Ωστόσο το είδος μας είναι προικισμένο με φαντασία και παράλληλα έχει μεγάλη περιέργεια να μάθει πράγματα για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Η περιέργεια και η φαντασία συνδυασμένες μάς έχουν δώσει εξαιρετικές ιστορίες για το τι υπήρχε πριν τη δημιουργία αυτού του κόσμου και για το τι θα υπάρχει μετά. Πάλι όμως ο φρόνιμος άνθρωπος, ενώ θα διαβάσει αυτές τις ιστορίες και σίγουρα θα γοητευθεί, θα αρνηθεί να τις πιστέψει. Επειδή αυτό που ήταν πριν και αυτό που θα είναι μετά, όπως το περιγράφει η ανθρώπινη φαντασία, δεν αντέχει στον έλεγχο της λογικής.
Επομένως αυτό που με σιγουριά ξέρουμε είναι μόνο αυτό που βιώνουμε και που το ονομάζουμε ζωή. Έξω από τη ζωή δεν γνωρίζουμε τίποτε άλλο. Η εμπειρία της είναι λοιπόν μοναδική. Δυστυχώς είναι μια εφήμερη εμπειρία, γιατί έχει πάντα ημερομηνία λήξης. Αλλά ακριβώς γι αυτό το λόγο η ζωή αποχτά μεγαλύτερη σημασία, επειδή ξέρουμε ότι ζούμε μόνο μια φορά. Παράλληλα η φύση μάς έχει εφοδιάσει με ένα ισχυρό μηχανισμό αυτοάμυνας και είναι προφανές γιατί το κάνει. Θέλει να μας κρατήσει ζωντανούς για ένα τουλάχιστον διάστημα, μέχρι να αναπαραχθούμε, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια του είδους. Εμείς ως πειθήνια όργανά της υπακούμε στις προσταγές της, υπερασπίζουμε με πάθος τη ζωή που μας δόθηκε και αναπαραγόμαστε, αφού έτσι θέλει εκείνη. Με άλλα λόγια φροντίζουμε τη ζωή μας, δεν τη θέτουμε σε κίνδυνο και δεν την ανταλλάσσουμε με κανένα άλλο επίγειο αγαθό.
Αλλά όπως σε κάθε κανόνα έχουμε και εδώ την εξαίρεσή του.
Ο άνθρωπος – καθώς επίσης και πολλά ζώα – είναι έτοιμος να θυσιάσει τη μοναδική ζωή που έχει, προκειμένου να διατηρηθούν ζωντανοί και αβλαβείς οι απόγονοί του, πράγμα βεβαίως που αποδεικνύει ότι η φύση δείχνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το είδος παρά για το άτομο.
Τη μορφή αυτή της ενστικτώδους αυτοθυσίας ο άνθρωπος την έφερε μαζί του, όταν ξεκίνησε να δημιουργεί πολιτισμό, και την εξευγένισε, την έκανε δηλαδή αξία. Το να πεθάνει κανείς υπερασπιζόμενος το ζωτικό του χώρο, την πατρίδα του , είναι μια μεγάλη ανθρώπινη αξία. Εξίσου μεγάλη αξία είναι να προσφέρει κανείς τη ζωή του υπερασπιζόμενος ιδέες, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές. Ακόμη μεγαλύτερη αξία είναι να αψηφήσει κάποιος και να χάσει τη ζωή του προσπαθώντας να σώσει ένα συνάνθρωπό του που δεν είναι απόγονός του, δεν είναι συγγενής του, είναι απλώς ένας άλλος άνθρωπος που βρίσκεται σε κίνδυνο.
Έτσι, ενώ στη φύση ο στόχος της αυτοθυσίας είναι η επιβίωση των απογόνων του είδους, ( κάτι πολύ πρακτικό δηλαδή που υποκρύπτει σκοπιμότητα και στερείται ηθικής ποιότητας), στον πολιτισμό η αυτοθυσία διευρύνεται, αποχτά ηθική ποιότητα και τιμάται ως μια από τις μεγαλύτερες αξίες του πολιτισμένου ανθρώπου.
Μερικές φορές η αυτοθυσία παίρνει το χαρακτήρα της αυτοκτονίας.
