Κοινωνική εργασία, γιατί όχι;

Είχα την καλή τύχη να εργαστώ ως εκπαιδευτικός σε σχολεία, όπου οι μαθητές έχοντας πάρει σωστή αγωγή από τα σπίτια τους ήταν συνεργάσιμοι, είχαν καλούς τρόπους και δεν δημιουργούσαν προβλήματα στην τάξη. Ως έφηβοι ήταν ζωηροί και πολλές φορές άτακτοι, πράγμα που είναι δείγμα ψυχικής υγείας. Ποτέ ωστόσο δεν υπερέβησαν τα εσκαμμένα.

Τη δεκαετία του ’90, τότε που οι καταλήψεις στα Λύκεια είχαν φουντώσει, οι δικοί μας μαθητές πήγαν κι αυτοί να κάνουν το ίδιο από μιμητισμό. Αλλά οι γονείς τους δεν σήκωναν τέτοιες πρωτοβουλίες και εδώ ισχύει το λεγόμενο «από το αφτί και στο δάσκαλο». Τα παιδιά επέστρεψαν στις τάξεις και τα μαθήματα συνεχίστηκαν κανονικά, ενώ στην υπόλοιπη Αττική επικρατούσε το χάος.

Αυτό το αναφέρω για να δείξω πόση σημασία έχει η αγωγή που παίρνει το παιδί μέσα στην οικογένεια. Αν το παιδί έρθει στο σχολείο χαλασμένο, το σχολείο ελάχιστα θα επιδράσει στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Εξαιρέσεις υπάρχουν και αυτές επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Σε περίπτωση που ένας μαθητής κάνει κάτι ανάρμοστο που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο, το σχολείο μία μόνο δυνατότητα «τιμωρίας» έχει: την αποβολή του από τη σχολική τάξη για μία, δύο, τρεις ημέρες το πολύ. Καμιά φορά και για πέντε ημέρες. Για πολύ σοβαρά παραπτώματα υπάρχει και η λεγόμενη αλλαγή περιβάλλοντος, δηλαδή ο μαθητής δεν γίνεται πια δεκτός στο συγκεκριμένο σχολείο και πρέπει να πάει σε άλλο. Στα 31 χρόνια που εργάστηκα ως εκπαιδευτικός, αυτή η τελευταία ποινή δεν είδα να εφαρμόζεται σε καμιά περίπτωση.

Το νόημα της αποβολής από το σχολείο είναι υποτίθεται σωφρονιστικό. Ο μαθητής συνειδητοποιεί ότι αυτό που έκανε ήταν λάθος, συνετίζεται και δεν το επαναλαμβάνει. Στην πραγματικότητα τίποτε τέτοιο δεν συμβαίνει. Τουλάχιστον στις μέρες μας. Ο μαθητής, που για να υποπέσει σε τέτοιο σοβαρό λάθος είναι κατά κανόνα ταραξίας, θα ανεμίσει την αποβολή του ως λάβαρο ηρωισμού και αντίστασης κατά της εξουσίας και η υπόληψή του στη μαθητική κοινωνία θα ανέβει κατά αρκετούς πόντους. Ο ταραξίας ηρωοποιείται. Όταν επιστρέφει στη σχολική τάξη, φέρει την αποβολή του ως παράσημο και είναι πάντα έτοιμος για νέα αντικοινωνική συμπεριφορά. Εξαιρούνται οι περιπτώσεις παιδιών που παρασύρθηκαν σε μια τέτοια συμπεριφορά λόγω επιπολαιότητας και που η αποβολή τούς στοιχίζει πράγματι. Αλλά κι εδώ πρόκειται για εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.

Άλλο μέσο συνετισμού πάντως το σχολείο δεν διαθέτει. Δεν μπορεί να κάνει τίποτε περισσότερο για τα ταραχοποιά στοιχεία που διαταράσσουν την ομαλή λειτουργία του.

Γι’ αυτό και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η ιστορία αυτή που ανέκυψε με την καταδίκη τριών μαθητών σε κοινωνική εργασία 80 ωρών, επειδή έκαναν κατάληψη του σχολείου τους.

Έχει ενδιαφέρον, πρώτον, διότι ο νόμος δίνει τη δυνατότητα στον διευθυντή του σχολείου να κινήσει μια τέτοια διαδικασία. Δεύτερον, διότι το δικαστήριο επέβαλε μια ποινή που δεν στιγματίζει – παραγράφεται και δεν ακολουθεί τον έφηβο στην υπόλοιπη ζωή του. Τρίτον, διότι η ίδια αυτή η ποινή δεν έχει στόχο την τιμωρία των νεαρών αλλά τον φρονηματισμό τους, όταν διαπιστώσουν ότι κάνουν κάτι που προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Και τέταρτον, διότι μια τέτοια ποινή που ξεφεύγει από τις γραφικές αποβολές ίσως φρονηματίσει και άλλους νεαρούς που έχουν κατά νου να κάνουν τα ίδια.

