Κριτική του συγγραφέα Γιώργου Πρέκα για το μυθιστόρημά μου "Οι Αποκλίνοντες"

 

 «Εσένα σε προστατεύει ο Θεός. Έχεις για φυλαχτό το όνομά σου».

 

Το τελευταίο μυθιστόρημα της Καίτης Βασιλάκου, οι Αποκλίνοντες, εκδ. Απόπειρα, εκτυλίσσεται στην Αντιόχεια του 4^ου μ. Χ. αιώνα. Κεντρικός ήρωας είναι ο Σωσίθεος, ο οποίος αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τις μεταφυσικές του αναζητήσεις. Περιστοιχισμένος από διάφορες θρησκείες και πολυάριθμες αιρέσεις και σέκτες της εποχής, ο πρωταγωνιστής δοκιμάζει και απορρίπτει ιδέες, εντάσσεται και εγκαταλείπει δόγματα, στη μάταιή του προσπάθεια να ανακαλύψει τον Θεό. Σμιλεμένος αρχικά με τις δοξασίες των Βαλεντινιανών Γνωστικών, στο τέλος του βιβλίου ο Σωσίθεος, μετά την επικράτηση της Ορθοδοξίας, σκέφτεται να γίνει Χριστιανός «όπως κάνουν όλοι οι φρόνιμοι».

Οι Αποκλίνοντες είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που δεν αναλώνεται σε αχρείαστες και ανιαρές  λεπτομέρειες. Το κλίμα της εποχής δίνεται παραστατικά –θρησκευτικός πλουραλισμός, πανσπερμία λαών και φυλών, φανατισμός, μισαλλοδοξία, διώξεις, και τρομοκρατία– αλλά η εποχή και το περιβάλλον είναι, ως όφειλαν, το περίβλημα μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία. Στο ιστορικό υπόβαθρο της ταραχώδους και γρήγορα μεταβαλλόμενης εκείνης περιόδου, η αναζήτηση του Σωσίθεου ευθυγραμμίζεται με τις επιταγές και την ατμόσφαιρα που επικρατούσαν τότε.

 Στην ουσία, όμως, η αναζήτηση του Θεού από τον Σωσίθεο είναι αναζήτηση εαυτού. Ο πρωταγωνιστής ενσαρκώνει την ανάγκη εύρεσης του εσωτερικού πυρήνα του ατόμου, η οποία, όμως, αναζητάται μάταια στο εξωτερικό περιβάλλον («Είχα μια ψυχή που δεν ήξερα πού να την ακουμπήσω»).     Όλες οι εκφάνσεις του θείου που δοκιμάζει ο Σωσίθεος είναι ξένες προς τον ίδιο. Αυτός επιθυμεί έναν Θεό προσωπικό, όχι προϋπάρχοντα, και γι’ αυτό όλες του οι προσπάθειες να στριμώξει μέσα του έναν Θεό ήδη πλασμένο και διαμορφωμένο αποτυγχάνουν, απογοητεύοντάς τον ολοένα και περισσότερο. Ο πρωταγωνιστής βιώνει αυτή του την μανιώδη αναζήτηση με όρους ασθένειας («Ο κόσμος μου εν τω μεταξύ άλλαζε ραγδαία. Ή μήπως ήταν η αρρώστια μου που τον άλλαζε;»), ενώ η εμμονική λαχτάρα εύρεσης του Θεού σχετίζεται με την ορφανική ανάγκη του Σωσίθεου να ταυτοποιήσει τον πατέρα του και, συνεπακόλουθα, να αποκρυπτογραφήσει σημεία του δικού του εαυτού (Η Κατερίνα Θεοδωράτου έχει ήδη αναφερθεί στο ζήτημα στη δική της εμβριθή και εκτενή κριτική, https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/16008-apoklinontes).

Στις αρετές του μυθιστορήματος ανήκουν η αβίαστη ροή του καθώς η αριστοτεχνική χρήση της γλώσσας, αμφότερα τυπικά γνωρίσματα της γραφής της Βασιλάκου και στα προγενέστερα έργα της. Οι λέξεις έχουν επιλεγεί με χειρουργική ακρίβεια, προσδίδοντας στο νόημα των φράσεων πολλαπλά επίπεδα, φορτίζοντάς το, παράλληλα, συναισθηματικά. Το απόσπασμα που αναφέρω στη συνέχεια αποτελεί μία από αυτές τις παραδειγματικές περιπτώσεις:

Είναι βαριά η μοναξιά, Σωσίθεε, μου λέει ψιθυριστά και με χαϊδολογά. Σηκώνω τα φουστάνια της όσο πιο αθόρυβα μπορώ, μη μας πάρουν είδηση οι άλλοι από πάνω.— Είναι βαριά η μοναξιά, Σαβίνα, της απαντώ και χουφτώνω τα χοντρά της κρέατα.

Με ελάχιστες λεπτομέρειες δίνεται η πλήρης εικόνα της συνουσίας, καθώς και το συναίσθημα του αφηγητή απέναντι στην ερωτική πράξη. Υπάρχει κάτι το χυδαίο και ευτελές στην ατμόσφαιρα, μπλεγμένο με πικρή ειρωνεία, αποτέλεσμα άψογου χειρισμού της ελληνικής. Προσοχή πρέπει να δοθεί στο ρήμα «χουφτώνω» και τη λέξη «κρέατα», αντί π.χ. «σώμα», «κορμί», «σάρκα» κ.ο.κ., ιδίως όταν προηγούμενες αναφορές σε «κρέατα», σχετίζονται με τη δυσωδία σφαγμένων ζώων στους πάγκους των κρεοπωλών. Από την άλλη, η θεραπεία της μοναξιάς αποπειράται να επιτευχθεί με τρόπο ομοιοπαθητικό, εφόσον η «βαριά» μοναξιά που νιώθει η Σαβίνα, επαληθεύεται από τον Σωσίθεο, ο οποίος την αντιμετωπίζει με το να θωπεύει τα «χοντρά κρέατα» της Σαβίνας.

Στο τέλος του βιβλίου, εκτός από το να ασπαστεί τον Χριστιανισμό, ο Σωσίθεος σκέφτεται να αλλάξει το όνομά του σε  «Θεόδουλος». Ο αναβαπτισμός αυτός σχετίζεται με μία γνησιότερη σχέση που έχει ο ήρωας με την έννοια του θείου, που πλέον είναι σε θέση να αναγνωρίσει, αυτήν της δουλείας. Σκλάβος ενός αέναου γνῶθι σαυτόν, πάντα επίκαιρου και παντού παρόντος, ο ήρωας του μυθιστορήματος, με όποιο όνομα και αν καταλήξει και όσους θεούς και αν απορρίψει, είναι ο πρωταγωνιστής του δικού του, καλυμμένου με τον μανδύα της μεταφυσικής  ανησυχίας, υπαρξιακού δράματος.