Ο άνθρωπος - στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ήρωας - γνωρίζει ότι θα πεθάνει, όμως δεν διστάζει να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση προκειμένου να προστατεύσει κάτι άλλο που θεωρεί ανώτερο από την προσωπική του ζωή.
Τέτοιου είδους αυτοκτονίες μπορεί να είναι ατομικές ή μαζικές. Από την Ιστορία γνωρίζουμε αρκετές από αυτές: τη μάχη των Θερμοπυλών (μην ξεχνάμε ποτέ τους εννιακόσιους Θεσπιείς που κανείς νόμος της πατρίδας τους δεν τους υποχρέωνε να μείνουν στη θέση τους και να σκοτωθούν με βεβαιότητα πολεμώντας τους Πέρσες), το χορό του Ζαλόγγου, το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι, για να αναφέρω τρία πολύ τρανταχτά παραδείγματα.
Έτσι η αυτοθυσία και η αυτοκτονία φαίνονται να εφάπτονται σε ένα σημείο ή μάλλον ο ευρύτερος όρος της αυτοκτονίας περιλαμβάνει το στενότερο της αυτοθυσίας – σύμφωνα με τους κανόνες της Λογικής.
Αν όμως αφαιρέσουμε τις περιπτώσεις αυτοθυσίας, μας μένει η απλή αυτοκτονία, μια πράξη που φαίνεται να στερείται ηθικού περιεχομένου.
Κάποια είδη ζώων «αυτοκτονούν» μαζικά, όταν αυξηθεί υπερβολικά ο πληθυσμός τους και εδώ διακρίνουμε πάλι την αυτόματη φυσική πρόνοια που θέλει να αποκαταστήσει τις ισορροπίες. Αλλά πρόκειται για εξαίρεση. Η αυτοκτονία δεν είναι μέσα στη λογική της φύσης. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζωικό είδος που κάνει κάτι τέτοιο και μπορούμε να χαρακτηρίσουμε αυτή την πράξη ως μια παρενέργεια του πολιτισμού.
Και ενώ η αυτοθυσία υψώνεται στα μάτια μας ως υπέρτατη ηθική πράξη, η απλή αυτοκτονία μάς προκαλεί ανακλαστικά συναισθήματα απώθησης και αποδοκιμασίας, γιατί αφαιρείται ένα αγαθό που δεν αντικαθίσταται με κανένα άλλο. Ακόμα και άνθρωποι του στοχασμού, οι απαισιόδοξοι της φιλοσοφίας, προτιμούν να μιλούν για τη ματαιότητα των ανθρωπίνων, χωρίς να προβαίνουν σε απονενοημένα διαβήματα. Ελάχιστοι από αυτούς δικαιώνουν τις θέσεις τους προχωρώντας σε αυτοχειριασμό.
Τι προστατεύει λοιπόν και τι υπερασπίζεται ο αυτόχειρας;
Τι μπορεί να είναι ανώτερο από την ίδια τη ζωή, ώστε εκείνος να την αναιρεί;
Το ερώτημα έτσι όπως τίθεται, μπορεί να μας αποπροσανατολίσει, γιατί όντως τίποτα δεν μπορεί να είναι πιο σημαντικό από τη ζωή μας. Μόνο που ο αυτόχειρας βλέπει τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία και έχει άλλη άποψη. Κατ’ αυτόν η ζωή δεν είναι πολύτιμη, είναι ανάλογα με την περίπτωση άσχημη, δυσβάστακτη, οδυνηρή ή ασήμαντη.
Πώς είναι δυνατόν να έχει καταλήξει σε ένα τέτοιο συμπέρασμα;
Η πρώτη σκέψη είναι ότι κάποιοι εξωτερικοί παράγοντες έχουν επέμβει και έχουν αφαιρέσει από τη ζωή του κάθε γοητεία. Κίνδυνος ατίμωσης, χρεωκοπία, φτώχεια, ανεργία, σοβαρά οικογενειακά προβλήματα, ένας άτυχος έρωτας ή μια απειλή ότι η ζωή του πρόκειται να υποβαθμιστεί πολύ ( βαριά αρρώστια π.χ.) είναι οι συνήθεις λόγοι που κάποιος προτιμά να φύγει από αυτόν τον ένα και μοναδικό κόσμο που γνωρίζει.
