υπάρχει για να δίνει ευχαρίστηση στα λαρύγγια των ανθρώπων. Αλλά είναι βέβαια μια λάθος απάντηση. Κι αν έστω τη δεχτούμε ως σωστή, τότε ποιος είναι ο σκοπός της ζωής του σκορπιού που ζει στην έρημο και που ποτέ του δεν θα συναντήσει τον άνθρωπο για να τον κεντρίσει; Ή του φιδιού ή του πιθήκου ή του αετού ή του σκουληκιού που ζουν μακριά από τον άνθρωπο, σε ζούγκλες και ερήμους και πυκνά δάση, και δεν θα τον συναντήσουν ποτέ τους; 

Τα πλάσματά της η φύση τα έχει δεσμεύσει μέσα σε μια αλυσίδα με πολλούς κρίκους, ώστε το ένα να είναι χρήσιμο (κυρίως ως τροφή) για το άλλο. Αλλά βέβαια αυτό δεν μπορούμε να το πούμε «σκοπό ζωής». Αλλιώς σκοπός ζωής για κάποιο είδος σαλιγκαριού θα ήταν να χρησιμεύει ως ξενιστής στο παράσιτο Leucochronidium  και για ένα είδος ψαριού να χρησιμεύει ως ξενιστής στο παράσιτο Cymothea exigua, τα οποία δεν θα ζούσαν, αν δεν υπήρχαν το συγκεκριμένο σαλιγκάρι και το συγκεκριμένο ψάρι.

 Φαίνεται λοιπόν ότι σκοπός ζωής για τα ζώα και τα φυτά δεν υπάρχει, εκτός αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά φτιάχτηκαν για την άνεση και τη βολή του ανθρώπου μέσα στον πολύχρωμο και θαυμαστό μας κόσμο. Αλλά  για τη φύση ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα ακόμα πλάσμα της αλυσίδας, σε αντίθεση με τον πολιτισμό, όπου ο άνθρωπος έθεσε τον εαυτό του στο κέντρο του κόσμου.

Και το ερώτημα «ποιος ο σκοπός της ζωής» δεν υπάρχει στη φύση, υπάρχει στον πολιτισμό.

Στη φύση τίθενται άλλα ερωτήματα:

Πού και πώς θα βρω την τροφή μου;

Πού έχει νερό;

Πώς θα προφυλαχθώ από τους κινδύνους;

Πού θα βρω απάγκιο με αυτό το κρύο;

Πώς θα προσελκύσω το ταίρι μου;

Πώς θα προστατέψω τα νεογνά μου;

Αυτά τα ερωτήματα συγκλίνουν όλα προς την ίδια κατεύθυνση:

Πώς θα διατηρήσω τη ζωή που έχω και πώς θα τη διαιωνίσω;

Με άλλα λόγια το κεντρικό ερώτημα στη φύση είναι πώς θα διατηρηθεί η ζωή και όχι ποιος είναι ο σκοπός της ζωής.  

Αυτό το τελευταίο ερώτημα το έθεσε ο άνθρωπος στον εαυτό του, όταν κάποια στιγμή στη μακραίωνη πορεία του, κατάφερε να διαλύσει την ομίχλη του νου του και απέχτησε συνείδηση του εαυτού του και του αναπόφευκτου θανάτου του. Αλλά, καθώς στη φύση τέτοιο ερώτημα δεν τίθεται, ο συνειδητοποιημένος άνθρωπος που έθεσε αυτό το καινοφανές ερώτημα, βρέθηκε σε αμηχανία.

Εντάξει, ζούμε. Γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε. Αυτό ήταν δηλαδή; Τότε για ποιο λόγο παραδέρνουμε έτσι, όσο είμαστε ζωντανοί; Δεν μπορεί, κάποιος λόγος θα υπάρχει που ταλαιπωρούμαστε τόσο σε τούτη τη ζωή. Δεν γίνεται να περνάμε όσο ζούμε του λιναριού τα πάθη και μετά πάπαλα, αντίο, πάω τώρα να λιώσω στο χώμα.

Είναι δυνατόν ένας κόσμος τόσο πολύπλοκος, τόσο τέλεια εναρμονισμένος και ισορροπημένος και θαυμαστός να έχει φτυσμένη την κορωνίδα της δημιουργίας του; Καλά, εντάξει με τα άλλα ζώα, αυτά δεν καταλαβαίνουν, αλλά ο άνθρωπος; Την ίδια μοίρα είναι δυνατόν να έχει κι αυτός με τη μοίρα του γουρουνιού που μόλις έσφαξε και καταβρόχθισε; Την ίδια μοίρα με τη

λαχανίδα που έβρασε κι έφαγε;

Αν βέβαια η λαχανίδα είχε συνείδηση, θα έλεγε περίπου τα ίδια: « Δεν είναι άδικο που φύτρωσα σ’ αυτόν εδώ τον κήπο και χάρηκα τον ήλιο και τη βροχή, τη μέρα και τη νύχτα, το αεράκι και τη δροσιά και τώρα έρχεται ο άνθρωπος να με ξεριζώσει από τη γη για να με φάει;»

Ευτυχώς για τη λαχανίδα και τα άλλα πλάσματα της φύσης πλην του ανθρώπου τέτοια υπαρξιακά ερωτήματα δεν ισχύουν.

