Ειρήνη, μοχθηρή μητέρα και πιστός αυτοκράτωρ Ρωμαίων

Αν ζούσε σήμερα, θα την έλεγαν Ρένα ή Αϊρίν και θα εξουδετέρωνε με πιο ήπια μέσα  τον αντίζηλο γιο της Κώστα ή Έντι που θα εδικαιούτο την τεράστια περιουσία που άφησε ο μπαμπάς. Θα μπορούσε παραδείγματος χάριν να τον κλείσει δολίως σε μια ψυχιατρική κλινική, από όπου ο Έντι δεν θα έβγαινε ποτέ, όσο του έμελλε να ζήσει.

Αλλά εκείνα τα χρόνια – τέλη του 8^ου αιώνα – δεν υπήρχαν ψυχιατρικές κλινικές που να θέτουν εκποδών τον αντίζηλο γιο που εδικαιούτο τον θρόνο.  Υπήρχε όμως η νόμιμη τύφλωση που θα τον καθιστούσε ανίκανο να αναλάβει τη βασιλεία. Η Ειρήνη τύφλωσε τον γιο της και κάθισε στο θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως η μόνη δικαιούχος.

Η ιστορία ξεκινά από την Αθήνα, όπου ζούσε εκείνα τα γραφικά χρόνια η ωραία και μορφωμένη Ειρήνη, γόνος πλούσιας οικογένειας. Η ζωή τα έφερε έτσι που η νεαρή αυτή δεσποινίς έμεινε μια μέρα ορφανή και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ την πήρε στο παλάτι του στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα την πάντρεψε με το γιο του Λέοντα.  Όταν ο Κωνσταντίνος Ε΄ πέθανε, η Ειρήνη βρέθηκε στο θρόνο της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας της εποχής πλάι στον σύζυγό της, τον Λέοντα Δ΄.  Του έκανε και ένα γιο, τον Κωνσταντίνο που ο πατέρας του σύντομα τον αναγόρευσε συμβασιλέα ως Κωνσταντίνο Στ΄.

Τα πράγματα ως αυτό το σημείο βαίνουν ή καλύτερα δείχνουν να βαίνουν φυσιολογικά.

Η αυτοκρατορία βρίσκεται στη φάση της Εικονομαχίας εδώ και πενήντα περίπου χρόνια. Οι εικονόφιλοι βράζουν στο ζουμί τους, διώκονται, μισούν τους εικονομάχους αυτοκράτορες και τους εικονομάχους αρχιερείς. Η Ειρήνη όμως είναι κρυπτο-εικονόφιλη, φυλάει εικόνες στα ιδιαίτερα διαμερίσματά της και τις ασπάζεται στα κρυφά. Καλή κοπέλα δηλαδή και σεμνή, με ηθικές αρχές και πίστη στην παραδοσιακή θρησκεία. Αυτό η Εκκλησία θα της το αναγνωρίσει, όταν θα έρθει η ώρα.

Δυστυχώς ο αυτοκράτωρ σύζυγος πεθαίνει το έτος 780 και την αφήνει χήρα γυναίκα με ένα ορφανό δέκα ετών. Το ορφανό σε τέτοια ηλικία δεν μπορεί να αναλάβει αυτοπροσώπως την εξουσία κι έτσι, μέχρι να ενηλικιωθεί,  η Ειρήνη ορίζεται συμβασιλέας.

Καλό αυτό, διότι η Ειρήνη τώρα λύνει και δένει στο παλάτι και στην αυτοκρατορία. Έχει και κοντά της έναν ευνούχο, τον Σταυράκιο, και παρέα οι δυο τους κυβερνούν το κράτος, όπως τους αρέσει και λογαριασμό δεν δίνουν σε κανέναν. Θάλασσα τα κάνουν βέβαια, ανίκανοι και καιροσκόποι αποδεικνύονται, αλλά ας είναι καλά οι αμύθητοι θησαυροί της αυτοκρατορίας. Η Ειρήνη πληρώνει αφειδώς για να έχει την ησυχία της. Πληρώνει τους εχθρούς του κράτους για να σταματήσουν τις επιδρομές,  πληρώνει απεσταλμένους για να κλείσουν συμφωνίες, χαρίζει φόρους και γενικώς είναι πολύ γαλαντόμα, γιατί με τους πολέμους δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα.