Πίσω από αυτές τις αιτίες κρύβεται στο 90% των περιπτώσεων μια συναισθηματική διαταραχή ή μια βαριά κατάθλιψη. Δεν είναι σύμπτωση ότι οι περισσότερες αυτοκτονίες πραγματοποιούνται το φθινόπωρο και την άνοιξη, κυρίως το Μάιο. Το αλκοόλ και οι ναρκωτικές ουσίες αυξάνουν τον κίνδυνο κατά 15%. Αυτό σημαίνει ότι, αν ο αυτόχειρας είχε ιατρική υποστήριξη, μάλλον δεν θα επιχειρούσε το απονενοημένο διάβημά του.
Αξίζει νομίζω τον κόπο να δώσουμε εδώ κάποια ενδεικτικά στατιστικά στοιχεία σχετικά με το θέμα.
Ένα εκατομμύριο άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο στον κόσμο.
Ο αυτοχειριασμός είναι η δέκατη αιτία θανάτου παγκοσμίως και η πρώτη αιτία θανάτου στα άτομα κάτω των τριάντα πέντε ετών.
Τις περισσότερες απόπειρες τις κάνουν οι γυναίκες, αλλά περισσότεροι είναι οι άνδρες που ολοκληρώνουν την αυτοχειρία.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες μια δολοφονία αντιστοιχεί σε δυο αυτοκτονίες.
Παγκόσμια την πρώτη θέση στις αυτοκτονίες την κατέχει η Λιθουανία και ακολουθούν η Ρωσία και η Λευκορωσία.
Μολονότι τις τελευταίες δεκαετίες η αυτοκτονικότητα στο δυτικό κόσμο έχει αυξηθεί κατακόρυφα, η Ασία προηγείται με ένα ποσοστό 60% με πρώτες χώρες την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ινδία.
Αυτό το τελευταίο στοιχείο προκαλεί κάποιο προβληματισμό.
Φαίνεται ότι η ζωή έχει άλλη βαρύτητα στη Δύση και άλλη στην Ανατολή, διαφορετικά δηλαδή την αντιλαμβανόμαστε εμείς που έχουμε υποστεί την επίδραση της δυτικής σκέψης και διαφορετικά την αντιλαμβάνεται ο κινέζος, ο ιάπωνας και ο ινδός στη δική του κουλτούρα.
Οι καμικάζι, οι αυτοπυρπολούμενοι και οι εθελοντές της τρομοκρατίας που σκοτώνονται μαζί με τα θύματά τους δεν αξιολογούν τη ζωή τους με τον ίδιο τρόπο που την αξιολογούμε εμείς. Προφανώς και αυτοί θυσιάζονται για χάρη της ιδέας που υπηρετούν, αλλά η αυτοθυσία, τουλάχιστον για τη δική μας κουλτούρα, είναι η έσχατη πράξη στην οποία καταφεύγουμε, όταν όλοι οι άλλοι δρόμοι έχουν κλείσει.
Παράλληλα φαίνεται ότι στην Ιαπωνία, την Κίνα, τώρα και στην Ινδία, καθώς και σε άλλες ασιατικές χώρες με ταχεία οικονομική ανάπτυξη η πίεση για καλύτερες και μεγαλύτερες αποδόσεις που υφίστανται οι εργαζόμενοι σε συνδυασμό με μια αυστηρή παραδοσιακή κουλτούρα που εξακολουθεί να τους κρατά δέσμιους , οδηγεί πολλούς από αυτούς πέρα από τα όρια της αντοχής τους.
Ανεξάρτητα πάντως από τις επί μέρους αιτίες που μπορούν να πυροδοτήσουν την αυτοκτονική πράξη, πάντα υποβόσκει μια νοσηρότητα, εφόσον ακυρώνεται ο ισχυρότατος μηχανισμός της αυτοπροστασίας που διαθέτουν όλα τα ζωικά είδη. Ο αυτόχειρας ανταλλάσσει τη ζωή του με το μηδέν. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να έχουν γίνει μέσα του τέτοιες φοβερές ανατροπές που είναι αδύνατο να φανταστούμε εμείς οι υπόλοιποι.