Ποιος είναι λοιπόν ο σκοπός της ζωής;

Το γεγονός ότι ο άνθρωπος μόνο είναι σε θέση να διατυπώνει μια τέτοια απορία σημαίνει άραγε ότι η ζωή του έχει άλλο σκοπό από αυτόν των υπόλοιπων φυσικών πλασμάτων;

Φαίνεται ότι για τους περισσότερους ανθρώπους  ισχύει κάτι τέτοιο, γιατί όταν αρχίζουν να μιλούν για μια ζωή πέραν αυτής της ζωής, εξαιρούν τα υπόλοιπα πλάσματα.

Είναι μια καλή παρηγοριά να υποθέτουμε ότι η ζωή μας δεν τελειώνει με το θάνατο, αλλά συνεχίζεται σε μια άλλη διάσταση. Τίποτα δεν μπορεί να το αποδείξει αυτό, όμως μια τέτοια προοπτική είναι πολύ γοητευτική για να την απορρίψουμε. Έτσι εμμέσως δίνουμε και μια απάντηση στο ερώτημα που μας καίει: σκοπός της ζωής είναι να ζήσουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο εδώ στη Γη,  ώστε να πετύχουμε μια καλή θέση στην άλλη διάσταση.

Βέβαια τα κόκαλα ενός νεκρού ανθρώπου και ενός νεκρού σκύλου που είναι θαμμένα στη γη μάς δείχνουν ότι όλα τα ζωντανά πλάσματα που πεθαίνουν, απλώς αποσυντίθενται με τον τρόπο που θέλει η φύση, η οποία καμιά διάκριση δεν κάνει στα αγαπητά της δημιουργήματα.

Ναι, λένε όσοι πιστεύουν στην άλλη διάσταση, όμως ο άνθρωπος διαθέτει και κάτι άλλο που δεν το διαθέτουν τα άλλα πλάσματα και αυτό είναι η ψυχή. Η ψυχή είναι αυτή που θα πάει στην άλλη διάσταση, το σώμα μένει εδώ. Πώς είναι αυτή η ψυχή; Είναι άυλη φυσικά, γι αυτό δεν υπόκειται στους νόμους της φθοράς. Άρα είναι και αθάνατη. Έτσι ο θάνατος παύει να είναι κάτι φοβερό, είναι απλώς μια μετάβαση από τη μια διάσταση στην άλλη.

Ωραία είναι όλα αυτά, μόνο που δεν αποδεικνύονται. Και μάλλον δεν πείθουν και κανέναν. Αλλιώς, γιατί έχουμε τόσους ολοφυρμούς στις κηδείες; Μάλλον αγαλλίαση θα έπρεπε να νιώθουμε που μια ακόμα ψυχή ξέφυγε από αυτή την άδικη ζωή και πήγε να κατοικήσει στην αιωνιότητα.

Παραλλαγή της άλλης διάστασης είναι η άποψη ότι η ψυχή φεύγει από το νεκρό σώμα και μπαίνει σε ένα νέο που γεννιέται. Πολύ φτωχή παρηγοριά είναι αυτή, εφόσον η ψυχή στο νέο σώμα δεν θυμάται τίποτα από την προηγούμενη ζωή της. Εφόσον δεν θυμάται τίποτα, είναι σαν να ζει για πρώτη φορά. Αντίθετα θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, σε περίπτωση που ίσχυε κάτι τέτοιο, να είχαμε ανάμνηση των προηγούμενων ζωών μας. 

Όπως το καταλαβαίνω, η ανάγκη μας να βρούμε σκοπό στη ζωή μας έχει σχέση με το γεγονός ότι αυτή η ζωή μας έχει ημερομηνία λήξης. Αν ήμασταν αθάνατοι, τότε θα θέταμε πάλι το ερώτημα, αλλά δεν θα καιγόμασταν να βρούμε την απάντησή του. Επειδή η ίδια η ζωή έχει τόση δύναμη, τόση γοητεία και τόσες δυνατότητες, που θα την απολαμβάναμε ποικιλοτρόπως και καμιά φορά στις ώρες της ανίας μας μπορεί να αναρωτιόμασταν και για το σκοπό της. Μετά πάλι η ζωή θα μας παρέσυρε  με τη γοητεία της και το ερώτημα θα πήγαινε στην άκρη. Αν ήμασταν αθάνατοι, δεν θα ψάχναμε για άλλες διαστάσεις ούτε θα εφευρίσκαμε μια άυλη και αθάνατη ψυχή.

Αν ήμασταν αθάνατοι, θα καταλήγαμε μάλλον σε αυτό, στο οποίο αρκετοί θνητοί έχουν καταλήξει: ότι η ζωή είναι αυτοσκοπός.

Ζούμε για να ζούμε.