Με τους παπάδες όμως και τους μοναχούς μια χαρά συνεννοείται. Και τώρα που είναι αυτή το αφεντικό, έβγαλε από την κρυψώνα της  τις εικόνες και στόλισε με αυτές τα αυτοκρατορικά της διαμερίσματα και τις προσκυνούσε όποτε ήθελε. Και κάλεσε και την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο που αναστήλωσε γενικώς τα εικονίσματα και  έτσι κέρδισε την αμέριστη αγάπη των εικονόφιλων.

Εν τω μεταξύ ο ανήλικος αυτοκράτωρ μεγαλώνει και αυτό δεν είναι καλό. Κάποια στιγμή θα ενηλικιωθεί και θα ζητήσει να πάρει την εξουσία και τότε τι θα κάνει η Ειρήνη που όλα τα έχει και τίποτα δεν θέλει να αποχωριστεί; Καλά θα ήταν να κάτσιαζε ο μικρός, να μη μεγάλωνε ποτέ του, αλλά ο χρόνος τρέχει σαν το νερό και ο Κωνσταντίνος ψηλώνει κάθε μέρα και σε λίγο θα βγάλει και γένια.

Μια λύση είναι να τον μεταμορφώσει σε ηλίθιο, σε ένα μαμάκια που δεν θα μπορεί να ξεκολλήσει από τα φουστάνια της αγαπημένης του μητρός. Ως ηλίθιος θα είναι ανίκανος να κυβερνήσει και η Ειρήνη θα συνεχίσει θα διαφεντεύει την τεράστια αυτοκρατορία έχοντας τέλος πάντων δίπλα της αυτό το εξάρτημα που λέγεται Κωνσταντίνος.

Ο Κωνσταντίνος πράγματι διαπαιδαγωγείται για να γίνει ένας ηλίθιος. 

Εν τω μεταξύ έρχονται από τη Δύση κάτι προξενιά. Ο βασιλιάς των Φράγκων Κάρολος ευχαρίστως θέλει να παντρέψει την κορούλα του Ροτρούδη με το παιδάκι που σε λίγο θα γίνει αυτοκράτορας των Ρωμαίων. Καλή φαίνεται η ιδέα και αποστέλλονται δάσκαλοι και άλλοι εκπαιδευτές στην αυλή του Καρόλου για να διδάξουν τη Ροτρούδη τα ήθη των Ρωμαίων. Τη μετονομάζουν μάλιστα σε Ερυθρώ, μια και σύντομα θα εξελληνιστεί η φραγκοπούλα.

Δεν επέπρωτο όμως να γίνει αυτός ο γάμος. Η Ειρήνη αλλάζει σχέδια αργότερα, διαλύει τον αρραβώνα και παντρεύει τον άβουλο γιο της με μια δική τους, τη Μαρία Αμνία. Έτσι τον έχει καλύτερα του χεριού της.

Αλλά έρχεται η μοιραία μέρα που ο Κωνσταντίνος ενηλικιώνεται. Είναι πια είκοσι χρονών και όλοι, στρατός και λαός, περιμένουν με αδημονία να τον δουν να κυβερνά ως κανονικός αυτοκράτορας. Δηλαδή όχι όλοι. Η Ειρήνη και η παρέα της δεν έχουν καμιά διάθεση να παραιτηθούν από τα οφίτσια τους για χάρη ενός βλάκα που δεν ξέρει πού παν τα τέσσερα.

«Παρακαλώ, μαμά, να φύγετε από τον θρόνο, διότι τώρα θα κυβερνήσω εγώ», είπε ευγενικά στην αρχή ο Κωνσταντίνος. Η Ειρήνη τον κοίταξε κατάπληκτη: «Πού να πάω, παιδάκι μου; Εσύ είσαι ακόμα νέος κι άγουρος, δεν έχεις ιδέα από αυτοκρατορικές υποθέσεις. Μαντάρα θα τα κάνεις». «Όμως πρέπει να φύγετε, όπως ορίζει ο νόμος. Θα έχω τους προσωπικούς μου συμβούλους και όλα θα πάνε καλά. Μην ανησυχείτε».