Όμως ο μελλοντικός αυτόχειρας συνήθως δίνει σημάδια στον κοινωνικό του περίγυρο. Αναφέρεται συχνά σ’ αυτό το θέμα, έχει συμπτώματα κατάθλιψης, νιώθει απελπισία, πιστεύει ότι είναι εμπόδιο στη ζωή των άλλων, έχει μια περίεργη τάση για ατυχήματα (έκδηλη απροσεξία), τακτοποιεί εκκρεμότητες, κάνει κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών.
Έμμεσα ή άμεσα προειδοποιεί τους άλλους γι αυτό που σκέφτεται να κάνει.
Η σωστή στάση των οικείων του απέναντι του και κυρίως η ιατρική υποστήριξη θα τον βοηθήσουν να απομακρυνθεί από τους αυτοκτονικούς ιδεασμούς του και να εκτιμήσει εκ νέου τη ζωή, το μόνο πράγμα που κατέχουμε, έστω και πρόσκαιρα, σ’ αυτόν τον ένα κόσμο που βρεθήκαμε.
Καίτη, είδα πρόσφατα την ταινίa "Patriotism", παλιά ιαπωνική στυλιστική ταινία του Γιούκιο Μισίμα σχετικά με τον τελετουργικό τρόπο του σεπούκου, τον οποίο επιλέγει ένα ζευγάρι για να πεθάνει ενωμένο για πάντα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚι ενώ το θέμα του κοινού θανάτου δύο ερωτευμένων δεν είναι σπάνιο στην τέχνη, βλέποντας την ταινία αυτή σκεφτόμουν ότι στην παράδοση της Ιαπωνίας είναι δύσκολο να ξεδιαλύνεις το πώς εκτιμάται ποιοτικότερα η ζωή - ζώντας ή αυτοκτονώντας. Υπάρχει μια άλλη αντίληψη για το θάνατο, μια ακραία λατρευτική πρόσεγγισή του θα μπορούσαμε να πούμε, και ο ιαπωνικός κινηματογράφος αναφέρεται πλουσιότατα σε αυτήν.
Η ταινία ήταν αριστοτεχνικά γυρισμένη, αλλά εγώ ομολογώ ότι αγριεύτηκα!
(Ο Μισίμα ως συγγραφέας και ως καλλιτέχνης αγαπήθηκε, αλλά και μισήθηκε με πάθος από τους Ιάπωνες για τις ιδέες του, και στο τέλος αυτοκτόνησε και ο ίδιος κάνοντας σεπούκου.)
AKG, τώρα αγριεύτηκα κι εγώ. Αυτοί οι τελετουργικοί θάνατοι είναι τελικά πολύ άγριο πράγμα, δεν τους καταλαβαίνω.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαίτη, διαβαζοντας το κείμενό σου,μου ήρθε στο μυαλό ο Λιαντίνης.Πιστευε και ήθελε να επιλέξει το χρόνο και τον τρόπο του θανάτου του. Στο τέλος, πραγματοποίησε το "ονειρό του".Επέλεξε και τον χρόνο ,τον τρόπο αλλά τον τόπο του θανάτου του.Εδωσε και οδηγίες στους δικούς του, για το τι θα κάνουν όταν βρούν το πτώμα του.Αυτό συνέβει σε μιά περίοδο του που δεν αντιμετώπιζε τα συνήθη προβλήματα που οδηγούν ένα μέσο άνθρωπο στην αυτοκτονία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗταν μια συνειδητή επιλογή, ένα σχέδιο που το δούλευε χρόνια στο ,μυαλό του και πιστεύω ότι οδηγήθηκε σαυτήν την απόφαση γιάτι πίστευε ότι έτσι είναι κύριος του ευατού του και των επιλογών του, και κανένας δεν αποφασίζει γι αυτόν.
Νανά, μπορεί να είναι κι έτσι. Έχω τις επιφυλάξεις μου.
ΑπάντησηΔιαγραφή