Πολύ ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη και οι γονείς των τριών μαθητών για παραμέληση εποπτείας ανηλίκων. Δυστυχώς οι άνθρωποι αυτοί αθωώθηκαν, αν και κατά τη γνώμη μου αυτοί κυρίως ήταν που έπρεπε να τιμωρηθούν. Οι ανήλικοι μιμούνται, κάνουν επιπολαιότητες, φέρονται άσκεφτα, επειδή είναι ανώριμοι. Οι γονείς είναι υποτίθεται ώριμοι και δίνουν σωστή αγωγή στα παιδιά τους. Οι συγκεκριμένοι προφανώς δεν την έδωσαν.

Διαβάζοντας στη συνέχεια τα σχόλια του κόσμου στα μίντια, διαπίστωσα ότι οι περισσότεροι τάσσονταν υπέρ του διευθυντή και υπέρ τη δικαστικής απόφασης. Καθώς ζούμε σε μια κοινωνία ξεχαρβαλωμένη, όπου όλα επιτρέπονται και κανείς δεν τιμωρείται, η αντίδραση του κόσμου στο συγκεκριμένο συμβάν ήταν μια ευχάριστη έκπληξη.

Φτάσαμε δηλαδή στον πάτο του βαρελιού; Έτσι φαίνεται. Ο κόσμος κουράστηκε να βλέπει καθημερινά να καταστρέφεται η δημόσια και η ιδιωτική περιουσία από εξημμένους νεαρούς που ποτέ δεν συλλαμβάνονται και ποτέ δεν τιμωρούνται.

Φυσικά υπάρχουν και οι άλλοι που διαφωνούν. Πρώτοι- πρώτοι

οι γονείς. Ξέρετε ποιοι γονείς, να μην τους περιγράψουμε, περιττό το βρίσκω. Αυτοί λοιπόν οι γονείς και μαζί τους η ΕΛΜΕ Ρεθύμνου, εκπαιδευτικοί όχι με οράματα αλλά με παροράματα, ισχυρίζονται ότι τέτοιες συμπεριφορές σε παιδιά 14-15 ετών δημιουργούν σειρά προβλημάτων στα σχολεία με απρόβλεπτες συνέπειες. «Είναι τραγικό αυτό που συνέβη στα παιδιά και εντελώς αντιπαιδαγωγικό», λέει μια μητέρα μαθητή που αποφεύγει να δώσει το όνομά της.

Προσωπικά θα ήθελα οι γονείς των τριών μαθητών να δήλωναν δημόσια ότι αποδέχονται την κοινωνική εργασία που επιβλήθηκε στους νεοσσούς τους, γιατί αυτό θα τους βοηθούσε να συνειδητοποιήσουν μερικά ουσιώδη πράγματα και κυρίως πώς να ενταχθούν στο ευρύτερο σύνολο που λέγεται κοινωνία. Αντ’ αυτού υποθέτω ότι αυτή τη στιγμή κανακεύουν τους νεοσσούς και βρίζουν το σύστημα.

«Μόνο τα κόκαλα γερά, δάσκαλε», λέει ο πατέρας του Πατούχα στο γνωστό μυθιστόρημα του Κονδυλάκη, ενθαρρύνοντας τον δάσκαλο να δέρνει το γιο του μέχρι αναισθησίας. Ευτυχώς ξεφύγαμε από εκείνη τη βάναυση εποχή. Στα δικά μου παιδικά χρόνια, η μητέρα μου έλεγε στον δάσκαλο: «Δεν θέλω χατίρια στην κόρη μου. Αυτό που αξίζει, αυτό να πάρει». Στη σημερινή εποχή οι γονείς λένε στον δάσκαλο: «Ε, παιδί είναι, δεν πειράζει, αν έκανε και καμιά φασαρία».

Φυσικά και δεν πειράζει, γιατί είναι παιδί και δεν έχει συναίσθηση αυτού που κάνει. Θα την αποχτήσει όμως, όταν διαπιστώσει ότι η αταξία του έχει επιπτώσεις. Όχι εξευτελιστικές, όχι εκδικητικές, αλλά τέτοιες που να το συνετίζουν.

Η κοινωνική προσφορά είναι ένα τέτοιο μέσον διαπαιδαγώγησης του ανήλικου.

Και πολύ θα ήθελα να τη δω να επεκτείνεται και στους μεγαλύτερους, εφόσον πρόκειται για ελαφρά παραβατικότητα, αντί να τους κλείνουν στις φυλακές που έχουν πια φρακάρει.