Η Ειρήνη είδε πως ο μικρός επέμενε και τσαντίστηκε: «Πουθενά δεν πάω! Εδώ θα μείνω και θα κυβερνάμε μαζί παρέα! Ορίστε μας τώρα, σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι. Κάθισε φρόνιμα, Κωστάκη, γιατί θα βάλω να σε δείρουν».

Ο Κωνσταντίνος είδε πως δεν τα έβγαζε πέρα μαζί της, συνεννοήθηκε με κάτι άρχοντες, δικούς του έμπιστους, κι ετοιμάστηκε να την εξορίσει και να αναλάβει προσωπικώς τα ηνία του κράτους. Δεν τα κατάφερε όμως και πολύ καλά, διότι τόσα χρόνια η αγωγή ηλιθίου είχε φέρει αγαστά αποτελέσματα και η μαμά τα έμαθε όλα εγκαίρως. Βούτηξε τους συνωμότες, τους έδειρε, τους κούρεψε και τους εξόρισε μακριά από τη Βασιλεύουσα. Μετά άρπαξε το γιο της από το αυτί, τον έβρισε σκαιότατα για το θράσος και την ασέβειά του απέναντι στη μητέρα του, του έριξε και μερικά χαστούκια και τον έβαλε σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Ύστερα βγήκε επισήμως και με όλη της τη φυσικότητα ζήτησε από τον στρατό να μην αναγνωρίσει το γιο της ως βασιλέα, όσο εκείνη θα ήταν εν ζωή. Άμα πέθαινε – πρώτα ο Θεός μετά από πολλά χρόνια – γαία πυρί μιχθείτω, τι την ένοιαζε; Ας έκαναν αυτοκράτορα και ένα πίθηκο, δεκάρα δεν έδινε.

Ο στρατός στράβωσε τα μούτρα του. Τι σχέδιο ήταν πάλι αυτό, να αναγνωρίσουν ως αυτοκράτορα μια γυναίκα και όχι τον νόμιμο δικαιούχο του θρόνου; Τα στρατεύματα της Ανατολής στασίασαν και η Ειρήνη, τι να κάνει,  αναγκάστηκε να επαναφέρει στον θρόνο τον νεαρό. Ο Κωνσταντίνος όλο χαρά έσπευσε να συναντήσει τον στρατό της Ανατολής που τον αναγνώρισε πλέον ως μονοκράτορα.  Η μαμά ετέθη υπό περιορισμόν στο ιδιαίτερο ενδιαίτημά της, του Ελευθερίου.

Αλλά, όπως είπαμε ήδη, ο μονοκράτορας δεν ήταν και πολύ ικανός περί τα πολιτικά και τα στρατιωτικά. Στρατιωτική εκπαίδευση δεν είχε λάβει, ήταν και συναισθηματικά ασταθής, χωρίς τη μαμά κοντά του δεν ήξερε πώς να φερθεί και τι να κάνει, αδύνατος χαρακτήρας γενικώς και οι επί χρόνια εξευτελισμοί του από τη μαμά και το περιβάλλον της έπαιξαν κι αυτοί το ρόλο τους.

Κάνει μια εκστρατεία κατά των Αράβων που παραβίαζαν συνεχώς τα ανατολικά σύνορα, τίποτα δεν κατάφερε.

Εν τω μεταξύ η μαμά αλλάζοντας τακτική άρχισε τα παρακάλια στον μικρό που ήξερε πόση αδυναμία τής είχε. Ποιος ξέρει τι του έλεγε, τι κλάμα έριχνε, όποτε αυτός ερχόταν να τη δει, τι κροκοδείλια δάκρυα έχυνε, τι οιμωγές και θρήνους εξαπέλυε.  Ποιος ξέρει τι επιστολές του έστελνε θυμίζοντάς του τις θυσίες που έκανε για χάρη του, πώς τον κουβαλούσε εννιά μήνες στην κοιλιά της, τι αγωνίες περνούσε, όποτε αρρώσταινε, τι ξενύχτια είχε περάσει στο προσκέφαλό του. Ποιος ξέρει τι ενοχές τού ξυπνούσε υπενθυμίζοντάς του ότι είχε στη φυλακή τη μητέρα του, το πιο ιερό πρόσωπο στη ζωή του κάθε ανθρώπου, και τι έμμεσες απειλές άφηνε ότι έχει ο καιρός γυρίσματα και ότι το μάτι του Θεού τα βλέπει όλα και τιμωρεί όποιον κακοποιεί τη μητέρα του.

Λέγε-λέγε ο Κωνσταντίνος δεν άντεξε άλλο. Έβγαλε τη μανούλα από το ανάκτορο όπου την είχε περιορίσει και την παρουσίασε επισήμως στο παλάτι. «Αποδώ και στο εξής», είπε στους εμβρόντητους παλατιανούς και στους στρατηγούς του «η μαμά κι εγώ θα συμβασιλεύουμε. Και η προσφώνηση παρακαλώ πολύ να αλλάξει. Η βασιλεία θα είναι Κωνσταντίνου και Ειρήνης».

Να’ την πάλι καμαρωτή-καμαρωτή στο θρόνο την Ειρήνη και τώρα πρέπει επειγόντως να κατεξευτελιστεί ο μικρός,  να χάσει την εμπιστοσύνη του στρατού και να φύγει από τη μέση. Διότι πολύ τράβηξε το αστείο, δεν γίνεται να συγκυβερνά με αυτό το ηλίθιο παιδί.

Ο Κωνσταντίνος επιχειρεί μια νέα εκστρατεία, αυτή τη φορά εναντίον των Βουλγάρων που προκαλούν προβλήματα στη χερσόνησο του Αίμου. Χάλια τα πήγε πάλι ο καημένος, όχι μόνο νικήθηκε με βαριά ήττα, αλλά σκοτώθηκαν και πολλοί  άρχοντες επώνυμοι που συμμετείχαν στην επιχείρηση. Αναγκάστηκε να κλείσει ειρήνη με τους Βούλγαρους πληρώνοντάς τους  ετήσια και πολύ σημαντική χορηγία.

Με άλλα λόγια τίποτα σωστό δεν έκανε αυτό το παιδί και τώρα έπεσε και στον έρωτα της Θεοδότης, μιας κυρίας των τιμών της μαμάς, και έκανε κάτι πολύ κακό: έδιωξε τη γυναίκα του, την έκλεισε στο μοναστήρι, και παντρεύτηκε τη Θεοδότη με μεγάλες τιμές. Ακολούθησαν επιδεικτικές γαμήλιες γιορτές.

Ο στρατός έτσι κι αλλιώς είχε απογοητευτεί με τον ανίκανο αυτοκράτορα στρατηλάτη. Τώρα απογοητεύτηκε και ο λαός που έβλεπε τον αυτοκράτορά του να ξαναπαντρεύεται, ενώ ζούσε η πρώτη του γυναίκα.

Η Ειρήνη έτριβε τα χέρια της. Όλα πήγαιναν κατ’ ευχήν και εκείνη ήταν που είχε ρίξει τη Θεοδότη στην αγκαλιά του γιου της. Λοιπόν, δεν είχε δίκιο; Δεν ήταν ένας άχρηστος και ανίκανος αυτοκράτορας αυτός ο Κωνσταντίνος Στ΄;  Δεν έπρεπε να βγει από τη μέση και να κυβερνήσει εκείνη που ήξερε καλά τη δουλειά;

Μόνο που η Θεοδότη λίγο καιρό αργότερα γέννησε διάδοχο στο θρόνο. Άλλη αναποδιά κι αυτή. Ο θρόνος απομακρύνεται τώρα με το νέο αρσενικό που απέχτησε η οικογένεια.  Μήπως έπρεπε να πεθάνει το νεογνό καλού κακού;  Το νεογνό όντως πέθανε μετά από λίγους μήνες και κανείς δεν ξέρει, αν έβαλε το χεράκι της η Ειρήνη.

Αλλά αρκετά είχε κρατήσει η αναμονή. Ήταν πλέον καιρός να βγει από τη μέση αυτός ο γιος που στεκόταν τόσα χρόνια εμπόδιο στη μονοκρατορία της. Η Ειρήνη στέλνει ένα απόσπασμα να συλλάβει τον Κωνσταντίνο για να τον ταχτοποιήσει δεόντως, όμως αυτός προλαβαίνει και μπαίνει σε ένα πλοίο με κατεύθυνση την ασιατική ακτή. Σκοπός του είναι να καταφύγει στο στρατό της Ανατολής που ελπίζει να τον προστατεύσει.

Αλλά στο πλοίο βρίσκονται άνθρωποι της Ειρήνης και ο Κωνσταντίνος δεν θα φτάσει ποτέ στον προορισμό του. Θα τον συλλάβουν, θα τον γυρίσουν πίσω και θα τον κλείσουν σε ένα διαμέρισμα των ανακτόρων. Εκεί με εντολή της Ειρήνης θα τον τυφλώσουν. Έτσι ο Κωνσταντίνος Στ΄ χάνει οριστικά τον θρόνο, εφόσον σύμφωνα με τον νόμο μόνο ένας αρτιμελής άνδρας μπορεί να είναι αυτοκράτορας.

Η Ειρήνη μένει τελικά μόνη στο θρόνο, όπως τόσο πολύ επιθυμούσε. Κι αφού δεν προβλέπεται να κυβερνά γυναίκα αυτοκράτειρα, τότε κι αυτή θα γίνει αυτοκράτορας.  Η επίσημη προσφώνησή της θα είναι: «Ειρήνη, πιστός αυτοκράτορας των Ρωμαίων».

Πέντε χρόνια βασίλεψε ως πιστός αυτοκράτορας. Όλο αυτό το διάστημα ήταν συνεχείς οι ταραχές, οι εσωτερικές διχόνοιες μεταξύ ευνοουμένων και οι ανταγωνισμοί μεταξύ απαιτητών του θρόνου νόμιμων και μη. Ο στρατός είχε διχαστεί και η λαϊκή κατακραυγή φούντωνε γι’ αυτό που είχε κάνει στο παιδί της.

Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν το νέο προξενιό που της έστειλε ο Κάρολος (γνωστός περισσότερο ως Καρλομάγνος) που είχε εν τω μεταξύ στεφθεί από τον Πάπα της Ρώμης αυτοκράτορας Ρωμαίων, μια και στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης καθόταν γυναίκα, με άλλα λόγια εθεωρείτο κενός.

Ο Καρλομάγνος ζητούσε σε γάμο την Ειρήνη, ώστε να ενωθούν Ανατολή και Δύση σε μια μεγάλη αυτοκρατορία. Η Ειρήνη κατακολακεύτηκε. Γυναίκα του Καρλομάγνου; Να κυβερνά δηλαδή μια διπλάσια αυτοκρατορία;  Μα αυτό πια ξεπερνούσε κάθε προσδοκία! Και πού ξέρεις; Αρρώστιες πολλές κυκλοφορούν καθώς και διάφορα δηλητήρια. Μπορεί ο νέος σύζυγος να υπέκυπτε σε κανένα αναπάντεχο μοιραίο. Και τότε... ω, τότε...

Αλλά τότε επενέβησαν πια οι πολιτικοί και στρατιωτικοί άρχοντες που είχαν χάσει την υπομονή τους μ’ αυτή τη θηριώδη γυναίκα. Η δυσφορία των Εικονομάχων για την αναστήλωση των εικόνων, οι συνεχείς παραχωρήσεις της στους μοναχούς, ο περιορισμός των κρατικών πόρων, οι ευνοούμενοι που έλυναν και έδεναν στο παλάτι και κυρίως η απειλητική προοπτική να υποταγεί η αυτοκρατορία στον Πάπα και τους Φράγκους ήταν οι αιτίες που οργανώθηκε η συνωμοσία της 31^ης Οκτωβρίου 802.

Η Ειρήνη συνελήφθη και κανείς δεν βρέθηκε να την υπερασπίσει. Εξορίστηκε πρώτα στην Πρίγκηπο και μετά στη Λέσβο, όπου βγήκε επιτέλους η ψυχή της στις 9 Αυγούστου του 803. Ήταν 52 χρονών.

Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη αυτής της σεπτής υπερασπίστριας των εικόνων  στις 9 Αυγούστου, όπως βλέπω εδώ:

http://iaath.gr/index.php/2010-09-07-09-48-11

Με την αποπομπή της Ειρήνης από τον θρόνο λήγει η δυναστεία των Ισαύρων. Αυτοκράτορας γίνεται ο  Νικηφόρος Α΄, πατρίκιος και γενικός λογοθέτης ( δηλ. υπουργός των οικονομικών), ο οποίος είχε λάβει μέρος στη συνωμοσία για την ανατροπή της.